خوێندنەوەیەك بۆ رۆمانی منرۆفیا

اسلام وهبان
ئا: نەرمین عوسمان محەمەد


ئەحمەد فەرید ئەلمورسی 


منرۆفیا یەكەمین رۆمانی نووسەری میسری ئەحمەد فەرید ئەلموورسی یە لەلایەن چاپەمەنی (بیت الحكمة للثقافة)ەوە چاپ كراوە، تێیدا نووسەر دەمانباتە كەناری رۆژئاوای كیشوەری ئەفریقیا، بەتایبەتی بۆ شاری مینرۆفیای پایتەختی لیبیریا بەمەبەستی ناساندنی سەردەمێكی سەختی مێژووی یەكێك لەدێرینترین كۆمارەكانی ئەفریقیا لەسەردەمی نوێدا و وردەكاری ژیان و كۆژانی خەڵكی ئەم كۆمارەمان بۆ دەردەكەوێت لەرێگای سێ گەشتی پاڵەوانی رۆمانەكەوە، لاوێكی میسرییە و ئەسكەندەرییەی زێدی خۆی بەجێدەهێڵێت لەپێناو كاركردندا وەك ژمێریار لەیەكێك لەكۆمپانیاكانی داروتەختەی چینی لەمینرۆفیا، ئەم لاوە لەهەستی نامۆبوون لەوڵاتەكەی خۆی هەڵهاتووە و بەدوای ژیانێكی نوێدا دەگەڕێت، بەڵام دەبێت ژیانی نوێی چۆن بێ لەنێو هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆدا؟

گەڕانەوە بۆ باشوور
رۆمانی منرۆفیا وێنەیەكی قووڵی ژیان لەنێو ئەفریقیا و لیبریا دەخاتەڕوو لەسەردەمی شەڕێكی ناوخۆیی گڕاوی و ململانێەكی بەهێزی دەسەڵاتدا لەهەمانكاتدا نووسەر وێنەی واقیعی لیبیریا و چۆنێتی گۆڕانی چارەنووسی خەڵك لە دەرئەنجامی ئافاتەكانی هەژاری و داگیركاری ولەوەش گرنگتر نەمانی هیوا دەخاتەڕوو لەدوای ئەوەی ئەم شارە لە ئازادییەوە بووەتە گۆڕی بەكۆمەڵ بۆ دانیشتوانەكەی،چونكە لەمینرۆفیا مەرگ تاكە شتە هەموان چاوەڕێی بوون و خەونەكان تەنها خۆشنوودییەك بوو كەس نەیبوو.
لەمیانەی رۆمانەكەدا گۆمەڵگای لیبیریا و ئەو هەمەجۆریە گەورەیەی لەنێوخۆیدا بەرجەستەی دەكات لەنێوان هۆزو رەچەڵەكە جیاوازەكانیدا بەڕوونی دەبینین بەجۆرێك نووسەر لە رێگای وەسفكردنێكی زۆر ووردەوە بەنێو جادەكانی شاردا دەمانگێڕێت تا باڵەخانەكان و خواردن و دابونەریت وسروشتی سەرسورهێنەری شاری مینرۆفیا بزانین دەكەوێتە سەر زەریای ئەتڵەسی. هەروەها رۆمانەكە گرنگترین پارادۆكسەكانی نێو كۆمەڵگای لیبیریا و رادەی كاریگەریی جەنگ و كوشتار بۆ دید و تێڕۆانینی خەڵكەكەی بەزەقی دەخاتەڕوو.

رۆمانی منرۆفیا وێنەیەكی قووڵی ژیان لەنێو ئەفریقیا و لیبریا دەخاتەڕوو لەسەردەمی شەڕێكی ناوخۆیی گڕاوی و ململانێیەكی بەهێزی دەسەڵاتدا

گەڕان بە دوای نیشتیماندا
رۆمانەكە پرسیار گەلێكی گرنگ سەبارەت بەمانای نامۆبوون دێنێتە ئاراوە، لەوانە ئایا هەست كردن بەنامۆیی پێویستی بەسەفەركردن و دووركەوتنەوە لەو زێدەی خۆمان هەیە؟ كە تێیدا دەژین. یاخود نامۆبوون واتایەكی دیكەی هەیە كە هەڵقوڵاوی هەستێكی هەمیشەییە بەتەنهایی و نەگونجاندن لەگەڵ كەسانی دەورووبەرمان یان ئەوانەی نزیكن لێمانەوە؟ یاخود بریتییە لە نەتوانینمان بۆ تێپەڕاندنی ئەو رابردووەی تێیدا ژیاوین تا بڕوانینە داهاتوویەكی باشتر لەنێو هاڵاوی ترس و ونبوونی هیواكاندا؟ یا بریتییە لە نەبوونی توانای خەوبینین لەبنەڕەتەوە؟. تەنگەژەی هەرە گەورەی كارەكتەرەكانی نێورۆمانەكە خۆی لە شوناسدا دەبینێتەوە، پاڵەوانی رۆمانەكە بەدەست هەستێكی نامۆی هەمیشەییەوە دەناڵێنێت لەنێو هاورێكانی و لەخێزانەكەیشیدا وتەنانەت لەگەڵ موناشدا ئەو خانمەی ویستی هاوسەرگیریی لەگەڵدا بكات، بەڵام بێجگە لە وشكوبرنگی و خۆسەپاندن زیاتر هیچی لی نەدی هەر ئەم هەستەش هانیدا رابكات بۆ وڵاتێك هیچی لەسەر نازانێت ولەوێدا بگەڕێت بۆ گەرموگوڕی و نیشتیمانێكی دیكە ئەمە لەكاتێكدا خۆیشی قوربانی دایك و باوكێكی خاوەن كێشەی شوناس بوو، باوكی عەجەب غەزال ئەو پیاوەی عاشقی مۆسیقا و هونەربوو خاوەن دەنگێكی سازگاربوو بۆ گۆرانی گوتن خۆی بەشێوەیەكی دیكە بۆ دەور و بەرەكەی دەردەخست لەشێوەی پیاوێكی توندڕەوی پابەند بەئاینەوە دەردەخست و هەڵگری هەندێك بیروباوەڕبوو، تەنانەت خۆیشی بڕوای پێی نەبوو هەروەها دایكیشی خاتوو ئەسماء لە ئەمریكا ژیابوو لەگەڵ باوكێكی میسری رەق و دایكێكی بیانی لەپێناو گەڕان بەشوێن خۆشییەكانی ژیاندا بەجێیهێشتبوو بۆیە هەستی دەكرد منداڵیكی تەنهای بێ خانەوادەیەكی جێگیرە و لەسەر گوناهەكەی دایكی لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكرێت! لەدوابڕیاردانی بۆ شووكردن بەمێردە میسرییەكەی خۆی بەقوربانی دواكوتوویی و دووفاقی دەزانێت.
خودی لیبیریا خۆی وەكو دەوڵەت بەدەست كێشەی شوناسەوە دەیناڵاند بەهۆی دەست درێژی كردنەسەر خاكەكەی و  وەرگرتنەوەی لەدانیشتوانە سەرەكییەكانی و بەخشینی بەزۆر بەكوێلە ئازاد كراوەكان لەلایەن "رێكخراوی داگیركاری ئەمریكی"یەوە  هاوكات بەهۆی ئەو پێكهاتە سەیرەی كۆمەڵگەی لیبیریا هەیبوو لەنێوان شكۆ بەخشین بەفێڵ و جادوگەریی و ملكەچكردن بۆ واقیع و ئەو چركەساتە سەردەمییەی ئێستا و ململانێیەكی چاوەڕەواننەكراو لەسەر دەسەڵات، ئەمانە هەمووی بووبوونە مایەی دروستكردنی ژیانێك لەبەرزی ونزمییەكانیدا لەكەنارە ئەتڵەسییەكەی دەچوو لەسروشتە دڵگیرەكەی و شەپۆلە بەهێزەكانی ونادیارییە فراوانەكەیدا.
هەمووان لەمنرۆفیا بۆ نیشتیمان دەگەڕان بۆ جیهانێكی دیكە دەگەڕان پڕبێت لەمرۆڤایەتی، جیهانێك هیچ دووفاقییەكی تێدا نەبێت  لەپرەنسیپ و بەهاكاندا، هەمووان بۆ شوناسێكی دیكەی خۆشەویستی و واتایەكی روونتر بۆ هەست و پەیوەندییەكان دەگەڕان.

دەركەوتنە شیعرییەكان
زمان بەگرنگترین پێكهاتەی پێكهاتەكانی خیتابی رۆمان هەژمار دەكرێت، لە رێگەیەوە نووسەر گێڕانەوە و بیرۆكەكانی دەردەبڕێت، لە رۆمانی منرۆفیا دا زمان رۆڵێكی تایبەت دەبینێت نەك تەنها لە گێڕانەوەی رووداوەكاندا، بەڵكو لە دروستكردنی جیهانێكی تایبەتیشدا بۆ وەرگر كە وای لێ دەكات لەگەڵ دەقەكەدا  یەك بگرێتەوە بەهەموو گرفت و بیرۆكە و ململانێی كەسایەتییەكانیەوە.

خۆشەویستی لەبەرامبەر شێتیدا
لە رێگای خۆشەویستیەكی ئەفڵاتونییەوە رۆمانی منرۆفیا لێكۆڵینەوەیەكی دەروونی سەبارەت بەكارەكتەرەكانی رۆمانەكە پێشكەش دەكات، هەروەها نووسەر توانیویەتی شیكارییەكی ورد بۆ كەسایەتییەكانی نێو رۆمانەكە بكات و چۆنێتی كاریگەریی باگراوندە خێزانی و ژینگەییەكان لەسەر رێڕەو و هەڵسوكەوتی هەریەكێكیان و هەندێكیان لەكۆتاییدا ناڵاندوویانە بەدەست پەشێوییە دەروونییە بەهێزەكانەوە، ئەمە جگە لەتوانای نووسەر لەخستنەڕووی مێژووی نەخۆش كەوتنی هەندێك لەكەسایەتییەكان بۆ نموونە كڵاوس، کە كەسێكی ئەڵمانی بووە و كەوتۆتە داوی خۆشەویستی یەكێكەوە و ئاسەوارە سیاسییەكانی ئەم پەیوەندییەی لە واقیعدا.
لەكۆتایدارۆمانەكەهەوڵێكی جددیە بۆ سەرلەنۆێ‌ پاڵپێوەنانی رۆمانی میسرییە بۆ قووڵاییەكان و دەرفەتێكی گرنگیشە بۆ ناساندنی كۆمەڵگای ئەفریقی بەشێوەیەكی جددی و تێڕوانین بۆ تێگەیشتن لەئازارەكانی ئەو كۆمەڵگەیە و دروستكردنی بازنەیەكی رۆشنبیریی گرنگ لەنێوان هەردوو رۆشنبیری میسری و ئەفریقیدا، هەروەها ئەزموونێكی سەرنجڕاكێش و سەرسوڕهێنەرە وەكو هەنگاوێكی یەكەم لەرێڕەوی ئەدەبیی نووسەرەكەیدا. هیوادارین بەردەوام بێت چونكە خاوەنی ئامرازی خۆیەتی و توانایەكی ئەدەبی دیاریشی هەیە.

سەرچاوە:
رۆژنامەی"أخبار الادب المصریة- العدد 1600"