مۆندیال و سیاسەت

10:41 - 2022-12-20
ئەردەڵان عەبدوڵڵا
459 خوێندراوەتەوە

مانگێک زیاترە جیهان بە  مۆندیالەوە خەریکە، ئەمەش تاڕادەیەک رووداوێکی باشبوو، تا جیهان کەمێک لە سیاسەت و سەرئێشەکانی  دووربکەوێتەوە، لەهەمانکاتیشدا، بیری مرۆڤایەتی بهێنێتەوە، کە ژیان جوانی زۆری هەیە، وەرزشیش دەتوانێت ئەو دیوە جوانەی ژیان بێت. 
لەهەمانکاتیشدا ئەم مۆندیالە توانی  مرۆڤایەتی لە تۆپێکدا کۆبکاتەوە، کە قەبارەیەکی ئێجگار بچووکی هەیە، لەکاتێکدا هیچ شتێکی تر ئەو سیحرەی نییە. 
لەهەمانکاتیشدا وانەیەکی تری ئەم مۆندیالە ئەوەبوو، کە دەوڵەمەندیی و هەژاریی، بەهێزیی و لاوازیی، دەوڵەتێکی فاشیل بیت یان گەشەسەندوو بیت، هیچ رۆڵی نییە. ئەوەتا دوو زلهێزی سیاسیی و سەربازیی و ئابووری جیهان کە بریتین لە « چین،  روسیا» هیچ بەشداری ئەم رووداوە جیهانییە نەبوون، لەکاتێکدا چەندین دەوڵەتی تێدابوو، کە لەرووی ئابووریی و سیاسییەوە، زۆر لەو وڵاتانە دواکەتووترن، خەڵکەکەشی لە رەوشێکی ئێجگار خراپی ئابووریدا دەژین لەوانە: کامیرۆن، مەغریب، ئەرجەنتین. کەچی لەم یارییەدا رۆڵێکی گەورەیان گێڕا، بەتایبەتی مەغریب کە دڵی ملیۆنەها عەرەبی خۆشكرد، لەکاتێکدا  سیاسەت نەیدەتوانی ئەم هەستە بەو ملیۆنانە ببەخشێت. هەروەها ئەرجەنتینیش کە وڵاتێکی هەژارە و هیچ رۆڵێکی وای لە شانۆی سیاسەتی جیهاندا نییە، کەچی بووە هۆی دڵخۆشبوونی ملیاران کەس لەسەر رووی زەوی، ئەمەش ئەو هێزە  گەورەیە کە بیرمەندی ئەمریکی جۆزێف نای، ناوی لێناوە نەرمە هێز.
خاڵێکی تر کە بووە مایەی سەرنج، زۆرینەی خەڵکی هەرێمی کوردستان، هەواداری ئەرجەنتین بوون، لەکاتێکدا لەرووی سیاسییەوە هیچ کاتێک ئەرجەنتین وەکو حکومەت، یەک هەڵوێستی باشی بەرامبەر گەلی کورد نەبووە، لەکاتێکدا فەرەنسا رۆڵێکی بەرچاوی هەبووە لە دروستکردنی ئەم هەرێمی کوردستانە و هەمیشەش هەڵوێستی باشی بەرامبەر گەلی کورد هەبووە. لەمەشدا دووبارە ئەو خاڵە گرنگەمان بۆ دەرکەوێت، کە وەرزش شتێکە و سیاسەتیش شتێکی ترە. 
لەکاتێکدا رەوشی سیاسیی و ئابووری هەرێم رۆژ لە دوای رۆژ ناخۆشتر دەبێت، بەڵام هەڵبژاردەیەک  کە هەزاران کیلومەتر لە هەرێمی کوردستانەوە دوورە، توانی هەستی خۆشیی و  شادییەکی زۆر بە خەڵکی  ئەم هەرێمە ببەخشێت، لەکاتێکدا سیاسەت نەیتوانیووە ئەم کارە بکات.
دوایین خاڵیش دێمە سەری پەیوەندی بە  قەتەرەوە هەیە، دیارە ئەم وڵاتە کە ماوەی چەند ساڵێکە ناوی هاتۆتە ناو ناوانە، ئەویش بە خراپە نەک بە باشە. ئەم وڵاتە هاوکاریی دارایی و سیاسیی و لەپێش هەمووشیانەوە ئیعلامی، پێشکەشی هەموو گروپە ئیسلامییە توندڕەوەکان دەکات، کە ئەوانیش هەڵگری پەیامێکی مەرگدۆستیین و دژی هەموو پێکەوەژیان و کەلتوورێکی جیاوازی جیهانن، جگە لەوەش ئەم وڵاتە لەگەڵ تورکیا رۆڵێکی ئێجگار خراپیان لە جەنگی ناوخۆیی  لیبیا و  سوریادا هەبووە، کە بۆتە هۆی وێرانکردنی سەدان شار و شارۆچکە و ئاوارەبوونی ملیۆنان کەس. لەماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا ، قەتەر لە هەموو جەنگەکاندا، پترۆدۆلاری خۆی بەکارهێناوە، بۆ ئەوەی ئاگری ئەو جەنگانە خۆشتر بکات، جگەلەوەش هاوکاریی سیاسیی و  دارایی و ئیعلامی زۆری هەموو هێرشەکانی تورکیای کردووە بۆ سەر کورد، لە هەموو پارچەکاندا.
ماوەی چەندین ساڵە قەتەر ملیارەها دۆلاری لە وێرانکردن و خاپوورکردنی وڵاتانی ناوچەکەدا خەرج کردووە، بۆتە هۆی ئاوارەبوونی ملیۆنان خەڵکی بێتاوان، کەچی زۆر سەیرە ئەم وڵاتە  هاتووە ملیارەها دۆلاری خەرجکردووە لە وڵاتەکەی خۆیدا تاوەکو یاری مۆندیال ساز بکات. لەمەشدا قەتەر سیاسەتێکی دووفاقی پێڕەو دەکات، بۆ دەرەوەی خۆی، سیاسەتێکی مەرگدۆستی، شەڕەنگێزی،   لەبەرامبەریشدا لەناوخۆی وڵاتەکەیدا ،سیاسەتی پێکەوەژیان و ئاشتیی و ئارامیی. 
دەوڵەتێک کە دەزگا ئیعلامییەکانی، هانی توندتیژیی و توندڕەوەیی ئایینی دەدات، کەچی هەموو وڵاتان و نەتەوەکانی جیهان پانگهێشتی وڵاتەکەی دەکات، جوانترین  و گرنگترین رووداوی جیهان ساز دەکات.

وتارەکانی نوسەر