کۆڕبەندی داڤۆس و کێشەکانی جیهان

دوێنێ کۆڕبەندی ئابووریی جیهان بۆ -53هەمین جار لە شاری داڤۆسی سویسرا بەڕێوەچوو. ئەم کۆڕبەندە کە ساڵانە دەکرێت، گرنگی بە پرسەکانی وەک پاراستنی کەشوهەوا، ئابووریی جیهان، ئاسایشی خۆراک و جەنگی ئۆکرانیا، کێشەکانی تەکنۆلۆجیا، هەژاریی و کۆمەڵێک بابەتی تر  دەدات.
کۆڕبەندی ئابووریی جیهان
 کۆڕبەندی ئابووریی جیهان (WEF) دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و بە میواندارییکردنی کۆبوونەوەی ساڵانەی خۆی ناسراوە، کە ساڵانە لە داڤۆس بەڕێوە دەچێت. لەم کۆبوونەوەیەدا لە ناوەندی کۆنگرەی داڤۆسی مۆدێرن، شارەزایانی پێشەنگی ئابووریی و سیاسەتمەداران و رۆشنبیران و پیشەگەرەکانی میدیا کۆدەبنەوە، بۆ گفتوگۆکردن لەسەر  هەرە بابەتە  تازەکانی جیهان. کۆڕبەندەکە بە درێژایی ساڵ کۆبوونەوەی جۆراوجۆری دیکە رێکدەخات و راپۆرتی توێژینەوە بڵاو دەکاتەوە. ئێستا ئۆفیسی ناوچەیی لە پەکین و نیویۆرک هەیە.
ئامانج و ئەرک
رێکخراوی WEF کە لە ساڵی 1971 لەلایەن پڕۆفیسۆری ئابووری کلاوس شوابەوە دامەزراوە، هەمیشە بێلایەن بووە، بەو پێیەی پەیوەست نییە بە هیچ بەرژەوەندییەکی سیاسی و نیشتمانییەوە. ئەم رێکخراوە لە ئەنجومەنی ئابووریی و کۆمەڵایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان پێگەی چاودێری هەیە. بەرزترین دەستەی سەرپەرشتیاری ئەو دەستەی ئەمیندارانەیە  بریتین لە:  تۆنی بلێر سەرۆک وەزیرانی پێشووتری بەریتانیا و  و شاژنە رانیای ئوردن لە خۆدەگرێت. ئەرکی کۆڕبەندەکە «باشکردنی دۆخی جیهانە».
رۆحی داڤۆس 
چالاکییە سەرەکییەکەی کۆڕبەندی ئابووریی جیهانی، کۆبوونەوەی ساڵانەیە کە زیاتر لە سێ هەزار بەشداربووی تێدایە، کە هەموو ساڵێک لە کۆتایی مانگی یەکدا لە داڤۆس بەڕێوە دەچێت. لە هەمانکاتدا زۆر کۆبوونەوەی نارەسمی لە داڤۆس دەکرێت. هەروەها بەهۆی کەشوهەوای شوێنەکەوە، کە زۆرجار بە «رۆحی داڤۆس» ئاماژەی پێدەکرێت، بە هیچ شێوەیەک وێنەی نییە و یەکێکە لە هۆکارەکانی سەرکەوتنی داڤۆس. لێرە لە بەرزی 1560 م لە ئاستی دەریاوە، کەشوهەوایەکی ساردی هەیە، ئەمەش وا دەکات بتوانرێت سازش و چارەسەر بدۆزرێتەوە کە لە شوێنێکی تردا بیری لێ نەدەکرایەوە.
مێژووی داڤۆس
لە ساڵی 1971 کلاوس شواب، کە ئەوکات پڕۆفیسۆری سیاسەتی کۆمپانیاکان بوو لە زانکۆی جنێڤ، 444 کارگێڕی کۆمپانیاکانی ئەوروپای خۆرئاوای بانگهێشت کرد بۆ یەکەمین «سیمپۆزیۆمی بەڕێوەبردنی ئەوروپی»، کە لە ناوەندی کۆنگرەی داڤۆس بەڕێوە چوو. پڕۆفیسۆر شواب بەنیازی ئەوە بوو، بە سەرپەرشتی کۆمیسیۆنی ئەوروپا، کۆمپانیا ئەوروپییەکان بە شێوازەکانی بەڕێوەبردنی ئەمریکا ئاشنا بکات. بۆ ئەم مەبەستەش «کۆڕبەندی بەڕێوەبردنی ئەوروپی»ی وەک دامەزراوەیەکی قازانج نەویست دامەزراند، کە بنکەکەی لە جنێڤە و هەموو مانگی یەک نوێنەرانی بازرگانی پێشەنگی ئەوروپی بانگهێشت کرد بۆ داڤۆس بۆ کۆبوونەوەی ساڵانە.
بەرنامە و بەشداربووان 
گفتوگۆکانی بەرنامەی رەسمی کۆڕبەندەکە، باس لە پرسە گرنگەکانی  جیهانی دەکات وەک: بەربەستە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان، ململانێکان، هەژاریی و کێشە ژینگەییەکان و ئەگەری چارەسەرەکان. دەیان سەرۆکی دەوڵەت و حکومەت لە سەرانسەری جیهانەوە بەشداری لە کۆبوونەوەی ساڵانەی WEF دەکەن. هەروەها ئەل گۆر، بیل کلینتۆن، بیل گەیتس، بۆنۆ، پاولۆ کۆیلۆ و تۆنی بلێر بە بەردەوامی لە لیستی میوانەکانی داڤۆسدان. هێنری کیسینجەر، نیلسۆن ماندێلا و یاسر عەرەفات لە کۆبوونەوە ساڵانەیەکانی پێشووتردا بەشدارییان کردووە.
دوایین کۆبوونەوەی ئاسایی
دوایین کۆبوونەوەی ئاسایی زستانە لە داڤۆس لە ساڵی 2020 کراو،  تەنها چەند هەفتەیەک پێش داخستنی Covid لە سەرانسەری جیهاندا. لە ساڵی دواتر 2021 بەهۆی پەتای کۆرۆناوە تەنها مەجازی ماوەتەوە. لە ساڵی 2022 دواخرا بۆ سەرەتای هاوین. بەڵام ئەمساڵ  لە 16 تا 20 یانوەر، نوێنەرانی کۆمپانیا و حکومەتەکان لە سەرانسەری جیهان لە داڤۆس بۆ 53هەمین خولی کۆڕبەندی ئابووری جیهانی کۆدەبنەوە.
هاوکاری لە جیهانێکی پارچە پارچەدا
دروشمی کۆبوونەوەی ساڵانەی 2023 بریتییە لە «هاوکاری لە جیهانێکی پارچە پارچەدا». کلاوس شواب دامەزرێنەری رێکخراوی WEF لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: جیهان لە ئێستادا تووشی قەیران بووە. لە ئاستی جیهانی و نیشتمانیدا پارچە پارچە بوون لە زیادبووندایە، لەگەڵ وەرینی متمانەدا. تەنها ئەگەر حکومەت و بازرگانی و رێکخراوەکان پێکەوە کار بکەن چارەسەر هەیە. زۆر گرنگە کە گەشەپێدانی ئابووری زیاتر بەردەوام بێت. نابێت کەس لە دوای خۆی بمێنێتەوە.
میوانێکی زۆر لە جیهانەوە
بەپێی ئامارەکانی WEF، زیاتر لە 2700 میوان لە 130 وڵاتەوە هاتوون کە 52 سەرۆکی دەوڵەت و حکومەتیان تێدایە. میرێک دوسێک بەڕێوەبەری بەڕێوەبردنی WEF رایگەیاند: زیاتر لە 1500 بەڕێوەبەر لە 700 کۆمپانیا و رێکخراویش نوێنەرایەتیان هەیە لە داڤۆس.
بابەتەکانی کۆڕبەندەکە
کۆڕبەندەکە لە ماڵپەڕەکەیدا دەنووسێت: جیهان لە «خاڵێکی وەرچەرخانێکی گرنگدایە». ژمارەی زۆری قەیرانەکان کە لە هەمانکاتدا روو دەدەن، کردەوەی بەکۆمەڵ و هاوئاهەنگ پێویست دەکات. بۆیە لە کۆبوونەوەی ئەمساڵدا ئەم بابەتانەی خوارەوە باس دەکرێن:
1. قەیرانی وزە و خۆراک لە چوارچێوەی گۆڕانی کەشوهەوادا
 لە WEFی ئەمساڵدا چەندین بۆنە لەسەر پاراستنی کەشوهەوا بەڕێوەدەچێت، بەڵام هەروەها لەسەر دابینکردنی وزە و خۆراک. گفتوگۆ لەسەر بابەتەکانی وەک دابینکردنی ئاو، بەڕێوەبردنی وزە، دیکاربۆن، یەکگرتنی ئەتۆمی، ئاسایشی خۆراک و زۆر شتی تر دەکرێت.
2. هەڵاوسان و کەمی گەشەکردن و قەرز
 بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان لە چەند مانگی رابردوودا، خەڵکی لە سەرانسەری جیهاندا سەرقاڵ کردووە و دامەزراوە داراییەکان و حکومەتەکانیش لەگەڵیاندا کێشەیان هەبووە. بۆیە لە WEF چەندین گفتوگۆی پانێڵ لەسەر ئەم بابەتە بەڕێوەدەچێت، بە ناونیشانی وەک «دامەزراوە داراییەکان لە ژێر گوشار»، «رێگرییکردن لە پاشەکشە» (لەگەڵ ئەکسێل لیمان)، «بازرگانی، گەشەکردن و وەبەرهێنان» (لەگەڵ نگۆزی ئۆکۆنجۆ-ئیوێلا و رۆبەرت هابێک)، «ئایا جیهان لە خولگەی قەرزدایە؟» یان “داهاتووی سیاسەتی دراو” (لەگەڵ تۆماس جۆردن).
3. پیشەسازی لە کاتی گۆڕانی تەکنۆلۆجیدا
هەروەها باس لە گۆڕانکارییەکانی پیشەسازیی و پێشکەوتنە تەکنۆلۆژییە نوێیەکان دەکرێت. رووداوەکان کۆمەڵێک بابەت و بابەتی بەرفراوان دەگرێتەوە لەوانە: کۆمپیوتەری کوانتەم، AI، میتاڤێرس، رانسۆموێری یان بەکارهێنانی دروستی دراوی کریپتۆ.
4. بازاڕی کار
کەمی کرێکاری لێهاتوو و کرێ و بازاڕی کار،بەتایبەتی دوای ئەزموونەکانی ساڵانی Covid، پرسیارە بنەڕەتییەکان لە جیهانی کاردا بێ وەڵام ماونەتەوە. پەیوەندی بە مانا، دادپەروەری یان جیهانگیرییەوە هەیە. هەروەها پێویستە ئەم جۆرە بابەتانە لە WEF جێگەی خۆیان بدۆزنەوە: گفتوگۆکردن لەسەر بوارەکانی وەک وازهێنانی بێدەنگ، تەندروستی دەروونی لە شوێنی کار، کرێی دادپەروەرانە، هەفتەیەکی چوار رۆژە یان ژنان لە بازاڕی کاردا پلانی بۆ دانراوە.
5. مەترسییە جیۆپۆلەتیکییەکان
 لە کۆتاییدا، ئەم چاپەی WEF تیشک دەخاتە سەر جەنگی ئۆکرانیا و هەڵچوونە جیۆپۆلەتیکییەکانی دەرەنجامی. ئەم رووداوانەی خوارەوە پلانیان بۆ دانراوە، لەنێو ئەوانی تردا: «بەرگری لە ئەوروپا» (لەگەڵ سڤێتلانا تیخانۆڤسکایا)، «بابەتی داهاتووی چین»، «داهاتووی ئۆکرانیا»، «مەترسی جەنگی ئەتۆمی»، «جەنگ لە ئەوروپا ساڵی دووەم». (لەگەڵ چارڵز میشێل و سانا مارین)، «روانگە مێژووییەکان بۆ جەنگ» (لەگەڵ هێنری کیسینجەر) و «مەبەستەکانی روسیا».
کێ بەشدارە؟
 حکومەتەکان لە هەموو جیهانەوە بەزۆری  وەفد دەنێرن بۆ WEF. چاوەڕوان دەکرێت ئەمساڵ جارێکی دیکە ژمارەیەکی زۆر لە سەرۆکی وڵاتان و حکومەتەکان بن، لەوانە: سانا مارین سەرۆک وەزیرانی فینلاند. ئۆلاف شۆڵز، راوێژکاری ئەڵمانیا. مارک روت، سەرۆک وەزیرانی هۆڵەندا و سیریل رامافۆسای سەرۆکی ئەفریقای باشوور. جگە لە ئەلیزابێس باوم-شنایدەر، هەموو ئەندامانی ئەنجومەنی فیدراڵی لە سویسرا بەشداری دەکەن.
زێلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیا پێشتر رایگەیاندبوو، کە جارێکی دیکە بەشداری لە کۆڕبەندەکەدا دەکات، بەڵام وەک جاری رابردوو پێدەچێت لە رێگەی ڤیدیۆوە بەشداری بکات. رەنگە خانمی یەکەمی ئۆکرانیا ئۆلێنا سێلێنسکا نوێنەرایەتی لە داڤۆس بکاتەوە، ئەو لە مانگی ئایاردا لە داڤۆس بوو. هەروەها پێشبینی دەکرێت ڤیتالی کلیچکۆ سەرۆکی شارەوانی کیێڤ بگەڕێتەوە. تا ئێستا هیچ پشتڕاستکردنەوەیەکی رەسمی نییە. بۆرگێ برێندێ، سەرۆکی WEF لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا، شاندێکی پلە باڵای ئۆکرانیای راگەیاند، بەڵام لەبەر هۆکاری ئەمنی هیچ وردەکارییەکی زیاتری نەخستەڕوو.
بەرپرسانی ئەمریکا و ئەوروپا
لە بەرامبەردا جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا گەشت بۆ WEFی ئەمساڵ ناکات، هەروەها جێگری سەرۆکەکەی، کامالا هاریس، یان وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ئەنتۆنی بلینکن بەشداری ناکەن،  ئەمریکا لەبری ئەوە جۆن کێری نێردەی تایبەتی سەرۆک بۆ کەشوهەوا و مارتین جەی والش وەزیری کار دەنێرێت. هەروەها ئەڤریل هاینز رێکخەری هەواڵگری و کاترین تای ئەفسەری بازرگانی لەگەڵیان گەشت دەکەن. 
هەروەها چارڵز میشێل سەرۆکی ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا و کریستین لاگاردی سەرۆکی بانکی ناوەندی ئەوروپا، کریستالینا جۆرجیوا بەڕێوەبەری سندوقی دراوی نێودەوڵەتی،جێنس ستۆڵتنبێرگ سکرتێری گشتی ناتۆ، نگۆزی ئۆکۆنجۆ-ئیوێلا بەڕێوەبەری رێکخراوی بازرگانی جیهانی راگەیەندرا.
میوانە دیارەکان
میوانە دیارەکانی دیکە کە چاوەڕوان دەکرێن بریتین لە: لویزا نۆباوەر چالاکوانی کەشوهەوای ئەڵمانی، سڤێتلانا تیچانۆڤسکایا چالاکوانی ئۆپۆزسیۆنی بیلاروسی، گاوتام ئادانی ملیاردێری هیندستان و هێنری کیسینگەر، وەزیری پێشووی دەرەوەی ئەمریکا تەمەن 99 ساڵ، کە لە کۆنفرانسەکەدا سەبارەت بە دیدگا مێژووییەکان سەبارەت بە جەنگی ئۆکرانیا قسە دەکەن.
وەک ساڵی پێشوو هیچ میوانێک لە روسیاوە ئامادە نابێت. ئەمجارەیان هیچ سیاسەتمەدارێکی باڵا لە چینەوە رانەگەیەندرا.
سەرچاوە: ئاژانسەکان