پەیوەندیی عیراق و سویسرا کۆنە و دەگەڕێتەوە بۆ پێش 80 ساڵ، بەتەواوەتی لەپاش رزگاربوونی عیراق لە داگیرکاری تورکی عوسمانی. ئەم پەیوەندییەش بە چەندین قۆناغی جیاوازدا تێپەڕیووە و هەموو بوارەکانی گرتۆتەوە بەتایبەتی لە رووی ئابوورییەوە.
مێژووی پەیوەندییەکان
بەرژەوەندییەکانی سویسرا لە عیراق کە لە ساڵی 1914ەوە بە دیپلۆماسیی ئەمریکا دەستپێدەکات و پاشانیش لە ساڵی 1936 کونسوڵخانەی سویسرا لە بەغدا کرایەوە کە دواتر لە ساڵی 1955 گۆڕدرا بۆ نوێنەرایەتی. تا ساڵانی 1950 بە کەمی مابۆوە. لە ساڵی 1936 نزیکەی 20 سویسری ئەڵمانی زمان بە شێوەیەکی سەرەکی لە عیراقدا بوون، کە زۆربەیان کەسانی بازرگان و خاوەن هۆتێل بوون و لە بەغدا نیشتەجێبوون. ژمارەیان لە ساڵانی چلەکاندا دوو هێندە زیادی کردووە.
عیراق لە 27ی ئابی 1930دا بە دیفاکتۆ لەلایەن ئەنجومەنی فیدراڵی سویسرا (هەر حەوت وەزیرەکەی سویسرا ) دانی پێدا نرا، هەمان ساڵ کە ئینتیدابی بەریتانیا کۆتایی هات، پێشوازیی لە شا فەیسەڵی یەکەمی عیراق لە شاری بێرن کرا. هەروەها سویسرا دانی بە یەکێتیی عەرەبی کورتخایەندا نا کە لە ساڵی 1958 لەلایەن ئوردن و عیراق و لە 31ی تەمموزی 1958 کۆمار پێکهێنرا. لە ئاستی دیپلۆماسیشدا سویسرا نوێنەرایەتی بەرژەوەندیی وڵاتانی دیکەی دەکرد: 1939-1945 بەرژەوەندییەکانی ئەڵمانیا لە عیراق و ئەوانەی عیراق لە زلهێزەکانی میحوەر و لەو خاکانەی کە لەلایەن ئەوانەوە داگیرکرابوون. 1956-1963 بەرژەوەندییەکانی فەرەنسا لە عیراق و بە پێچەوانەوە و ساڵانی 1965-1970 ئەوانەی عیراق لە کۆماری فیدراڵی ئەڵمانیا. رێکەوتنی هاتوچۆی ئاسمانی دوولایەنەی ساڵی 1952 سوودی بۆ کۆمپانیای سویس ئێری سویسرا هەبوو کە لە ساڵی 1948 هێڵی فڕینی بۆ عیراق کردبۆوە.
بەهێزبوونی پەیوەندیی بازرگانی
لەگەڵ سەرهەڵدانی سیستمی کۆماری، بازاڕ کە لە مێژبوو لەلایەن بەریتانیاوە کۆنترۆڵکرابوو، کرایەوە، ئەمەش هاندەری پەرەپێدانی پەیوەندییە بازرگانییەکان بوو. بۆیە بە شێوەیەکی سەرەکی سوودی بۆ پیشەسازی سەعاتی سویسری هەبوو، کە زۆرجار بەرهەمەکانیان لە رێگەی عیراقەوە هەناردە دەکرا بۆ کوێت و وڵاتانی کەنداو.
لە کۆتایی پەنجاکانی سەدەی رابردوودا کۆمپانیا سویسرییەکان لە پیشەسازییەکانی بیمە، پەیوەندی، مەکینە و ئەلەمنیۆم، بیناسازی (میڵ، سایلۆ) و بەرهەمهێنانی کاغەز دەستیان کرد بە بەدەستهێنانی پێگەیەک لە عیراقدا.
بەهۆی رێکەوتنێکی دوولایەنە لە ساڵی 1978 سەبارەت بە هاوکاریی بازرگانی و ئابووریی و تەکنیکی، پەیوەندییەکان چڕتربوونەوە: هەناردەی سویسرا لە 25.5 ملیۆن فرانک سویسری لە ساڵی 1970 بۆ 680.4 ملیۆن فرانک لە ساڵی 1982 بەرزبۆوە. لە ساڵی 1989 رێککەوتنێکی دوولایەنە قەرزەکانی عیراق بە بڕی 120 ملیۆن فرەنکی سویسری چەسپاند. لە ساڵی 2005 لە چوارچێوەی یانەی پاریسدا رێکەوتنێکی دیکە سەبارەت بە کەمکردنەوەی قەرزەکان و داڕشتنەوەی قەرزەکان ئیمزا کرا.
هەناردنی چەک
لە ساڵی 1961ەوە ئیدارەی فیدراڵی سویسرا ڕێگەی بە هەناردەکردنی مادەی جەنگی بۆ عیراق داوە. هەر زوو رووبەڕووی تۆمەتی کۆنترۆڵنەکردنی ئەو فڕۆکە هەناردەکراو و بەرهەمە کانزا و کیمیاییەکان بۆوە کە رژێمی سەدام حسێن لە ململانێ سەربازییەکاندا بەکاری دەهێنا. لە دوای ساڵی 1975 هێرشەکان بۆ سەر کورد بەتایبەتی گرژێکی خستە پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانەوە. لە مانگی ئابی ساڵی 1990 و دوای لەشکرکێشی عیراق بۆ سەر کوێت، ئەنجومەنی فیدراڵی فەرمانی بە بەشدارییکردنی دەستبەجێی دا لەو سزا ئابوورییانەی کە نەتەوە یەکگرتووەکان بڕیاری لەسەر دابوو. ئەم بڕیارانە هەنگاوێکی گرنگی سویسرا بوو سەبارەت بە بڕیارەکانی کۆمەڵی نێودەوڵەتی.
سویسرا و گەمارۆکانی سەر عیراق
هەناردەکردن (بەرهەمی دەرمانسازی، کەلوپەلی چاودێریی کەسی، خۆراک) لە ساڵی 1996 لەسەر بنەمای بڕیارنامەی UNO و بەرنامەی نەوت بۆ خۆراک دەستیپێکردەوە. بەهۆی تێکچوونی خێرای دۆخی دانیشتوان، هاوکارییە مرۆییەکانی سویسرا لە ساڵی 1995 بەدواوە زۆر گرنگ بوون. لە ساڵی 2003 هاوپەیمانییەک بە سەرۆکایەتی ئەمریکا عیراقی داگیرکرد. سویسرا وەک زۆرینەی ئەندامانی نەتەوە یەکگرتووەکان پشتیوانی ئەم دەستێوەردانەی نەکرد و ئەمەش بووە هۆی ناکۆکی لە نێوان بێرن و واشنتۆن.
ئەنجومەنی فیدراڵی سویسرا رێبازێکی فراوانتری لە حکومەتی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی پێ باشتر بوو، جەختی لەسەر سەروەریی یاسای نێودەوڵەتی دەکردەوە. کاری بۆ بەهێزکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان کردووە و پاڵپشتی ئەو هەوڵە زۆرانەی کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی دیالۆگ لەگەڵ عیراق و بۆ بەرقەرارکردنی ئاشتی و ئاسایش و سەقامگیری و دابینکردنی خۆراک و تەندروستی.
نووسینگەی پەیوەندییەکانی سویسرا لە بەغدا کە لە تشرینی دووەمی 2000 کرایەوە، چالاکییە مرۆییەکان لەسەر بنەمای دوولایەنە و لە هاوکاریی نێودەوڵەتیدا هەماهەنگ دەکات و بەرەوپێشبردنی بوژانەوەی بازرگانی لەگەڵ وڵاتێکدا کە توانا ئابوورییەکەی سەرەڕای ئەو وێرانکارییەی، کە بەهۆی ململانێ نێودەوڵەتییەکان و شەڕی ناوخۆییەوە بۆ زیاتر لە 20 ساڵ، بەهۆی یەدەگی نەوتەکەیەوە هێشتا زۆر گەورەیە.
پەیوەندیی ئێستای سویسرا و عیراق
ئێستا پەیوەندیی دوو قۆڵی نێوان سویسرا و عیراق باشە و لەم ساڵانەی دواییدا چڕتر بۆتەوە. سویسرا لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ عیراقدا گرنگی بە پرسی کۆچ و بنیاتنانی ئاشتی دەدات. پاڵپشتی سەقامگیری وڵات و پاراستنی ئاشتییەکی بەردەوام دەکات لە رێگەی شێوەی جۆراوجۆری هاوکاری، بەتایبەتی لە بواری مرۆیی.
لە 14ی تشرینی یەکەمی 2020 ئەنجومەنی فیدراڵی سویسرا ستراتیژێکی ناوچەیی بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا (ستراتیژی MENA) بۆ ماوەی 2021-2024 پەسەندکرد. لەوێدا پێنج ئەولەویەتی بابەتیی دیارییکرد: ئاشتی و ئاسایش ، مافی مرۆڤ، کۆچکردن و پاراستنی خەڵکی پێویست، گەشەپێدانی بەردەوامی ئابووریی و دارایی و زانست و هەروەها دیجیتاڵکردن و تەکنۆلۆژیای نوێ. ئەم ئەولەویەتانە بەپێی تاکە ناوچە و وڵاتەکان گونجاون. لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەشدارییکردنی سویسرا لەسەر دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ململانێ چەکدارییەکان یان سیاسییەکان، گەشەپێدانی ئابووریی و حوکمڕانییە. جگە لەوەش سویسرا پابەندە بە نەوەی گەنجەوە و بە پێشخستنی راهێنانی پیشەیی و بەو هۆیەوە ئاسانکاری بۆ دەستڕاگەیشتن بە بازاڕی کار.
ستراتیژی سویسرا لە عیراق
ستراتیژی سیاسەتی دەرەوەی سویسرا بۆ ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا، سێ خاڵی سەرەکی بۆ بەشدارییکردنی سویسرا لە عیراقدا پێشبینی دەکات.
1.ئاشتی و ئاسایش و مافی مرۆڤ
سویسرا جەخت لەسەر بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ و هەروەها مامەڵەکردن لەگەڵ سەروەریی یاسا و مافەکانی مرۆڤ دەکاتەوە.
2.کۆچ و پاراستن بۆ کەسانی پێویست لە کاتی ناسەقامگیریدا
گرنگی بە گەڕانەوە و یەکگرتنەوەی پەناخوازانی رەتکراوە دەدرێت. پێویستە پەیوەندیی دووقۆڵی کۆچەری لەگەڵ عیراق قووڵتر بکرێتەوە و بە رەسمی بکرێت. سویسرا پابەندە بە دڵنیابوون لەوەی کە پێداویستییە سەرەتاییەکانی ئاوارەکانی ناوخۆ دابین بکرێت. هاوکارییە مرۆییەکانی سویسرا لە عیراق لە چوارچێوەی بەرنامەی هاریکاری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست 2019-2022 جێبەجێ دەکرێت. ئامانجی گشتی ئەم بەرنامەیە، یارمەتیدانی پاراستنی خەڵکی لاواز و زیانلێکەوتووی ململانێ و رزگارکردن و ئاوەدانکردنەوەی ژیان و کەمکردنەوەی ناسکی و رێگرییکردن و گۆڕینی ململانێی توندوتیژ و دروستکردنی ئاسۆی گەشەسەندن و پێشخستنی حوکمڕانی باش و مافی مرۆڤ، پاراستن و پێشخستنی یاسای پەنابەران. یاسای مرۆیی نێودەوڵەتی. هاوکارییە مرۆییەکانی سویسرا لە عیراق تیشک دەخاتە سەر دوو بوار: پاراستن و ئاو، پاک و خاوێنی بنەڕەتی.
3.گەشەپێدانی بەردەوام
لە گفتوگۆیەکی چالاکدا لەگەڵ حکومەتدا، سویسرا پابەندە بە باشترکردنی ژینگەی ئابووری.
بوارەکانی تری هاوکاری
دوای جەنگی دووەمی کەنداو لە ساڵی 1991 و سزاکانی دواتر لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، بازرگانی نێوان سویسرا و عیراق نزیکەی تەواو وەستا و زۆر لەسەرخۆ گەڕایەوە دۆخی جارانی. لە ساڵی 2003دا هەناردەی سویسرا جارێکی دیکە داڕما، بەڵام لەوکاتەوە بەرەو چاکبوونەوە دەچێت. بە تایبەتی بەرهەمە دەرمانییەکان هەناردە دەکرێن. هاوردەکردن لە عیراقەوە بۆ سویسرا بە شێوەیەکی نەریتی کەم بووە، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا زیادی کردووە. قەبارەی بازرگانی لە ساڵی 2020 دا 255 ملیۆن فرەنکی سویسری بووە.
سویسرا لە عیراق
لە ساڵی 1980 نزیکەی 200 سویسری لە عیراق دەژیا، لە ساڵی1983 گەیشتە418کەس، پاشان دوو جەنگی کەنداو و لەشکرکێشی بەریتانیا و ئەمریکا لە ساڵی 2003 کە کۆتایی بە رژێمی سەدام حسێن هێنا، بووە هۆی رۆیشتنی زۆربەی سویسرییەکان (لە ساڵی 2004 تەنها 30 کەس لە عیراق ژیاوە). لە کۆتایی ساڵی 2020 دا تەنها 107 سویسری لە عیراق ماونەتەوە.
عیراقی لە سویسرا
ژمارەی عیراقییەکان لە سویسرا بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی پەنابەرانەوە زیادیکردووە. ساڵی 2000 ژمارەی ئەو کەسانەی کە خەڵکی عیراقن و لە سویسرا دەژین، گەیشتە 1858 کەس. ساڵی 2005 ژمارەکە بۆ 3083 بەرزبۆتەوە.
باڵیۆزخانەی عیراق لە سویسرا
