له‌گه‌ڵ زۆریی دەستپێشخەریی و پێشنیازی لایه‌نه سیاسییه‌كان بۆ چاره‌سه‌ری دۆخی خراپی عیراق و ده‌رچوون له‌و بنبه‌سته‌ی دوای هه‌ڵبژاردن رووبەڕووی پڕۆسه‌ی سیاسیی بۆته‌وه، هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ ته‌شه‌نه‌كردنی ناكۆكییه‌كان به تایبه‌تی له‌ناو ماڵی شیعه‌دا، كه تا ئاستی پێكدادانی چه‌كداری و نزیكبوونه‌وه له شه‌ڕی ناوخۆ رۆیشت، كه ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێـت، ده‌رچه‌یه‌كی ئه‌وتۆ به‌دی ناكرێت بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م دۆخ و ناكۆكییه‌ی ناو ماڵه سیاسییه‌كان، جگه له دانیشتنه‌كانی دیالۆگی نیشتمانی، كه زۆرێك له هێزه كاریگه‌ره‌كانی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی عیراق به‌شداری تێدا ده‌كه‌ن.
ناكۆكیی نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كان
لایه‌نه سیاسییه عیراقییه‌كان، چ له‌ناو ماڵی شیعه و چ له‌ناو ماڵی كورد یان سوننه، دوای چه‌ندین مانگ له هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی 2021ی عیراق، نه‌یانتوانی به‌سه‌ر ناكۆكییه‌كانی نێوانیاندا زاڵ بن، ئه‌وه‌ش بنبه‌ستێكی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی دروستكرد، كه له‌ناو ماڵی كورددا هەندێک مەسەلە هێشتا وەک ناکۆکی ماوەتەوە، له‌ناو ماڵی شیعه‌شدا ناكۆكییه‌كان هێشتا توندن سەرەڕای دەستبەردار بوونی سەید موقتەدا سەدر لەکاری سیاسی و هەڵوەشاندنەوەی رەوتە سیاسییەکەی و دامەزراوە حزبییەکانی سەر بە رەوتەکە، بەڵام هێشتا ناکۆکی ماوە سه‌باره‌ت به كوتله‌ی زۆرینه‌ی په‌رله‌مان و ئیستحقاقی پێكهێنانی كابینه‌ی نوێی حكومه‌ت، كه ئەوەش كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كۆی پرۆسه‌ی سیاسیی عیراق و شه‌قامیش به‌جێهێشتووە. خۆ ئه‌گه‌ر هه‌وڵی لایه‌نه سیاسییه جۆراوجۆره‌كانی وڵات و وڵاتانی ده‌ره‌وه و دوا تویتی سەید سەدر نه‌بوایه، دۆخه‌كه ده‌ته‌قیه‌وه و پرۆسه‌ی سیاسیی ته‌واو ئاڵۆزتر ده‌كرد.
هه‌وڵه‌كانی چاره‌سه‌ر
چه‌ندین هه‌وڵ و پێشنیار و دەستپێشخەری له‌ماوه‌ی رابردوودا خرانەڕوو بۆ چاره‌سه‌ری كێشه و ناكۆكی نێوان حزب و لایه‌نه‌كان و بنبه‌ستی سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسیی عیراق، چ له‌لایه‌ن هێزه كوردییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و به‌تایبه‌تیش یه‌كێتیی نیشتمانیی کوردستان كه ماڵی مام له به‌غدا بووه ژێر گومەزی دانیشتن و كۆبوونه‌ی لایه‌نه سیاسییه جیاجیاكانی عیراق، چ له‌لایه‌ن هێزه‌كانی تری وڵات و هه‌روه‌ها وڵاتانی دراوسێی و زلهێزەکانیش لەنێویاندا ئەمریکا و روسیا و رێکخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كانیش، هه‌رچه‌ند بنبه‌ستی سیاسیی وه‌كو خۆی مایه‌وه، به‌ڵام هه‌وڵه‌كان بوونە مایەی هێمنتر بوونەوەی دۆخه سیاسییه‌كه و رێگرتن له ته‌قینه‌وه‌ی بارودۆخ به‌ته‌واوی له‌سه‌ر شه‌قام.
شه‌ش راسپارده بۆ چاره‌سه‌ر
له دانیشتنی هێزه سیاسییه‌كاندا له چوارچێوه‌ی دەستپێشخەریی دیالۆگی نیشتمانی كه رۆژی دووشه‌ممه‌ی رابردوودا له شاری به‌غدا به‌رێوه‌چوو، به ئاماده‌بوونی نێرده‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له عیراق، هه‌رسێ سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی وڵات (سه‌رۆكایه‌تی كۆمار، ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران، ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران) و سه‌ركرده‌ی هێز و لایه‌نه سیاسییه به‌شداربووه‌كان، رێكه‌وتن له‌سه‌ر شه‌ش راسپارده بۆ چاره‌سه‌ری دۆخی سیاسیی، كه له نێویاندا پێكهێنانیی تیمێكی هونه‌ریی بوو به به‌شداری سه‌رجه‌م هێزه سیاسییه‌كان بۆ نزیكردنه‌وه‌ی دیدگا و بۆچوونه‌كان بۆ رێكخستنی هه‌ڵبژاردنێکی پێشوه‌خته‌ی تر.
به‌شداربووانی ئەو کۆبوونەوەیە ته‌ئكیدیان له‌سه‌ر پێویستی دانانی نه‌خشه‌ڕێیه‌ك بۆ چاره‌سه‌ری نیشتمانی كرده‌وه، له پاڵ كاراكردنی ده‌زگاكانی ده‌وڵه‌ت و ئیستحقاقاته ده‌ستورییه‌كان و داواكردن له ره‌وتی سه‌در بۆ به‌شه‌داری له كۆبوونه‌وه‌كانی دیالۆگی نیشتمانی و گفتوگۆكردن سه‌باره‌ت به مه‌سه‌له‌كانی جێناكۆكی نێوان لایه‌نه سیاسییه‌كان و كاركردن بۆ چاره‌سه‌رکردنیان.
له‌به‌یاننامه‌ی كۆتایی دانیشتنی دیالۆگی نیشتمانیشدا، ئاماژه بۆ پێویستی هێمنكردنه‌وه‌ی بارودۆخه‌كه و ناكۆكی لایه‌نه سیاسییه‌كان كرا، هه‌روه‌ها بۆ رێگرتن له هێرشی راگه‌یاندن و ره‌تكردنه‌وه‌ی لێدوانی توند كه زیان به په‌یوەندیی نێوان لایه‌نه‌كان ده‌گه‌یه‌نێت و هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه‌كان به رێگای یاسایی بدرێت.
دانیشتنه‌كه جه‌ختی له‌سه‌ر پێویستیی چاكسازی له داموده‌زگاكانی ده‌وڵه‌ت كرده‌وه له‌پاڵ ده‌ستخۆشی له‌و داواكاری و پێشنیازانه‌ی ده‌كرێن بۆ چاره‌سه‌ركردنی کەموکوڕیی نێو چوارچوارچێوه‌ی كاری سیاسی و ئیداری و له نێویاندا هه‌مواری ده‌ستوور و پابه‌ندبوون به رێگاچاره ده‌ستورییه‌كان له هه‌موو قۆناغه‌كانی دیالۆگ و چاره‌سه‌ردا.
ئه‌وه‌ی ئێستا گرنگە بۆ دۆزینه‌وه‌ی ده‌رچه‌یه‌ك بۆ ئه‌و دۆخه سیاسییه‌ی عیراق پێیدا تێپه‌ڕده‌بێت، به‌رده‌وامیدانە بە دیالۆگی نیشتمانی و رێگرتن و خۆبه‌دوورگرتنه له هێرشی راگه‌یاندن و لێدوانی توندی نێوان لایه‌نه ناكۆكه‌كاندا، بۆ ئه‌وه‌ی دواجار رێگه‌كه خۆش بكرێت بۆ گه‌یشتن به دیدگای هاوبه‌ش و رێكه‌وتن له‌سه‌ر ئه‌و مه‌سه‌لانه‌ی مایەی مشتومڕن لەناو ماڵه سیاسییه‌كانی عیراقدا.
دانیشتنی دیالۆگی نیشتمانی نێوان لایەنە سیاسییەکان- بەغدا
