ئەو وانانەی لە بازاڕی وزەی 2022ەوە فێریان بووین

ساڵی 2022 لەسەر هەموو ئاستەکان بۆ بازاڕی وزە ساڵێکی مێژوویی بوو، هەروەها ساڵی دەستوەردانی مێژوویی حکومەتەکانی جیهان بوو، بە هەمان شێوە ساڵی کۆنتڕۆڵکردنی بازاڕەکانی وزە بوو، لەم ساڵەدا کۆمەڵێک رووداو روویان دا، کە پەیوەست بوون بە وزەوە و ناچاریان کردین چەند وانەیەکی مێژووییان لێوە فێربین.
رووداوە یەک لەدوای یەکەکان
بەرزبوونەوەی نرخی کارەبا و غازی سروشتی بۆ ئاستی پێوانەیی لە ئەوروپا، گەڕانەوەی دەوڵەتانی ئەوروپا و ئەمریکا بۆ بەکارهێنانی خەڵوز و نەوت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا و پاشەکشەکردنیان لەو سیاسەتانەی بۆ پاراستنی کەشوهەوا پەیڕەویان دەکرد، گەڕانەوە بۆ پشتبەستن بە وزەی ئەتۆمی، ئەمریکا بووە گەورەترین هەناردەکاری غاز بۆ ئەوروپا لەبری روسیا، ئەوروپا گەمارۆی سەپاند بەسەر هاوردەکردنی نەوتی روسیادا، گروپی حەوت و یەکێتیی ئەوروپا سەقفی نرخیان بۆ هەناردەی نەوتی روسیا دانا، راکێشانی بڕێکی ئێجگار زۆری نەوت لە کۆگای ستراتیجیی ئەمریکا، داخستنی ئابووریی گەورەترین دەوڵەتی هاوردەی نەوت کە چینە، بۆ رێگرتن لە تەشەنەکردنی ڤایرۆس کۆرۆنا و گۆڕاوەکانی، دەوڵەتە پێشکەوتووەکان ئەوانەی پشتیوانییان لە ئازادیی بازاڕ دەکرد، دەستیان لە بازاڕ وەردا و نرخی وزەیان دیارییکرد، باربۆکردنی بەکاربەرانی بەرهەمە نەوتییەکان، سەپاندنی باجی نائاسایی بەسەر قازانجی کۆمپانیاکانی نەوتدا، گۆڕینی ئاراستەکانی بازرگانیی نەوت و غازی سروشتی لە جیهاندا، تەقاندنەوەی لولەی (نۆرد ستریم)، راوەستانی دەیان دامەزراوەی نەوت و غازی سروشتی، بە ویستگەی فریپۆرت و (لولەی کەی ستۆن)یشەوە، هەموو ئەوانە ساڵی 2022 دەکەنە ساڵێکی مێژووی.
کاریگەریی سزاکان سنووردار بوون
لە رووداوەکانی ساڵی 2022ی بازاڕەکانی وزەدا، وانەی زۆری تێدایە، بەرهەمهێنانی روسیا و هەناردەکردنی نەوتەکەی، بەهۆی ئەوەی چەند جارێک سزای خرایەسەر، وەک ئەوەی هەندێک پێشبینییان دەکرد دانەڕما، کە بەدوایدا یەکێتیی ئەوروپا هاوردەکردنی نەوتی ئەو وڵاتەشی راگرت، سەقفی نرخی بۆ هەناردەی نەوتەکەشی دانا، ئەمەش ئەوە دووپات دەکاتەوە کە کاریگەریی سزاکان سنوردار بوون، ئەمەش لەگەڵ هەموو بەڵگە مێژوویی و تیۆرە ئابوورییەکاندا دێتەوە.
رووداوەکانی ساڵی 2022، پێی وتین کە گۆڕانی کەشوهەوا کاڵایەکی کەمالییە، کاتێک حکومەت و گەلانی جیهان توانای گرتنەئەستۆی تێچوونیان نییە و خۆیانی لێ بەدوور دەگرن، هەروەها ئەوەشی پێوتین، کاتێک سیاسەتی دەرەکی و ئابووریی وڵاتانی خۆرئاوا لەگەڵ سیاسەتی ژینگەییاندا دژ بە یەک دەبن، سیاسەتە ژینگەییەکانیان پشتگوێ دەخەن. کاتێکیش ئەو سیاسەتانە لەگەڵ مافی مرۆڤ و ئازادی و دیموکراسییدا دژ دەبن، ئەوکات ئەو پرسانە هیچ بەهایەکیان نابێت، ئەوەتا سەرۆکی ئەمریکا چاوپۆشی لە سزا سەپێنراوەکانی سەر ئێران و ڤەنزوێلا کرد و رێگەی دا نەوت رەوانەی بازاڕەکان بکەن.
گرنگی نەوت و خەڵوز و غاز
ئەو رووداوانە تێیانگەیاندین کە دژایەتیکردنی نەوت و خەڵوز و غازی سروشتی تەنها قسەیەکە لە کاتی بوژانەوەی ئابوورییدا دەکرێت، نەوت و غاز فریادڕەسن، کاتێک وێستگە ئەتۆمییەکان لە بەرهەمهێنانی کارەبا وەستان، ئەوەیان وەبیر هەمووان هێنایەوە، کە هۆکاری بڵاوبوونەوەی نەوت بە هەموو ناوچەکانی جیهاندا و چوونی بۆ نێو هەموو بوارەکانی ژیانمان، بەراورد بە سەرچاوەکانی تری وزە، بەهۆی ئاسانی گواستنەوەی نەوتەوەیە.
بەکارهێنانی کۆگای ستراتیجی جیاواز لە رابردوو، ئەوەمان پێدەڵێت، کە کاریگەریی گەورەی لەسەر بازاڕەکانی نەوتی جیهان هەیە، راکێشانی بڕێکی زۆری نەوت و شێوازی راگەیاندنی و بەڵێندان بە بەردەوام لێڕاکێشانی تا نرخی نەوت دەشکێت، کاریگەریی ئەرێنی لەسەر ئەمریکاییەکان هەیە، کاریگەرییەکانی ئەمەی ئێستا تەواو جیاوازە لە ماوەکانی رابردوو، ئەمە مشتومڕ لەمەڕ رۆڵ و چارەنووسی کۆگای ستراتیجی یەکلا دەکاتەوە و ئەمریکاییەکان دەگەنە ئەو ئەنجامەی کۆگای ستراتیجیی نەوتی ئەمریکا رۆڵێکی گەورەی ئابووری و ستراتیجی هەیە، ئەگەر بە شێوەیەکی دروست بەکار بهێنرێت. 
کۆگای ستراتیجیی ئەمریکا
کاتێک ئیدارەی جۆ بایدن دوای دەستپێکی جەنگی روسیا و ئۆکرایین، بڕیاڕیدا بڕی 180 ملیۆن بەرمیل نەوت لە کۆگای ستراتیجی راکێشێت بۆ ئەوەی رێگە لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بگرێت، ئەوە بوو نرخی نەوتی داشکاند، بەدوایشیدا نرخی بەنزینی لە ئەمریکا داشکاند، کە جێی دڵەڕاوکێی ئیدارەی بایدن بوو، لەبەرئەوەی رووداوەکە پێش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی نیوەی ئەمریکا.
راکێشانی ئەو بڕە زۆرەی نەوت لە کۆگای ستراتیجیی ئەمریکا، پێمان دەڵێت، کە لە کۆتاییدا باجدەرانی ئەمریکا بەشدارییان لە پشتیوانیکردنی بەکاربەرانی جیهان کردووە، چونکە ئەو داشکاندنی نرخی نەوتە جیهانی بوو، چین و هیندستانیش سوودیان لەو بڕیارەی راکێشانی نەوت وەرگرت.
لە رووی مێژووییەوە، بەتایبەتی دوای دووەمین جەنگی جیهانی، نەوتی ئەمریکا ئەوروپای رزگار کرد، ئەوەتا ئێستا غازی سروشتیی ئەمریکا ئەوروپا رزگار دەکات، لە راستییدا رەهەندە ئابووری و سیاسییەکانی شۆڕشی نەوت و غازی بەردین هێشتا لە گەڵاڵەبووندایە، ئەگەر نا دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، سزای بەسەر ئێران و ڤەنزوێلادا نەدەسەپاند، ئێستاش ئەگەر شۆڕشی نەوتی بەردین نەبوایە خۆرئاوا بەوجۆرە دژی پوتینی سەرۆکی روسیا نەدەوەستانەوە.
کەمبوونەوەی خواست لەسەر نەوت
لە کۆتاییدا رووداوەکان فێریان کردین، کە سەپاندنی سیاسەتی دەستپێوەگرتن و سکهەڵگوشین خواست لەسەر وزە دێنێتە خوارەوە، وەک ئەوەی ئێستا لە ئەوروپا روودەدات، کە سیاسەتی دەستپێوەگرتن لە ساڵی 2022دا بەشێوەیەکی زۆر خواستی لەسەر نەوت کەمکردەوە، ئەمەش تاکە ناوچەی جیهانە کە تێیدا خواست لەسەر نەوت هاتە خوارێ.
ئەمەش بەو مانایە دێت، کە ئەوروپاییەکان بەهۆی هەڵوێستەکانی گۆڕانی کەشوهەوا و قەیرانی ئۆکرانیاوە باجێکی زۆر قورسیان دا، کە خۆی لە هەڵكشانی زۆر گەورەی نرخی وزە و داکشانی گەشەی ئابووری و داهات و لە دەستدانی خۆشگوزەرانی و زیادبوونی دەرهاویشتەی کاربۆن دەبینێتەوە، بە لەبەرچاگرتنی هەموو ئەو رووداوانە و بارودۆخەکە بە گشتی، رەنگە هیواخواستنی ساڵێکی خۆش بۆ ئەوروپاییەکان جێی گاڵتەی زۆر کەس بێت.