چیرۆكی ناسریە، لە ئوورەوە بۆ حەبوبی

ناسریە، شارێكی بەناوبانگە و مەڵبەندی پارێزگای زیقارە و دەكەوێتە باشووری وڵاتەكەوە. زۆرینەی خەڵكەكەی عەرەبی شیعەن، بارێكی ئابووریی مام ناوەندیان هەیە و زیاتر بە كشتوكاڵ و پیشەسازی و راوەماسییەوە خەریكن و بەراورد بە بەسرە كراوە و میواندۆست نین.
لە درێژەی گەشتەكەماندا بۆ ناوەڕاست و باشووری عیراق، سەردانی شاری ناسریە، مەڵبەندی پارێزگای زیقارمان كرد و شەوێكمان لە هۆتێلێكی ئەو شارەدا و لە دامێنی رووباری فوراتدا بەسەر برد. ئەو شارە؛ هاوشێوەی زۆرێك لە شارەكانی تری عیراق گیرۆدەی دەستی نەبوونی خزمەتگوزاری و پڕۆژەكانی ئاوەدانكردنەوەیە، زۆر بەڕوونی پێوەی دیارە كە شارەكە داهات و دەسەڵاتی كەمە و وەك پێویست گرنگی پێنەدراوە، هەرچەندە دەكرێت بەهۆی شاری مێژوویی (ئوور) و رووباری فوراتەوە بایەخێكی گەشتیاریی گەورە بەدەستبهێنێت.

مێژووی ناسریە
شاری ناسریە، یەكێكە لە شارە نوێیەكان.. لە سەردەمی عوسمانییەكاندا دروستكراوە، هۆكاری سەرەكی دروستكردنی ئەو شارەش پەیوەست نییە بەگەشەكردنی دانیشتوان یان لەباریی ژینگە و پێویستی ناوچەكەوە، بەڵكو مەبەستەكە زیاتر ئەمنی بووە، بۆ كۆنترۆڵكردنی هۆز و عەشیرەتەكان و خەڵكی ناوچەكە و كۆكردنەوەیان بووە بۆ ئەوەی ئاسانتر چاودێری بكرێن و كۆتایی بە ناڕەزایی و چالاكی دژ بە دەوڵەتی عوسمانی بهێنرێت و بەئاسانی نەكەونە ژێر كاریگەریی وڵاتانی ترەوە، بەتایبەتی بەریتانیا كە ساڵانێكی زۆر گرنگی بە ناوچە جیاجیاكانی باشووری عیراق داوە.
ئەو كاتەی دەوڵەتی عوسمانی بڕیار دەدات میدحەت پاشا بكاتە والی عیراق، بیرۆكەی دروستكردنی شارێكی نوێ دێتە ئاراوە، شارەكە پێشتر ئاوەدانییەكەی بچوكتر بووە بەناوی (عكد الهوا) كە سەر بە ئەمارەتی (المنتفك) بوو و شێخەكەی ناوی ناسر سەعدون بووە و ئێستا بەشێكە لە ناسریە و ناونراوە (الحبوبی) كە ناوچەیەكی بەناوبانگ و سەرنجڕاكێشی شارەكەیە. میدحەت پاشا شێخ ناسر رازی دەكات شارێكی نوێ بەناوی ناسریە دروستبكرێت (وەك ئاماژەیەك بەناوی خودی شێخ ناسر كە گەورە و شێخی ئەمارەتی (المنتفك) بووە و ماوەیەكی زۆر لە بەسرەوە تا نزیك كوفەی حوكم كردووە). ساڵی 1870 بینای یەكەم دەزگای حكومی لە ناسریە دروستكرا و بەشێوەیەكی خێرا و لە ماوەی چەند ساڵێكدا  شارەكە گەورە بوو و گەشەی كرد.
شێخ ناسر بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ دەیویست شكست بەپڕۆژەی شارەكە بهێنێت، سوور بوو لەسەر ئەوەی لە زەوییەكی نزمدا بێت تا بەر لافاوی رووباری فورات بكەوێت، بەڵام عوسمانییەكان كۆمپانیایەكی شارەزای بەلجیكیان راسپارد بۆ دیزان و جێبەجێكردنی پایە سەرەكییەكانی ناسریە.
پێگەی جوگرافی
ناسریە دەكەوێتە باشووری عیراقەوە، لە وەرزی هاویندا زۆر گەرمە و لە زستانیشدا سارد و شێدارە. لەڕووی پێگەوە دەكەوێتە باكووری خۆرئاوای بەسرە و باشووری خۆرئاوای میسان و باشووری واست و باكووری خۆرهەڵاتی قادسیە و خۆرهەڵاتی موسەنناوە. 387 كم لە بەغداوە و 216 كم-یش لە شاری بەسرەوە دوورە.

سەرەتا ژمارەی دانیشتوانی 16 هەزار كەس بووە، لە سەرژمێریی 1987 دا ژمارەكە بەرزبۆتەوەبۆ 266 هەزار كەس و بەپێی زانیاریی 2002 بۆتە 535 هەزار، هەروەك بەپێی زانیاریی 2022 ژمارەی دانیشتوانی ناسریە و كۆی پارێزگاكە 2 ملیۆن و 263 هەزار كەسە، كە دەتوانرێت بە یەكێكە لە پارێزگا گەورەكانی عیراق دابنرێت لە دوای بەغدا و موسڵ و بەسرە.
سەرچاوەی سەرەكی داهات و بژێوی خەڵكی ناسریە دەگەڕێتەوە بۆ كشتوكاڵ و ئاژەڵداری و چەند پڕۆژەیەكی پیشەسازی، بەشێكی خەڵكی پارێزگاكەش ژیانیان بەندە بە راوەماسییەوە لە رووباری فورات و زۆنگاوەكانی دەوروبەری، كەمتر گرنگی بەشاری مێژوویی ئوور دراوە بۆ پێگەیەكی گەشتیاریی ناوخۆیی و بیانی.

باری كۆمەڵایەتی و ئیداری
شاری ناسریە لە دوو بەشی سەرەكی پێكدێت، واتە ئەمبەر و ئەوری رووباری فورات، بەری جەزیرە و بەری شامییە. بەرە گەشەكردوو و پێشكەوتووەكەی كە زۆرینەی دەزگا دەوڵەتی و پڕۆژەكانیشی لێیە و قەرەباڵغتر و گەورەتر و هەروا گەشەكردووتریشە، بەری شامییەیە كە دەكەوێتە بەری خۆرئاوای رووباری فوراتەوە.
زۆرینەی دانیشتوانی پارێزگای زیقار و خودی شاری ناسریە عەرەبی شیعەن لەگەڵ كەمینەیەك لە پێكهاتەكانی سابیئەی مەندائی و عەرەبی سوننە. بەشێوەیەكی گشتی، خەڵكی ئەم پارێزگایە، بەحوكمی مێژوو و دابونەریتی خێڵەكی و تائیفی داخراون و زۆر ئارەزووی تێكەڵاوبوون ناكەن و میواندۆست.
حەسەن شەیبانی، كاسبكارێكی شاری ناسریەیە و خاوەنی نووسینگەیەكی هاتوچۆی گەشتیارییە، بۆ كوردستانی نوێ دوا و خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بە سەردانی خەڵكی كوردستان و سلێمانی و وتی، برا كوردەكانمان سەر سەر و سەرچاومانن، ئەوان ئازیزن لە دڵی ئێمەدا، چەند جارێك هاتوومەتە سلێمانی، خۆشحاڵم هاتوچۆ زیاتر بێت، سەردان و گەشت بۆ هەردوولا گەشە بكات و پێویستە ئەو دیوارەی لە نێوان خەڵكی باشوور و كوردستاندا هەیە نەمێنێت، ئەوەش سوودی هەردوولای تیایە، بەڵام ئەوەی راستی بێت، بارودۆخی ناسریە زۆر باش نییە، خەڵك هەژار و دەستكورتە، حكومەتیش بە ئەركی خۆی هەڵناستێت و دەستی خزمەت و بووژانەوەی پێناگەیەنێت.

شاری ئوور
شار یان زەقوورەی ئوور، شوێنەوارێكی ناسراو و دێرینی شاری ناسریە و باشووری عیراقە بەشێوەیەكی گشتی، لەسەر ئاستی جیهانی و ناوچەیی ناوبانگێكی زۆری هەیە و بە شاكارێكی مێژوویی و شوێنەواریی گەورە دەژمێردرێت. لە بنەڕەتدا پەرستگایە و 40 كم لە خۆرئاوای شاری ناسریە و 340 كم لە بەغدای پایتەختەوە دوورە. ئوور لە لایەن پاشای سۆمەری، ئوورنەمو، لە نەوەی سێیەمی پاشاكانی سۆمەر لە 2100 پێش زاین دروستكراوە و بەڵگەیەكی روونە لەسەر باری ئایینی و بڕواهێنانی خەڵك لەو سەردەمەدا.

شێوەی زەقوورەی ئوور لاكێشەییە، 200 م بە 150 م یە و بەرزییەكەی 45 پێیە، واتە هێندەی سێ نهۆم بەرزە، بەشی سەرەوەی پەرستگای خواوەندی ئەو سەردەمەی شارەكە، خواوەند سین بووە، لە دوای سەردانی پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیكان بۆ عیراق و ئوور لە ساڵی 2021 دا گرنگیدان بە ئوور دەستیپێكردووە و پڕۆژەی شارێكی گەشتیاری و مۆزەخانەیەك لە جێبەجێكردندایە.

ئەم ناوچەیەك گرنگییەكی دیكەشی هەیە، بەشێك لە سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەكەن شوێنی لەدایكبوونی ئیبراهیم پێغەمبەر هەر دەكەوێتە نزیك شوێنەواری مێژوویی ئوورەوە.