نزیکەی حەوت هەفتە لە هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا تێدەپەڕێت، هێشتا وڵاتانی ئەوروپا لە شۆکی ئەم هێرشەدان، هێرشی روسیا هەندێک لێکەوتەی لە بوارەکانی وزە، ئاسایشی خۆراک، قەیرانی کۆچبەران و ئاسایشی بە دوای خۆیدا بۆ وڵاتانی ئەوروپا هێناوە .
لە راستیدا روسیا دوای سعودیە و ئەمریکا سێیەم گەورە هەناردەکاری نەوتی جیهانە و %40 ی غازی سروشتی ئەوروپا دابین دەکات و هەندێک وڵاتانی وەک مۆڵداڤیا، بۆسنە، مەکدۆنیای باکوور، بە رێژەی %100، فینلەندا %94، لیتوانیا %93، ئەڵمانیا %49 و ئیتاڵیا %46 غازی سروشتی لە روسیاوە هاوردە دەکەن بۆ وڵاتەکانیان. ئەمەش ئەوروپا دەخاتە بەردەم دووڕیانێک، یان بەتەواوی مل بۆ داگیرکاری روسیا بدات، یاخود دەبێت دەست و پەنجە لەگەڵ قەیرانی وزەدا نەرم بکات و بەدوای جێگرەوەی روسیادا بگەڕێت.
یەکێکی تر لە قەیرانەکان ئاسایشی خۆراکە، هەریەکە لە روسیا و ئۆکرانیا بە دوو هەناردەکاری گەورەی گەنم و خۆراک بۆ ئەوروپا هەژمار دەکرێن و ئۆکرانیا بە سەبەتەی خۆراکی ئەوروپا هەژمار دەکرێت. تەنها لە هەفتەی یەکەمی هێرشی روسیا نرخی گەنم بە رێژەی %10 بەرزبۆوە، بە داگیرکردنی ئۆکرانیاش، روسیا یەکێکی تر لە ئامانجەکانی دەپێکێت و سەبەتەی خۆراکی ئەوروپای دەکەوێتە دەستەوە و لە داهاتوودا بۆ جێبەجێکردنی ئەجێندای خۆی، وەک کارتی گوشاری سیاسی بۆ سەر ئەوروپا بەکاری دەهێنێت.
بۆچی ئۆکرانیا بۆ روسیا گرنگە؟
ئۆکرانیا هاوسنووری روسیایە و بە ئەندامبوون لە ناتۆ دەتوانێت هەڕەشەیەکی گەورە بۆ سەر روسیا دروست بکات، بەتایبەتی کاتێک موشەک و هێزی ناتۆی تێدا جێگیربکرێت، چونکە سنوورێکی فراوانی لەگەڵ روسیا هەیە و دەبێتە مەترسییەکی جدی بۆ سەر روسیا.
هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا ئاسایشی وڵاتانی ئەوروپا بە گشتی و ئەوروپای خۆرهەڵات بە تایبەت دەخاتە مەترسییەوە، ئەگەر روسیا لە کۆنتڕۆڵکردنی تەواوی ئۆکرانیا سەرکەوتن بەدەستبهێنێت، ئەوا فراوانخوازییەکانی بۆ سەر وڵاتانی تری ئەوروپا بەردەوامی پێدەدات، ئێمە دەزانین فراوانخوازییەکانی روسیا لە 2008 لە جۆرجیا دەستیپێکرد بە داگیرکردنی هەرێمی ئۆسیتیای باشوور و لە 2014دوورگەی کریمیای لە خاکی ئۆکرانیا دابڕی و داگیریکرد و سەرەتای ئەمساڵیش هەردوو هەرێمی دۆنتیسک و لۆهانسکی بە فەرمی ناساند و لە ئۆکرانیای جیاکردەوە، دواتر پوتین فەرمانی هێرشکردنی بۆ سەر ئۆکرانیادا، لە ئێستادا هەریەکە لە ئیستۆنیا، لیتوانیا کە سنوورییان لەگەڵ روسیا هەیە، مەترسی داگیرکردنیان هەیە هەرچەندە سەر بە ناتۆ-ن.
سەرەتای لێکهەڵوەشاندنەوەی سیستمی نوێی جیهان
پرسیارێک لێرە دێتە بەرباس، ئایا داگیرکاریی روسیا بۆ ئۆکرانیا سیستمی نوێی جیهان هەڵدەوەشێنێتەوە، ئەی بڕیاری پوتین بۆ گۆڕینی سنوورەکان بە‌هێز، هاندانێک دەبێت بۆ وڵاتانی تری جیهان؟
زۆرێک لە شرۆڤەکارانی سیاسیی جیهان پێیانوایە ئەگەر ئەم هێرشەی روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا سەرکەوتوو بێت و کۆمەڵی نێودەوڵەتی لێی بێدەنگ بێت، ئەوا ئەم رووداوە لە هەندێک شوێنی تری جیهان دووبارە دەبێتەوە، بۆنموونە دەکرێت چین وەک نموونە وەربگرین کە رەنگە هێرش بکاتە سەر تایوان و داگیری بکات.
لێکەوتەکانی هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا
دوای هێرشی روسیا، وڵاتانی خۆرئاوا بە تایبەتی ئەمریکا گەمارۆی توندیان خستە سەر کۆمپانیا و کەسایەتییەکانی روسیا و ئەمەش وادەکات داهاتوویەکی تاریک چاوەڕێی هاووڵاتیانی روسیا بکات و رووبەڕووی برسێتی ببنەوە. بە زیادبوونی ئەم قەیرانانەش پێگەی پوتین کە بەشێکی زۆر لە خەڵکی روسیا وەک (فریادڕەس) دەیبینن، دەکەوێتە مەترسییەوە.
هەرچی لە ئاستی نێودەوڵەتییە روسیا تووشی قەیرانی دیپلۆماسی بۆتەوە لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا وەک کاردانەوەیەک لە دژی تاوانی جەنگی لە شارۆچکەی بوچا و کوشتنی هاووڵاتیانی مەدەنی. ئەڵمانیا 40 دیپلۆماتکار، پورتوگاڵ 11دیپلۆماتکار، فەرەنسا35 دیپلۆماتکار، لیتوانیا 4 دیپلۆماتکاری روسیان لە وڵاتەکانیان دەرکرد، لە ئەگەری شکستخواردنی روسیاش لەم جەنگەدا ئەوا رەنگە خەسارەتی جەنگی ئۆکرانیا بدات، هاوشێوەی بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش کە عیراقی ناچارکرد قەرەبووی جەنگی کوێت بداتەوە.
کێ براوەی جەنگی نێوان روسیا و ئۆکرانیایە؟
جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە وتاری ساڵانەی خۆی لە کۆنگرێسی وڵاتەکەی وتی: پێویستە روسیا لە رووی سەربازییەوە لاوازبکرێت، ئەم قسەیەی بایدن ئەگەر خوێندنەوەیەکی قووڵی بۆ بکرێت، ئەم جەنگە درێژەی دەبێت و وڵاتانی خۆرئاوای یارمەتی فراوان لە رووی چەک و تەقەمەنی، زانیاری هەواڵگریی، سەربازی و ...هتد، پێشکەشی ئۆکرانیا دەکەن، بۆ ئەوەی روسیا زیاتر لە زەلکاوی ئۆکرانیا گیربخوات و بە ئاسانی دەرنەچێت، لەم هێرشەدا براوەی سەرەکی ئەمریکا دەبێت، کە دوژمنە دێرینەکەی لاوازدەبێت و کاریگەریی کەمتر دەبێت و هەرچی وڵاتانی ئەوروپایە زیاتر سیاسەت و بەرژەوەندییەکانیان لەگەڵ ئەمریکا هاوتەریب دەکەن.
لە بواری وزەشدا لە روسیا دووردەکەونەوە و بە دوای جێگرەوەدا دەگەڕێن. زۆرێک لەم وڵاتانەی ئەندامی ناتو کە پێیان وابوو ناتۆ ئێتر کاریگەریی نەماوە، لە بڕیارەکەیان پاشگەزدەبنەوە و بەرەو بەهێزکردنەوەی ناتۆ هەنگاودەنێن و وڵاتانی خۆرهەڵاتی ئەوروپاش بە ئاراستەی زیاتر نزیک بوونەوە لە ناتۆ هەنگاو دەنێن و ئەم هێرشەی روسیا پاساوێک دەبێت بۆ ناتۆ بۆ ئەوەی هێز و چەکی زیاتر لە وڵاتانی خۆرهەڵاتی ئەوروپا جێگیر بکات و رێکخراوی ناتۆ لە رووی بودجە و پێداویستی سەربازییەوە ئەمریکا سەرکردایەتی دەکات .
پێشموایە دۆڕاوی سەرەکی لەم شەڕەدا روسیایە، کە وڵاتانی ئەوروپای لە خۆی دوورخستەوە و زیاتر بەرەو بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا پاڵی پێوەنان، وڵاتانی هاوردەکاری وزەی روسیای ناچارکرد بە دوای جێگرەوەی وەزی روسیادا بگەڕێن و لە دوورمەودا و نزیک مەودادا لێکەوتەی نەرێنی فراوان بۆ روسیا بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
هەرچی ئۆکرانیا و هاووڵاتیانی ئۆکرانیاشە دەبنە قوربانی ململانێی نێوان خۆرئاوا و روسیا، کە بە وێرانبوونی ژێرخانی ئابوری و ئاوارەبوونی هاووڵاتیانی ئۆکراینی کۆتایی پێدێت.
