– بهدهستهێنانهوهی ئاییندهمان مافێكی نهتهوهیی و كۆمهڵایهتیمانه.
– دهنگدانت.. به یهكێتییهكهی مام و ڕێبازهكهی بۆ كوردستانێك كه داهاتووی له دهستی خۆیدا بێت.
– بهدهنگدانت.. پارێزگاری له داهاتووی كوردستان دهكهیت.
– دادپهروهری به كهسانی لاواز نایهته دی.
– ڕێبازی مام جلال سایهی هیواكانه.
– مادهی ١٤٠ ستراتیژی كوردایهتیه.
– داهاتوومان له عێراقدا دهوێت كه دیموكراسی و مافی چارهنوسمان بپارێژێ.
– كوردستانیهكی عێراقی و عێراقییهكی كوردستانین.
– داهاتوویهكی بههێز له پێناو مافی چارهی خۆنوسین.
– بهدهنگدانت.. یهكێتییهكی بههێز له عێراق دروست دهبێت، بۆ بهرگریكردن له دیموكراسی.
– پێشێلكردنی مادهی ١٤٠ دژایهتی رای گشتیه
– دهنگدانت بهیهكێتیی نیشتمانیی كوردستان، گهمارۆی ئابووری بهغدا دهڕوخێنێت _ فێربوون له ڕابردووهوه بۆ بنیاتنانی داهاتوویهكی باشتر و گهشتره
– رهخنه لهههڵهكانی رابردوومان، مهرجی چارهسهریانه لهداهاتودا
– دهوڵهتی تایفهگهری، دژایهتی ژنانه
– بهبێ كۆنتڕۆڵكردنی داهاتوومان ئازادی ژنان مهحاڵه
– بهچاودێریكردنی بازاڕ ژیانێكی باشتر بۆ خهڵكی فهراههم دهكهین
– قهرهبووكردنهوهی خانهوادهی شههیدانی ههڵهبجه و ئهنفالكراوان ئهركمانه.
بهرنامهی ههڵبژادنی لیستی یهكێتیی نیشتمانیی كوردستان ژماره162
پێشەكی:
دامەزراندنی سیستمی سیاسی لەسەر بناغەی هەڵبژاردنی ئازاد بەری خەباتی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان و حزبەكانی ترە ، كە بە شێوەیەكی كارا بەشداربوون لەروخاندنی رژێمی پێشوو و دامەزراندنەوەی دەوڵەت لەسەربنەمای دیموكراسی دەستوریی .
یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەڕابەری (مام جەلال) رۆڵێكی گرنگ و میحوەری لە پرۆسەی گۆڕان بەرەو دیموكراسی و داڕشتنی بنەما دەستوریەكانی فرەیی سیاسی و فیدڕاڵیزم و پێكەوە ژیانی ئاشتیانە لەنێوان نەتەوە و مەزهەب و ئاینەكاندا بینیوە.
هەموو دەزانین ، كەئەمڕۆ عێراق و ناوچەكە لە رەوشێكی هەستیاردایە ، بۆیە بوونی تیمێكی بەهێزی یەكێتی لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەپێویست دەزانین بۆ ئەوەی گەلی كوردستان بەشدارییەكەی كاراتر بكات لەدەربازكردنی عێراق لەتەنگەژە سیاسیەكانی ، تابگەرێتەوە بۆ بنەماكانی دەستور و تەوافقی سیاسیی و شەراكەتی راستەقینە . چونكە تائەمرۆ دەوڵەتی ناوەندی رێزی لەپایە و پێگە و لە ئیستحقاقی نەتەوەیی گەلی كورد وەك نەتەوەی دووەم نەگرنووە و هاوكات بێباك بووە لەجێبەجێ كردنی ماددەی (140) ی دەستوور ، كە ئەركێكی دەستوری و نیشتیمانی و ئەخلاقی حكومەتی ناوەندییە.
یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان خاوەنداریەتی لەئەركە مێژووییەكانی سەرشانی دەكات كەئەمرۆ وەك لایەنێكی سەرەكی بەشدارە لەبنیادنانی عێراقی فیدرالی فرەیی ، چەسپاندنی شەراكەتی راستەقینە وەك ئەوەی لە دەق و رۆحی دەستوری پەسەند كراوی ساڵی2005 داهاتووە ئەویش بەوەی كەكۆمەڵێك یاسا دامەزراوەی فیدراڵی هەیە ، كەتائەم رۆ نەدەرچوون و نەكاریشیان پێكراوە وەك ئەنجومەنی فیدراڵی (ژووری دووەمی پەرلەمان) ، كە هاوسەنگی نێوان زۆرینەو كەمینە دیاری دەكات . ئەمەش بەرای ئێمە باشترین چارەسەرە بۆ هەموو ئەو كێشانەی ، كەلەتاقیكردنەوە دیموكراسییەكەی ئێستای عێراقدا نەهاتۆتەدی . دیارە باشترین رێگەش بۆ زامنكردنی داهاتوویەكی گەشتر بۆ هاوڵاتیانی كوردستان ، بوونی تیمێكی بەهێزی كوردستانییە لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا و هاوكات ئەزموونی عێراقی نوێش ئەوەی خستۆتە روو ، كە بەبوونی هەڤاڵانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لەلێپرسراوێتیە باڵاكاندا ، دەبێتە زامنكردنی ئەومافە بۆكۆمەڵانی خەڵكی كوردستان .
بۆیە بنیادنانی عێراقێكی دیموكراسی و فرەیی و فیدراڵی و تەوافقی هەر وەك لەدەستووردا هاتووە ، ئامانجێكی پیرۆزە و لەسەر هەموو عێراقییەكانە بەهەموو پێكهاتەكانیەوە هەوڵی بەدی هێنانی بدەن و لەورێگەیەوە چارەسەری سەرجەم كێشە نەتەوەیی و ئاینیی و مەزهەبییەكان بكرێت ، تابەهۆیەوە سەرجەم مافی دەستوری و دیموكراسیەكانی گەلی كوردستان بەگەرانەوەی ناوچە دابراوەكانیش بۆ هەرێمی كوردستان پراكتیزە بكرێت .
بۆ بەدیهێنانی ئەوئامانجانەش داوامان لەسەرجەم كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانە، كە دەنگ بدەن بەلیستی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ژمارە 162 ، كە ئەمە بەرنامە و پەیامی ئەولیستەیە.
یەكەم/ دۆزە سیاسی و ستراتیژیەكان:
1-چەسپاندنی بنەماكانی سیستمی فیدڕاڵی و فرەیی و گەرانەوە بۆ دیموكراسی تەوافقی بۆ بەدیهێنانی شەراكەتی ڕاستەقینە ، لە دروستكردنی بڕیار لەنێوان پێكهاتە سەرەكیەكانی گەلی وڵاتدا.
2-رێزگرتن وپابەند بوون بەدەستورەوە ، وەك بەرزترین قەواڵەی سیاسی دەنگ بۆ دراو ، بەپێی ئەوبنەمایانەی ، كە سیستمی حكومرانی نوێی لەعێراقدا لەسەر دامەزراوە .
3-بەهێزكردنی رۆڵی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر هەردوو ئاستی یاسادانان و چاودێریی بەجۆرێك ، كە بتوانێت دەسەڵاتەكانی خۆی لەدەستوردا جێبەجێبكات. لەوانەش بنیادنانی دامەزراوەكانی دەوڵەتی فیدڕاڵی و چەسپاندنی دیموكراسی بەتایبەتیش ئەو مافانەی ، كە پەیوەستن بە مافە دەستوریەكانی گەلی كوردستانەوە.
4- چەسپاندنی لەسەربەخۆیی دادوەری و تەواوكردن و بیناكردنی دامەزراوەكانی ئەو دەسەڵاتە و لەسەروی هەمووشیانەوە (دادگای فیدڕاڵی باڵاو ئەنجومەنی دادوەری باڵا).
5-پتەوكردنی بنەماكانی مافی مرۆڤ و پاراستنی لەهەر پێشێلكاریەك.
6-چركردنەوەی سەرجەم توانا و تەقەلاكان ، بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 دەستوری لە ماوەی ئەم 4 ساڵای ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا .
7-پتەوكردنی یەكگرتوویی زیاتری ریزی هێزە كوردستانیەكان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو تەحەدایانەی كە روبەڕووی هەرێمی كوردستان دەبنەوە ، بەپێی بەرنامەیەیەكی یەكگرتوو ، كە هەموولایەنەكان لەسەری كۆك بن.
8-داكۆكی كردن لەمافە دەستوریەكانی گەلی كوردستان ، لەسەر سەرجەم ئاستەكانی ئەنجومەنی نوێنەران و دەسەڵاتی جێبەجێكردن و ئەنجومەنی دادوەریی و ودامەزراوە دەستوریەكانی تر.
9-نوێنەرایەتیەكی بەهێزی هەڤاڵانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە حكومەتدا پێویستە ، بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندیە باڵاكانی گەلی كوردستان و نواندنی رۆڵی كاریگەرانەی لەپرۆسەی سیاسیدا .
دووەم/ دۆسیەی ئاسایش:
1-بەگژداچوونەی تیرۆرو وەستان بەرامبەر هەركارێكی تیرۆرستی و پاراستنی ئاسایشی هاوڵاتیان لەهەرێمی كوردستان و ناوچە دابڕاوەكان ، بەهەماهەنگی لەگەڵ سەرجەم ئەو دامودەزگائەمنی و سەربازییە عێراقیانەی ، كە ئەوئەركەیان دەكەوێتە ئەستۆ . بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری لەوڵاتدا.
2-دەركردنی یاسای (رێكخستن و تەیاركردن و چەكداركردن و موچەی هێزەكانی پێشمەرگە) بەجۆرێك ، كە هاوسەنگ بێت لەگەڵ سوپای عیراقدا.
3-وەرگرتنی سەرجەم ئیستیحقاقە داراییەكانی هێزەكانی پێشمەرگە كە لەیاسای موازەنەی ساڵەكانی (2007 – 2018)داهاتووە لە بودجەی حكومەتی فیدڕاڵی.
4-دوورخستنەوەی هێزە نادەستورییە تاك پێكهاتەكان لە ناوچە كوردستانییە دابڕاوەكاندا و رادەستكردنی دۆسیەی ئەمنی ئەم ناوچانە بە هێزی هاوبەشی ژووری عەمەلیاتی هاوبەش لەهێزەكانی پێشمەرگە و ئاساییش و پۆلیسی فیدراڵی ، بۆئەوەی مامەڵە لەگەڵ هیچ تەشكیلاتێكی سەربازی دەرەوەی ئەو هێزانە و دەرەوەی دەستوردا نەكرێت.
5-سەرفكردنی دەرماڵەی مەترسیی بۆ هێزەكانی پێشمەرگە و ئاساییش ، كەلەچوارچێوەی ئەركە هاوبەشەكاندا ئەركی پاراستنی ناوچە كوردستانیە دابڕاوەكانیان پێ سپێردراوە.
6-دووركەوتنەوە لە بە میلیشیا كردنی كۆمەلگاو تێوەگلاندنی سوپا لە ململانێ سیاسییەكاندا.بۆئەمەش پێویستە دامەزراوەی سەربازی بكرێت بە دامەزراوەی دەوڵەت و خاوەن عەقیدەی نیشتمانیی و فیدراڵی بێت و تەرخان بێت بۆ پاراستنی سەروەری عیراق دەستوری و فیدراڵی و بەكارنەهێنرێت بۆ ململانێ ناوخۆییەكان ،تانەبێتە ئامرازێك بۆسەركوتكردنی گەل لە جێبەجێكردنی سیاسەتی حزبێك یان كەسێكی دیاریكراو.
7- كاركردن بۆبەهێزكردنی پێگەی كورد لەدامەزراوە سەربازی و ئەمنیە فیدراڵیەكاندا .
سێهەم/ دۆسیەی ئیداری وئابووری:
1-داكۆكی كردن لە پشكی هەرێم و ناوچە كوردستانیە دابڕاوەكان، لەچوارچێوەی بودجەی دەوڵەتی فیدڕاڵیدا.
2-سپاردنی دەسەڵاتی كارگێری و دارایی زیاتر بە هەرێم و پارێزگاكان، بە بواری سەرفكردنی دارایی موازەنە و گرتنەبەری سیستمێكی عادیلانە بۆ دابەشكردنی موازەنە بەپێی دەستور ، بەڕەچاوكردنی ئەو زیانانەی، كە لەسایەی (ڕژێمی پێشوی داعش)ەوە بەر كوردستان كەوتووە.
3-دابینكردنی مافەكانی هەرێمی كوردستان لەبودجەی ساڵانەی فیدراڵیدا ، بەچەشنێ كەپێداویستییە ماددیەكانی هەرێم دابین بكات.
4-قەدەغەكردنی بەكارهێنانی موازەنە وەكو وەرەقەیەكی فشاری سیاسی دژ بەهەرێم و سزادانی گەلی كوردستان ، بەهۆی كێشەی سیاسی نێوان هەردوو حكومەتی فیدراڵی و هەرێم.
5-دەركردنی یاسای نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەران بەشێوەیەك ، كە دەسەڵاتی دەستوریی تەواو بەهەرێم بدات لەبواری نەوت و وزەدا و داهاتەكانی لەخزمەتی گەلی كوردستاندا بێت.
6-چاودێری داهاتەكانی فیدڕاڵی بكرێت بەجۆرێك ، كە زەمانەتی دابەشكردنی عادیلانەی سامان لەنێوان پێكهاتەكانی گەلی عیراقدا بكات.
چوارەم/ تەندروستی و ژینگە
1-زەمانەتی ناردنی پشكی هەرێمی كوردستان بكرێت ،لەناردنی ئامێرو پێداویستیە تەندروستیەكانی لە حكومەتی فیدڕاڵیەوە بۆ حكومەتی كوردستان.
2-چاككردنی سیستمی تەندروستی لەعیراق و گرنگی دان بە رۆشنبیری تەندروستی.
3- زیادكردنی هەماهەنگی لەنێوان حومكەتی فیدراڵ و حكومەتی هەرێم ، بۆگرینگیدان بە ژینگە و دروستكردنی روبەرە سەوزە فراوانەكان و بەرگرتن لە پرۆسەی بەبیابان بوون.
4-كاراكردنی رۆڵی چاودێریی تەندروستی لەلایەن دەزگای پێوانەكان و كۆنتڕۆڵی جۆریی (النوعیە) لەسەر ئەودەرمانانەی ، كە لەناوخۆ بەرهەم دەهێنرێن یان هاوردەدەكرێن بۆ عیراق و كوردستان.
پێنجەم/ پرۆسەی پەروەردەو خوێندنی باڵا:
1-بەپراكتیك كردنی زمانی كوردی وەك زمانێكی فەرمی لەهەموو زانكۆ و كۆلێژەكانی عیراقدا.
2-فەراهەم كردنی كورسی خوێندن و نێردراوەكان بۆ كۆلێژ و زانكۆكانی هەرێمی كوردستان ، لەلایەن وەزارەتی خوێندنی باڵاو ناردنیان بۆ دەرەوەی عیراق ، بۆ تەواوكردنی خوێندنی باڵا.
3-چاككردنی سیستمی پەروەردەیی و خوێندن لە عیراق و گرتنەبەری فەلسەفەیەكی پەروەردەیی نوێ ، كە ببێتە مایەی پەرەپێدانی گیانی لێبوردەیی و چەسپاندنی بەهاكانی پێكەوە ژیانی ئاشتیانە لەنێوان پێكهاتە تەكنیكی و ئاینیەكان لەعێراقدا .
4-گرنگیدان بە خوێندنی باڵاو بەرزكردنەوەی ئاستی خوێندن لەعیراقی فیدراڵدا.
5- گرینگیدان بەخوێندن بەزمانی كوردیی لەقوتابخانەكانی پارێزگاكانی ناوەراست و خوارو ، بەتایبەتی لە شاری (بەغداد)ی پایتەختی دەوڵەتی فیدراڵدا.
شەشەم/ گەشەپێدانی گەنجان و لاوان.
1-كاركردن بۆ دابەزاندنی تەمەنی كاندید بوون بۆ ئەندامێتی ئەنجومەنی نوێنەران لە (30)ساڵەوە بۆ (25) ساڵ.
2-كاركردنی لێبڕِاوانە بۆ دەستەبەركردنی زەمانەتی بەشداری گەنجان، لە دروستكردنی بریاری سیاسی و نوێنەرایەتییان لە نێوەندە كۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوری و دەزگاكانی دەوڵەتدا.
3-كاراكردنی سیستمی پشگیری كردنی گەنجان لە جێبەجێكردنی پڕۆژەكان و رەخساندنی هەلی كار بۆیان.
4-هاریكاری گەنجانی هەڵكەوتوو داهێنەر بە پێشخستنی تواناو لێهاتوویی دەست ڕەنگینیان.
5-پێش خستنی دامەزراوە تایبەتەكانی چالاكی گەنجان و كردنەوەی خولی فێربوون و پیشەیی بۆ بەرزكردنەوەی تواناكی گەنجان.
6-ڕەخساندنی هەلی دامەرزاندن لە دامەزراوەكانی دەوڵەت و دامەزاروەكانی كەرتی تایبەت.
حەوتەم/پرسی ژن:
1-دەركردنی یاسایەكی نوێ بۆ پێشخستنی واقیعی ژن و پاراستنی مافەكانیان، لەهەر جۆرەپیشێل كارییەك.
2-بەشداریی ژن لە هەموو جومگەو دامەزراوەكانی دەوڵەت( سیاسی ، ئابوری ، كارگێڕی ،كلتوری و كۆمەڵایەتی…هتد).
3-فەراهەم كردنی زەمینەی شیاو بۆ ژنان و كاراكردنی ڕۆڵیان لە كاركردن ، بەشێوەیەكی یەكسان لەگەڵ پیاواندا
4- دابین كردنی موچەو یارمەتی دارایی بۆ ژنان لەكاتی لەدەستدانی بەخێوكەردا ، یان بەهەر هۆیەكەوە بێت لەچوارچێوەی یاسای بیمەی كۆمەڵایەتیدا.
هەشتەم/ بواری ئەدەبی وهونەری:
1.پشتگیری كردنی رۆشنبیران و هونەرمەندان و دەستەبەركردنی هەلەكانی پێشبڕكێی عادیلانە بۆیان، بۆ پێشكەشكردنی چالاكیە ئەدەبی و هونەری و رۆشنبیریەكان.
2.دەستەبەركردنی كەشی گونجاو و ئازادیی و سەربەستی تەواو، لەبواری چاپەمەنی بڵاوكردنەوەدا .
3.بایەخدان بەفەرهەنگ و كلتوری كوردی ، لەسەرجەم دام و دەزگا رەسمیەكانی دەوڵەتی فیدراڵدا.
4. هاوتاكردنی چڤات و ئەو ڕێكخراوە پیشەیەیی و دیموكراسیانەی ، كە لەهەرێمی كوردستان كاردەكەن، لەگەڵ ڕێكخراوە هاوپیشەكانیان لە حكومەتی عێراقی فیدڕاڵدا.
نۆهەم/ شەهیدان و ئەنفال كراوان:
• شەهیدەكان سیمبوڵی خەباتی نەتەوەیی كوردستانن . بۆیە پابەند كردنی حكومەتی فیدراڵی بەبریارەكانی دادگای باڵایی تاوانەكان بەمەبەستی قەرەبووكردنەوەی قوربانیانی شەهید و ئەنفال لەرووی ماددی و مەعنەوییەوە ، بەئەركی نیشتیمانی و پیشەیی و ئەخلاقی خۆمانی دەزانین .
• كاراكردنی ڕۆڵی دامەزراوەكانی بواری بەئەرشیف كردنی تاوانەكانی (ڕژێمی پێشوو و داعش ) .
• بەردەوام بوون لەسەر هەوڵدان بۆ بەنێو دەوڵەتیكردنی تاوانەكانی جینۆساید ، كە دەرهەق بە گەلی كورد ئەنجام دراون ، بۆ بەدیهێنانی دانپیانانی نێو دەوڵەتی بەوتاوانانەدا.
• دادگایی كردنی سەرجەم ئەو كۆمپانیاو كەسانەی ، كە چەكی كیمیاوی قەدەغە كراویان داوە بەڕژێمی پێشوو.
• بەردەوام بوون لە گەران بەدوای روفاتی شەهیدەكان و ئەنفال كراوان و گێرانەوەیان بۆ زێدی باو باپیرانیان لەكوردستان.
• پێویستە سەرجەم گیراوە سیاسیەكان و خانەوادەی شەهیدان و ئەنفالكراوان لەو ئیمتیازاتانەی ، كەدەدرێت بە گیراوە سیاسی و شەهیدەكان لەعیراقی فیدراڵدا بێبەش نەكرێن و بەهرەمەند بن.
• نۆژەندكردنەوە و ئاوەدانكردنەوەی سەرجەم ئەوشارو شارۆچكە و گوندانەی ، كەبەهۆی شەری ماڵوێرانكەری (داعش) ەوە زەرەرمەند بوون، وەك شارەكانی ( موصل ، شەنگال ، جەلەولا ، دوزخورماتوو …هتد).
دەهەمین/ بواری ئایینی:
• رێزگرتن لەبنەماكانی ئاینی ئیسلامی حەنیف
• .كاركردن بۆ جێگیركردنی لێبوردەیی ئایینی لەنێوان سەرجەم ئایین و مەزهەبە جیاوازەكاندا.
• دەستەبەركردنی كەشی گونجاو بۆ نزیك بوونەوە لەنێوان ئایین ومەزهەبەجۆراوجۆرەكان،لەرێگەی گفتوگۆ و دیالۆگی شارەستانیانەی نێوانیانەوە.
• دەستەبەركردنی ژیانێكی باش بۆ زاناو پیاوە ئاینیەكان.
یانزەهەم/ بوارەكانی وەرزش:
• گرنگیدان بە وانە وەرزشیەكان لەهەموو قۆناغەكانی خوێندنداو كردنەوەی زانكۆ و كۆلێژی تایبەت لەوبوارەیا.
• كردنەوەی یاریگا و هۆڵی وەرزش و مەلەوانگە ، لە پارێزگاو قەزاو ناحیەكاندا.
• پشتیوانیكردنی تیپە میللـیەكان بۆ پێشخستنی بواری وەرزشی ، لەروی دارایی و مەعنەویەوە.
• زیادكردنی توانای دارایی بۆ یانە وەرزشیەكان و پاراستنی مافی یاریزانان.
دوانزەهەم/ بواری كۆمەڵایەتی:
• دەستەبەركردنی هەلی كار بۆ خاوەن پێداویستیە تایبەتەكان و سودوەرگرتن لەوزە و توناكانیان.
• پێًویستە خاوەن پێداویستیە تایبەتیەكان ، لەسەرجەم ئیمتیازاتەكانی چاودێری كۆمەڵایەتی بەهرەمەندبن.
• دەبێت دابەشكردنی عادیلانەی داهات بەجۆرێك بێت ، كە عەدالەتی كۆمەڵایەتی بەدی بهێنێت.
• گرنگی دان بە هۆشیاركردنەوەی كۆمەڵایەتی و قوڵكردنەوەی گیانی هاوكاری و لێبوردن لەكۆمەڵگادا.
• كۆتایی هێنان بە جیاوازی لەسەر ئاستی ڕەگەزیی نێرو مێ و نەهێشتنی توندو تیژی دژی ژنان.
• دامەزراندنی سەنتەری چاودێری بۆ كەسانی بەساڵاچوو و نەخۆش و ڕێزگرتن لە ماف و كەساییەتییان و پارێزگاریكردنیان لە بواری تەندروستیدا.
• پەیڕەوكردنی سیستمی بیمەی تەندروستی ، وەك یەكێك لە گرنگترین بوارەكانی سیستمی كۆمەڵایەتی لەپێناو بەدیهێنانی دادوەری كۆمەڵایەتیدا.
بەهیوای بەدەستهێنانی متمانەی ئێوەیەن بۆ بەدیهێنانی ئەم پەیامەمان