هیکس، کاریگەرترین ئابووریناسی سەدەی بیستەم

فەیسەڵ عەلی


جۆن ریچارد هیکس (John Richard Hicks)  ئابووریناسی ئینگلیزی و یەکێکە لە دیارترین ئابووریناسە کاریگەر و بە هەژموونەکانی سەدەی بیستەم، بەشدارییەکی دیاری لە تیۆریی هاوسەنگیی ئابووریی
(general economic equilibrium theory) و تیۆریی خۆشگوزەرانی (welfare theory)دا کردووە. بە هاوبەشی لەگەڵ ئابووریناسی ئەمریکی کینیس ئارۆ (Kenneth Arrow) خەڵاتی نۆبڵی لە زانستی ئابووریدا بەدەستهێناوە، چونکە لیژنەی خەڵاتی نۆبڵ نەیتوانی باشترینیان هەڵبژێرێت. 

ساڵی 1972 خەڵاتی نۆبڵی لە زانستی ئابووریدا بەدەستهێنا، ئەویش بەهۆی بەشداریی بەرچاو و پێشەنگبوونی لە تیۆریی هاوسەنگیی گشتی و تیۆریی خۆشگوزەرانیدا، کە بۆ سەردەمی خۆی نەک هەر کەم نەبوو بگرە بێهاوتاش بوو

بایەخی بە ئەدەب و مێژوو داوە
هیکس لە هەشتی نیسانی 1904دا لە وارویک-ی ئینگەلتەرا لە دایک بووە، باوکی رۆژنامەنوس بووە و لە یەکێک لە رۆژنامە ناوخۆییەکاندا کاری کردووە. لە نێوان ساڵانی (1917 - 1922) لە کۆلێجی کلیفتۆن و لە ساڵانی نێوان (1922 - 1926) لە هەردوو کۆلێجی بالیول و ئۆکسفۆرد خوێندوویەتی، ساڵی یەکەمی خوێندنی لە ئۆکسفۆرد بیرکاری خوێندووە و هاوکاتیش بایەخی بە ئەدەب و مێژوو داوە. لە ساڵی 1923 رووی لە خوێندنی فەلسەفە و سیاسەت و ئابووری کردووە، ئەوەش ئەو بەشە نوێیە بوو کە تازە لە ئۆکسفۆرد دامەزرا بوو، سەرەنجام خوێندنی فەلسەفە و سیاسەت و ئابووری بە پلەی شەرەف تەواو کرد.
هیکس لە ساڵانی (1926 - 1935) لە قوتابخانەی لەندەن بۆ زانستی ئابووری دەستی بە وانەوتنەوە کرد، وەک شارەزایەکی (ئابووریی کار) دەستی پێکرد، کارێکی وەسفی لەمەڕ پەیوەندییە پیشەسازییەکان ئەنجام دا، بەڵام هەنگاو بە هەنگاو رووی لە شرۆڤەکاریی 
ئابووری کرد. 

زانکۆی کامبریدج
لە ساڵی 1933دا کتێبێکی بە ناوی تیۆریی کرێ (Theory of Wages) بڵاوکردەوە، لەو کتێبەیدا هەوڵی داوە دووبارە تیۆریی بەرهەمداریی رادەدار
(marginal productivity theory) دابڕێژێتەوە، هەروەها ساڵی 1935 لە وتارێکیدا لەسەر مۆنۆپۆڵ (Monopoly)، چەمکی (هەمەچەشنەی مەزندەکاری)ی داهێنا، وەک رێگەیەک بۆ یەکخستنی تیۆریی هەمەجۆرەکانی پەیوەست بە کێبڕکێی ناتەواو، ئەمە یەکەم هەنگاو و دوا هەنگاوی ئەم پرسە بوو.
لە ساڵانی نێوان (1935 - 1938) هیکس بۆ وانەوتنەوە چووە زانکۆی کامبریدج، لەوێ خۆی بۆ نووسینی کتێبی بەها و سەرمایە 
(Value and Capital) تەرخانکرد، کە تێیدا بنچینەکانی مایکرۆئابووری (microeconomics) و تیۆریی هاوسەنگیی گشتیی ئابووری داڕشت. 
گەشە و بارگۆڕانی ئابووری
لە ساڵی 1938 وەک پڕۆفیسۆر چووە زانکۆی مانچستەر، لەوێ کارە بنچینەییەکەی لەمەڕ ئابووریی خۆشگوزەرانی 
(welfare economics) و پراکتیزەکانی لە ژمێریاریی کۆمەڵایەتیدا (social accounting) تەواوکرد. ساڵی 1946 گەڕایەوە بۆ زانکۆی ئۆکسفۆرد، لە ساڵانی نێوان (1946 - 1952)دا لەوێ وەک هاوڕێیەکی توێژەر لە کۆلیجی نۆڤێڵد  و وەک پڕۆفیسۆری ئابووریی سیاسی کاری کرد، پاشان لە ساڵانی نێوان (1965 - 1971)دا بووە هاوڕێی کۆلێجی ئۆڵ سۆڵز.
هیکس بەشداری لە لقە هەمەجۆرەکانی زانستی ئابووریی تیۆریدا کردووە، لەسەر دارایی و بازرگانیی نێودەوڵەتی و گەشە و بارگۆڕانی ئابووری نووسیوە. هەروەها وتاری کورتی لەسەر زانستی ئابووریی پراکتیکی 
(economics applied) نووسیوە، بە تایبەتی ئەوانەی پەیوەندییان بە کێشەکانی دەوڵەتانی تازەگەشەکردووەوە هەیە.

پێویستییان بە راستکردنەوە هەیە
ساڵی 1965 هیکس کتێبی سەرمایە و گەشە  (Capital and Growth)ی نووسی، ئەوەش هەوڵێک بوو بۆ روونکردنەوەی هزری پەیوەست بە گەشە و سەرمایە و دووبارە هەڵسەنگاندنەوەی تیۆریی گەشەی ئابووری.
دواتر هیکس گرنگیی بە بابەتی نەختینە دا، لە ساڵی 1976دا کتێبی وتاری نەختینە لەمەڕ تیۆریی نەختینە
(Critical Essays on Monetary Theory)ی نووسی، تێیدا هەوڵیداوە تیۆرییە جیاوازییەکانی دارایی روون بکاتەوە و دووبارە دایبڕێژێتەوە، ئاماژەی بەوەش داوە کە زۆربەی ئەو تیۆرییانە پێویستییان بە راستکردنەوە هەیە، دواتر کاری لەسەر توێژینەوەیەک لەمەڕ چەمکی باشتر بۆ دارایی لە مێژووی ئابووریدا کرد، لە ساڵی 1969دا کتێبی تیۆریی مێژوویی ئابووری 
(Theory of Economic History) نووسی، لە ساڵی 1989دا کتێبی تیۆریی بازاڕی نەختینە 
(Market Theory of Money)ی نووسی. 

زانکۆی ڤیەننا
سەرمایە و گەشەی بەردەوام لە پلەی یەکەمی بایەخبەندی هیکس-دا بوو، لە ساڵی 1973دا  کتێبی سەرمایە و کات (Capital and Time)ی نووسی، تێیدا هەوڵیدا دووبارە تیۆریی سەرمایەی نەمسایی دابڕێژێتەوە.
لە ساڵی 1971دا ئەندامێتی فەخریی ئەنجومەنی پیرانی زانکۆی ڤیەننای بەدەستهێنا، لە ساڵی 1972دا خەڵاتی نۆبڵی لە زانستی ئابووریدا بەدەستهێنا، ئەویش بەهۆی بەشداریی بەرچاو و پێشەنگبوونی لە تیۆریی هاوسەنگیی گشتی و تیۆریی خۆشگوزەرانیدا، کە بۆ سەردەمی خۆی نەک هەر کەم نەبوو بگرە بێهاوتاش بوو.
جۆن ریچارد هیکس دوای ئەو هەموو ماندوبوون و بەشدارییەی لە پەرەپێدانی ئابووریی نوێدا و دوای هەوڵێکی زۆری بۆ چەسپاندنی تیۆری هاوسەنگی ئابووری و تیۆری خۆشگوزەرانی، لە تەمەنی 85 ساڵی و لە 20 مانگی ئایاری 1989دا کۆچی دووایی کرد.