عەلی محەمەد
سەرقاڵبوونی روسیا بە شەڕی ئۆکرانیاوه و نەبوونی پلانێکی روون بۆ داهاتووی گەلانی سوریا و کۆتاییهاتنی ئەو قەیرانەی کە گەلانی سوریا ساڵانێکی زۆرە بەدەستیەوە دەناڵێنن، به‌هۆی دەستێوەردانی وڵاتانی هه‌رێمی و روسیاوە، دۆخی کوردی به‌تایبه‌ت لە ناوچەکانی باکور و خۆرهەڵاتی سوریا سەختتركردووه، شه‌ڕ و ململانێی بەردەوام لە سوریا ئازاری گەورەی به هاووڵاتیانی سوریا گەیاندووە، رژێمی سوریا لە سەرەتای راپەڕینی گەلانی سوریاوە تا ئێستا لە بازنەی سەرەتاییدایە و هیچ دەستپێشخەرییەکی ناوخۆیی بۆ رزگاركردنی وڵاتەكه‌ی پێ نییە.
دەستپێکردنەوەی شەڕ لە نێوان میلیشیاکاندا
دەستپێکردنەوەی شەڕ لە نێوان تاقمی چەکداری تەحریر شام و سوپای نیشتمانی لە عەفرین و پارێزگای حەلەب، مەترسییەکی نوێی بۆ ئاسایشی ناوخۆی سوریا و وڵاتانی دراوسێ دروست كردووه، هاوكات خاكی سوریا بەسەر چەندین گروپی چەکداری شەڕکەردا دابەش بووە و هه‌میشه کارتێکە بەدەست زلهێزەکانی ناوچەکەوە بۆ جێبەجێکردنی ئەجێنداکان لە سوریا.
روسیا هەمیشە سەقامگیری و یەکگرتوویی لە سوریا بە ئامانجی سەرەکی خۆی لە ماوەی یانزه ساڵه‌ی شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە زانیوە، كه دوا پێگه‌ی سه‌ربازی روسیایە لە خۆرهه‌ڵاتی ناوەڕاست، بەڵام هیچ چارەسەرێكی سیاسی بۆ كۆتاییهێنان به دۆخی ناوخۆی سوریا پێ نییە، بەتایبەتی بۆ پرسی کورد کە دووه‌م نەتەوەی سوریایە، بە مەبەستی بەدیهێنانی ئاشتی و یەکڕیزی پێكهاته‌كانی ئەو وڵاتە و گەڕانەوەی ئاوارەکانی سوریا بۆ زێدی خۆیان.
هاوكات لاوازبوونی پێگەی روسیا لە سوریا بەهۆی شەڕی ئۆکرانیاوه دەرفەتێکی نوێی بە ئەمریکا بەخشیوه، تا ببێتە یاریزانێکی سەرەکی لە گۆڕەپانی سیاسی و سەربازی لە داهاتووی سوریادا.
بە پێی راپۆرتێک کە بزنس ئینسایدەر بڵاویکردۆتەوە، سه‌ربازگه‌ی ئەمریکی تەنف لە باشوور و خۆرهه‌ڵاتی سوریا نزیك له سنووری ئەردەن، گۆڕاوە بۆ خاڵێکی سەرەکی و ململانێیەکی نهێنی «لە نێوان یاریزانە سەرەکییەکانی ناوچەکە، ئەمریکا و ئیسرائیل و روسیا و ئێران». ئەمەش نیشانه‌ی بەهێزبوونی رۆڵی ئەمریکا دەگەیەنێت لەسەر خاکی سوریا، لەکاتێکدا روسیا تەنها سەرنجی لەسەر ئۆکرانیایە.
رۆڵی روسیا لە سوریا لاواز بووە
له‌وباره‌یه‌وه د.ئەحمەد سلێمان، ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی پێشکەوتنخوازی کورد و شارەزا لە كاروباری ناوخۆی سوریا دەڵێت: رۆڵی سەربازی و سیاسی روسیا لە دوای شەڕی ئۆکرانیا لاوازبووه و دەیەوێت دۆخی سوریا ئارام بێت، بۆ ئەوەی بتوانێت لە ئۆکرانیا بەردەوام بێت. چونكه به لای روسیاوە گرنگی سوریا کەمتر نییە لە ئۆکرانیا، بۆیە نایەوێت ململانێکان بەردەوام بێت.
روسیا لەگەڵ تورکیا و ئێران کاردەکات بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەیەک بۆ کۆتاییهێنان بە ململانێی ناوخۆی سوریا، بەڵام ئەمریکا رێگە نادات پڕۆژه‌یه‌كی روسی - تورکی - ئێرانی لە سوریا سەربکەوێت، هه‌روه‌ها كێشه‌ی ناوخۆی سوریا پێویستی بە رێکەوتنی نێوان روسیا و ئەمریکا هەیە، هیچ لایەنێک ناتوانێت بە تەنیا پرۆژە سیاسییەکەی جێبه‌جێ بكات له‌سه‌ر خاكی سوریا، لە دوای شەڕی ئۆکرانیاوه ئەو دوو لایەنە هیچ لێکتێگەیشتنێکیان نەبووە و بۆچوونی جیاوازیان هەیە بۆ کۆتاییهێنان بە دۆخی سوریا. هەر لایەنێک دەیەوێت کار بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆی بکات، بەو پێیەی پڕۆژە و دەستپێشخەرییەکانی روسیا له پێناو مافی هەموو پێکهاتەکانی سوریا بە گشتی نییە و دەیەوێت یەکڕیزیی زیاتر لە نێوان گەلانی سوریا دروست بکات، بۆ ئەوەی دۆخەکە كه‌مێك ئارام بێت، ئەمەش زیاتر خواست و داخوازییه‌كانی حکومەتی سوریایە. کەواتە زۆر زەحمەتە هەموو پێكهاته‌كانی سوریا هاوکاربن له سه‌رخستنی پڕۆژه‌ی روسی، بە تایبەت هیچ دەستپێشخەرییەک بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە سوریا نییە.
ئەمریکا هیچ پڕۆژەیەکی سیاسی بۆ سوریا پێ نییە
سلێمان دووپاتیکردەوە کە ئەمریکا تا ئێستا هیچ پرۆژەیەکی سیاسی بۆ سوریا و بۆ ناوچەکانی خۆرهەڵات و باکووری سوریا نییە کە کورد تێیدا نیشتەجێیە، ئەوان تەنها رۆڵی پاڵپشتیکردنی هێزە کوردییەکان لە دژی تیرۆریستانی داعش دەبینن و کێڵگە نەوتییەکانی رۆژئاڤای کوردستان دەپارێزن.
هاوكات ئەمریکا و روسیا، وەک دوو زلهێزی بەرپرس لە ئاشتی جیهانی هاوکار نین بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ناوخۆی سوریا، لەبری چارەسەر ململانێکان بۆ بەرژەوەندی خۆیان لەسەر حیسابی گەلانی سوریا بەڕێوەدەبەن. گومانی تێدا نییە کە پرسی نزیکبوونەوەی تورکیا و سوریا کاریگەری لەسەر پڕۆژەی کوردی دەبێت، بەڵام کێشەی گەورەتر و کۆنتر لەنێوان هەردوو وڵاتدا هەیە. بەتایبەت بۆ قۆناغی ئێستا کورد لە ناو ماڵی خۆیدا بمێنێتەوە و ناوچەکانی تری رۆژئاڤای کوردستان داگیر نەكرێن ده‌ستكه‌وتێكی گه‌وره‌یه. چونکە وڵاتانی هه‌رێمی هەمیشە لە نێوان خۆیاندا جیاوازن و هاوڕا نین، بەڵام لەسەر پرسی کورد یه‌كگرتوون، بۆیە مەترسییەکی جددی لەسەر ئایندەی کورد لە رۆژئاڤای کوردستان هەیە.
کشانەوەی بەشێکی سوپای روسیا لە سوریا
د.فەرید سەعدون، شرۆڤەکاری سیاسی لە قامیشلۆ لەو بارەیەوە دەڵێت: روسیا دەستێوەردانی ئاشکرای لە سوریا هەیە، لە رووی سەربازی و سیاسی و دیپلۆماسییەوە، لە زۆربەی ناوچەکانی سوریا تەنانەت له فڕۆکەخانەی قامیشلۆ و بنکەی سەربازی هەیە، بەڵام شه‌ڕی درێژخایەنی ئۆکرانیا، رۆڵی روسیای لە ناوخۆی سوریا لاواز کردووە، هه‌روه‌ها به‌شێكی زۆر لە هێزەکانی بۆ شەڕکردن لە ئۆکرانیا له خاكی سوریا کشاونەتەوە. لەسەر ئاستی سیاسی و دیپلۆماسی، کاتێک پێگەی روسیا لە سوریا لاواز دەبێت، لە رووی هاوکاری دارایی و پڕچەککردنی سوپای سوریا كه‌م ده‌بێت. ئەمەش کاریگەری نەرێنی لەسەر دۆخی ناوخۆیی سوریا دەبێت و ده‌كه‌وێته ئاڵۆزیه‌وه.
ئەو شرۆڤەکارە ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد، تا حكومه‌تی شام ئه‌و مه‌رجانه‌ی تورکیا جێبەجێ نەکات، كه په‌یوه‌ندی به پرسی کورده‌وه هه‌یه ئەوا هەردوو وڵات ناگەنە رێکەوتن، بەتایبەت لەم قۆناغەدا ئەو داواکارییەی توركیا لە بەرژەوەندی حکومەتی سوریادا نییە و دەیەوێت هێزە کوردییەکان ببنە بەشێک لە سوپای سوریا و لە ئەمریکا یارمەتی وەرنەگرن.
چەندین بەربەستی دیکە لە بەردەم هەر رێكه‌وتنێکی تورکیا و حکومەتی سوریادا هەیە. بۆیە لە ئایندەیەکی نزیکدا لێکنزیکبوونەوە لە نێوان هەردوو وڵات روونادات، بەڵام زۆر گرنگە ئه‌مڕۆ هەموو لایەنە کوردییەکانی رۆژئاڤای كوردستان ده‌ستپێشخه‌ری بكه‌ن و هەڵوێستێکی یەکگرتوو و پرۆژەیەکی سیاسی هاوبه‌شیان لە سوریا هه‌بێت، بۆ تێپه‌راندنی قۆناغی هەستیاری نەتەوەی کورد لە سوریا، بە تایبەتی پێویسته لەگەڵ حکومەتی ناوه‌ندی رێکەوتن بکات، بۆ پاراستنی ناوچە کوردستانییەکان لە هێزی دەرەکی، بە تایبەت تورکیا کە بەردەوام هەڕەشەیە بۆ سەر رۆژئاڤای کوردستان و ئامادەکارییەکانیشی بۆ هەڵمەتی سەربازی بۆ سەر رۆژئاڤا دەستیپێکرد بە بۆردومانکردنی ناوچەکانی باکوور و خۆرهەڵاتی سوریا.
سوپای روسیا لە ناوچەیەکی سوریا
