50
مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد، وەكو هەر گەنجێكی زەمانی خۆی، بەتایبەت دوای هەرەسهێنانی شۆڕشەكەی شێخ مەحمودی حەفید، و ئەو گەمارۆیەی دەسەڵاتی ئینگلیز و عیراق بەسەر كوردستانیان سەپاند لە رووی مەعریفییەوە، بۆیە ئەویش رووی لە بەغدا كردووە وەكو پایتەخت و لەوێ خوێندویەتی، ئەمەش وایكردووە لەگەڵ كۆمەڵێك لاوی ئەو سەردەمە رێكخراوێك دروستبكەن، بەناوی (كۆمەڵی لاوانی كورد)، ئەم كۆمەڵەیە، ئەوەندە بە تەرتیب بووە، وەكو حزبێكی بچووك هەڵسوكەوتی كردووە، چونكە ئەندامەكانی ئابونەیان داوەو پەیڕەو پرۆگرامی هەبووە، دواجاریش دەیانەوێت بڵاوكراوەیەك دەربكەن، بەڵام لەبەر ئەوەی لەو رۆژگارە مۆڵەتی رۆژنامەو گۆڤار مەرجی زۆر بووە، بۆیە دوو بڵاوكراوەی لە ناونیشان جیاواز، بەڵام لەناوەڕۆك وەكو یەك دەردەكەن، ئەمەش بۆ ئەوە بووە فۆكەسی حكومەتی ئەو كاتە نەچێتە سەریان كە بێ مۆڵەت گۆڤاریان دەركردووە، ئەوەی یەكەم ناوی (یادگاری لاوان) و ئەوەی دووەم ناوی (دیاری لاوان) دەبێت.
ئەم بڵاوكراوەیە، یان گۆڤارە، ناوی خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر و تەنانەت ژمارەشی لەسەر نەبووە، بەڵام هەموو كاروبارەكانی (ئیبراهیم ئەحمەد) كردویەتی، بۆیە دەتوانین ئەم دوو بڵاوكراوەیە بە سەرەتای كاری رۆژنامەوانی ئیبراهیم ئەحمەد دابنێین، كە دواتر بوو بە ئەزموونێكی ئێجگار مەزن بۆی، تا گۆڤاری گەلاوێژ-ی دەركردو ئەم گۆڤارەش (10) ساڵ بەردەوام بوو.
لەم دوو بڵاوكراوەیە كە وەكو ئاماژەم پێكرد تەواوكەری یەكترن، لە یادگاری لاوان و دیاری لاوان ئەوەی جێگای سەرنجی من بوو، چەند بابەتێكی لەسەر مەسەلەی ژن و مامەڵەی لەگەڵ پیاو و هەروەها شیعر بۆ جوانی ژن، كە پێموایە لەو زەمەنەی دەگەڕێتەوە بۆ نزیكە 90 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ ئەم مەسەلەیە گرنگە تیشكی بخرێتە سەر.
لە بڵاوكراوەی (دیاری لاوان) لەلاپەڕە 53 بابەتێكی دوورو درێژ بڵاوكراوەتەوە بەناونیشانی (ئافرەت)، كە بەناوێكی خوازارو نووسراوە بەناوی (نەژاد) و نووسینەكە پێشكەشكراوە بە (دەزگیرانەكەم)، بە پێی قسەی مامۆستا (سدیق ساڵح) بێت، كە لێكۆڵینەوەیەكی لەسەر ئەم دوو بڵاوكراوە هەیە، ئەم ناو (نەژاد)ە نەناسراوەتەوەو ساغنەبۆتەوە كێیە. بەڵام ئیبراهیم ئەحمەد لە بڵاوكراوەكە دایبەزاندووە.
نووسینەكە بەمشێوەیە دەستپێدەكات:
بڕواننە ژنە لادێیەك و پیاوێكی لادێی ی هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆیان نیە لە زانست و بیروهۆشدا هەردووكیان وەكو یەك وانە. كەچی ئەوانەی لە شاران وانین هەمیشە ئافرەت لە خوار پیاوەوەیە: هۆی ئەمەش ئاشكرایە. چونكە لە لادێ دا ژن و پیاو هەر وەكو یەك بەخێو ئەكرێن و پەروەردە ئەبن، بەڵام لە شارا ئافرەت هەر پێ بەند و داپۆشراوە: پیاو بە ئارەزووی خۆی ئەگەڕێ، ئەخوێنێ و شت فێر ئەبێ.
كوڕێك كە خوێندەوار و تێگەیشتوو بێ حەز بە رێك و پێكی و پاك و جوانی ناوماڵ ئەكا، ئەو چەشنە كوڕانە چونكە پێگەیشتوون حەز لە خوو رەوشتی چاك، لە قسە و گفتوگۆی مرۆڤانە ئەكەن. ئەگەر ژنەكە خوێندەوار و تێگەیشتوو نەبێ لەمانە نازانێ و لە رێ و جێ و رێك و پێكیدا زۆرێك جیاواز ئەبن،ئەو چەشنە ژنانە وا ئەزانن مێرد هەر بۆ ئەوەیە كە جلی چاك و خشڵی جوانیان بۆ بكا و وەختی خۆی هەر لەگەڵ ژنەكەیا رابوێرێ.
پیاوێكی تێ گەیشتو كە ژنەكەی لەم بیرو چۆنیەتییەدا دی ئیتر لەبەر چاوی ئەكەوێ و زۆر حەز بە گفتوگۆ و رابواردنی ناكا. ژنیش بەم پاریزە دڵگیر ئەبێ، دەس ئەكا بە سكاڵا و هاوار، كەوا كەوتۆتە دەس پیاوێك نرخ و قەدری نازانێ!.
ئەوسا ناخۆشی ئەكەوێتە بەینیانەوە و بەم چەشنە ژین و ژیانیان لێ تاڵ ئەبێ، وا مەزانن ئەم تێكچوون و ناكۆكییە هەر لەبەینی ژن و پیاوی خراپدا ئەبێ، زۆر جار ژنەكە لە خێزانێكی بەرز و بەناموسە، پیاوەكەیش نەجیب و بەاخلاقە، لەگەڵ ئەوەشا هەر نارێك ئەبن، تۆراندن ئەكەوێتە ناوەوە، چونكە ئەمە تاوانی ئەوان نیە، تاوانی راست لەوەوەیە كە هەر یەكە بە چەشنێ بەخێوكراون پیاوەكە خوێندەوار و تێ گەیشتو بەرزە و ژنەكە تێنەگەیشتو و بێ بیرە، لەبەر ئەوە رەوشت و هۆشیان یەك ناگرێ ، دوایی، ئەم كەین و بەینە ئەبێ یەكێكیان خۆی فداكا. ئەگەر بە جیابوونەوە نەبڕێتەوە یەكێكیان ملكەچی بەختی رەشی خۆی بێ و بەرگەی هەموو ناخۆشی و كەموكوڕی و سەغلەتیەك بگرێ و دەنگ نەكا دیارە ئەمەیش هیچ خۆشەویستی و حوبێكی تیا نیە...
ئەم نووسەرە، 88 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ، رەخنەیەكی راشكاوانە لە ژنی ئەو سەردەمە دەگرێت و دەنووسێت:
زۆر ژنم دیوە، نەخوێندەوار و پێ نەگەیشتو. لەپاش 8-9 سك و مناڵ لەسەر شتێكی زۆر بێ فەڕ و هیچ تێكچووە لەگەڵ مێردەكەیا و تۆراوە، شەو لە ماڵان رۆژی كردۆتەوە و ماڵ و مێرد و مناڵی بەرەڵا كردووە! كەچی تا دوێنێ، بەسەر زاری ئاهەنگ و خوشەویستێكی تەواو لە بەینیانا ئەبینرا. چونكە ئەو چەشنە ژنانە وا چۆتە مێشكیانەوە كە خودا مێردەكەی تەنها بۆ ئەو هێناوەتە دیی و ئەو پیاوە نابێ لەگەڵ كەسێكی خۆیا. لەگەڵ خزم و دۆستیا هەستێ و دانیشێ و بژی، هەر ئەبێ هەرچی وەخت و عمر و ماڵی هەیە هەر بۆ ژنەكەی بێ. وە بەدیار بەژن و باڵای ئەوەوە رابوێرێ!.
پاشان دەنوسێت:
لای ئێمە ئافرەت مێردی بۆ دو شت ئەوێ:
پیاو چونكە مێردە پیاوێكە هەوەس و ئارەزوی ژن دائەمركێنێ.
ئەو پیاوە بۆ ژیان و جل بەرگ و خشڵ و خواردنی چاك پێویستە.
لای ئێمە هێشتا ژن نازانێ پیاو چۆن بێ باشە. تەماشای خووڕەوشت و پیاوەتی زانین تێگەیشتنی وجدان و دڵی پاك و كردەوەی ناكەن و لەمانە نازانن. كە ژنێ مێردەكەی نەناسی و شارەزای نەبێ ئیتر چۆن ئەو پیاوەی خۆش ئەوێ و بە دڵ و بە گیان لەتەكیا ئەبێ؟
لە بڵاوكراوەی (یادگاری لاوان)یش بە قەڵەمی (ع.ت) كە بە پێی ساغكردنەوەكان بێت عارف تاڵەبانی-یە، وتارێكی زۆر ناسك و جوان لە ستایشی ژن دەنووسێت و تەنانەت ناونیشانەكەشی هەر بەناوی (ژن)ە، و دیارە لای مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد-یش زۆر جێی بایەخبووە، بۆیە لە لاپەڕەی (8) ی بڵاوكراوەكە دایبەزاندووە، كە بەمشێوەیە دەست پێدەكات:
ژن
گوڵ بۆ چیمەن، ئەستێرە بۆ ئاسمان، ژن بۆ كومەڵ دانراوە. بەڕاستی كۆمەڵی بێ ژن وەكو درەختی بێ بەر، ژینی بێ هیوا، ئاسمانی بێ ئەستێرە، رووباری لێڵ، وە زاری بێ زەردەخەنە وایە. بەڵێ بەڕاستی ئەو كۆمەڵەی تیلایی چاوی گەشی ژنی لێوە دیار نەبێ ئەو كۆمەڵەی دەنگی ناسكی تیژی ژنی تیا نەبیسترێ، ئەو كۆمەڵەی دەمی بە پێكەنینی ژنی لێ دوور بێ: نەك هەر ئاشتی و شادی ئەتوانم بڵێم ژیانیشی لێ دوورە.
كە ئەڵێم ژن دەستێكی شكاو، پەك كەوتویەكی بێ دەسەڵات، بیرێكی كول تان نەیەتە بەرچاو/ كێ ئەی مرێنێ، كێ دەستەپارچەی ئەكا؟ كێ رابرووی ئەتكێنێ؟ كێ داوێنی بەرنادا. كێ تەفرەی ئەدا؟.. ئێمە (پیاو).
ژن بازویەكی نەرمی هەیە بەڵام بەهێزە كە سەوڵی كەشتی ژینی كۆمەڵێك بگرێتە دەست، لە دەریای تەنگانەدا رزگاریان كات.ژن (ژانداركە) لە شوانی مەڕەوە بۆ شوانی فرنسە، ژنی لە بەندینخانەی ماڵەوە كێشایە مەیدانی كوشتار، بە دەنگی ناسكی خۆی بانگی راستی وڵاتپەرستی راهیشت، بوە درەفش هەڵگری دلاوەران لەرێی پارێزگاری وڵاتدا، ئەو سنگەی بو بە خووە گوشینی سەر جێگەی تەنیای دڵداری گونجا بو بڵێسە و كڵپەی ئاگر گرتیانە باوەش. ژن دەریایەكە مەنگ، گێژێكە سەری پیاوی لێ دەرناچێ، هێزێكە وڵات ئاوا و وێران ئەكا بەپێی ویستنی پیاو.
هەر لەو ژمارەیەدا، بۆ گەورەیی (ژن)، مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد، شیعرە ناسراوەكەی گۆران-ی بۆ یەكەمجار بڵاوكردۆتەوە بەناوی (ئافرەت و جوانی)، لەبەر گەورەیی شیعرەكە و ماناكەی وا وەكو خۆی بڵاوی دەكەمەوە، كە لە (دیاری لاوان) لاپەڕە 63 و 64 بڵاوكراوەتەوە بە ئیمزای (گۆران)ی شاعیر:
ئافرەت و جوانی
بە ئاسمانەوە ئەستێرەم دیوە
لە باخچەی بەهار گوڵم چنیوە
شەونمی درەخت لە ڕووم پژاوە
لە زەردەی زۆر کەل سەرنجم داوە
پەلکەزێـڕینەی پاش بارانی زۆر
چەماوەتەوە بەرامبەر بە خۆر
هەتاوی نەورۆز، مانگی جۆدرەو
زۆر هاتوون و چوون بە ڕۆژ و بەشەو
خوڕەی قەڵبەزەی کەف زیوینی چەم
لە هەزار چەشنە پرشنگی ناو تەم
میوەی گەیشتووی زەرد و سووری باخ
جریوە و جوکەی دارستانی شاخ
لە گەرووی شمشاڵ، لە تەلی کەمان
گەلێ هەڵساوە، ئاوازی جوان جوان
ئەمانە هەموو جوانن، شیرینن
ڕۆشن کەرەوەی شەقامی ژینن
بەڵام تەبیعەت هەرگیزاو هەرگیز
بێ ڕووناکییە بێ بزەی ئازیز
بێ ئاوازەیە دەنگە نەرمەکەی
با نەیدا لەگوێم، تێر نەڵێم ئۆخەی
کام ئەستێرەی گەش، کام گوڵی کێوی
ئاڵە وەک کوڵمی، گۆی مەمکی، لێوی؟
کام ڕەشی ئەگا بە ڕەشیی چاوی
برژانگی، برۆی، ئەگریجەی خاوی؟
کام بەرزی جوانە، وەک بەرزیی باڵای؟
کام تیشک ئەگاتە تیشکی نیو نیگای؟
کام تاسە، کام مەیل، کام چاوەنواڕی
تەلیسماوییە، وەک هی دڵداری؟!
مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد
