میدیا و كەلتور و پوازی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا

لەم سەردەمی تەكنەلۆژیایەدا، داماڵینی هەر بوارێكی ژیان لە میدیا، كارێكی سەختە و بە هەر گۆشەیەكی ئەم چەمكەدا گوزەر بكەیت، لە گێژاوێكەوە سەر دەردێنیت رەنگە لەوەی پێشتر ئاڵۆزتر بێت. لەو سۆنگەیەوە ئێمە لە جیهانێكی پڕ لە كێشمەكێشدا دەژین و ناتوانین یەكلابینەوە لە نێوان ئەوەی ئاخۆ گۆڕانكاریی تەكنەلۆژیا وەرچەرخانێكە خۆشبەختی بۆ مرۆڤایەتی فەراهەمكردووە یاخود شێواندنی بەها و لەناوچوونی ناسنامەكەیەتی؟ 
 بێشوماریی زانیاری و هەژاریی مەعریفە و داهێنانە سەرسوڕهێنەرەكان و مامەڵەكردنی نادروست و زۆربوونی هۆكارەكانی پەیوەندییكردن و دابڕانی كۆمەڵایەتی و كرانەوەی فیكری و سڕینەوەی یەكتر و دەیان  لایەنی دژ و پێچەوانەی تر لەم سەردەمەدا بەرۆكی مرۆڤایەتییان گرتووە، لە دەفری پڕ  لە ژەهری كەلتورێكی بێ ناونیشاندا، روژانە خۆمان دەیخۆێنەوە لە كاتێكدا چاوەڕوانی مردنی ئەوانی تر دەكەین.

مرۆڤ و کاڵا 
لە یەكێك لە دیالۆگەكانی درامای ئەمریكی (مستەر رۆبۆت)دا بەم شێوەیە باس لە مرۆڤی سەردەمی تەكنەلۆژیا و سیستمی سەرمایەداری دەكات: (هەر كاتێك بەرهەمێكی بێبەرامبەرت بینی، ئەوا دڵنیابە خۆت بوویتە كاڵا). 
مرۆڤ لەم سەردەمی سەرمایەدارییەدا بۆتە پاكێجێك كە بریتییە لە: (كەرەستەی دوێنێ، نێچیری ئەمرۆ، كاڵای سبەی). لە سایەی شۆڕشی پیشەسازیدا هەر زوو  خواست و  خستنەرووی زیاد لە پێویست  بوو بە هەوێنی  وەرچەرخانە  تەكنەلۆژی و میدیاییەكان.
 نووسەر و بیرمەندی ئەمریكی (ئەلفین تۆفلەر) لە كتێبی (شەپۆلی شارستانییەتی سێیەم)دا كە مرۆڤایەتی بەسەر سێ قۆناغدا دابەش كردووە یەكەمیان (شۆڕشی كشتوكاڵی)، كە بە شۆڕشی جێگیربوون لەسەر زەوی و دووەمیان (شۆڕشی پیشەسازی)، كە بە شۆڕشی كۆنترۆڵكردنی زەوی و سێیەمیشیان (شۆڕشی تەكنەلۆژیا)، كە بە شۆڕشی ركێفكردنی زەوی ناویان دەبات، دەڵێت: شەپۆلی دووەم (شۆڕشی پیشەسازی) سیستمێكی كۆمەڵایەتیی چالاک و كەناڵی میدیایی توندوتۆڵی دروستكرد، بەڵام لەبەرمبەردا ژێرخانی كۆمەڵایەتی لەبەریەك هەڵوەشاندەوە و فۆڕمێكی تری لە ژیانی پڕ لە گرفتی ئابووری و ململانێی كۆمەڵایەتی و دڵەڕاوكێی دەروونی خوڵقاند. ئەگەر دركمان بەو پوازە شاراوەیە بكردایە، كە  چۆن لە شەپۆلی دووەمدا ژیانی لە قاڵبداین، ئەوا دەمانتوانی مەزەندەی بۆسەی شەپۆلی سێیەم (شۆڕشی تەكنەلۆژیا) ئەو پێكهاتانەشی بكەین، كە كۆمەڵگەی ئەمڕۆی لێ دروستبووە. 

لێكەوتەكانی ئەم دۆخە چی بێت؟
ئەگەر لێكەوتەی ئەم هەژموونە بێ سنوورەی میدیا و تەكنەلۆژیا لە ساڵانی پێشوو و نەوەدەكانی سەدەی رابردوودا لە چاوی بیرمەندانی بواری (فیوچەڕۆڵۆجی)دا، ئەو تارمایی و تۆێژاڵە ترسناكە بووبێت، كەواتە دەبێ ئەمڕۆی دیجیتاڵ میدیا كە بەراورد بە ژیریی دەستكرد فێرژنێكی كۆنتری نەوەی تەكنەلۆژیا بێ‌ و هێشتا كۆمەڵگەی ئێمە لە سەرەتای هەنگاوەكانی ئاشانابوونیدایە بەم ترۆپكی پێشكەوتنە، ئاخۆ كەلتور و ناسنامەی مرۆڤبوونمانی  بەرەو چ ئایندەیەک ئاڕاستە كردبێ و لێكەوتەكانی چی بێت؟ كە بێگومان تێپەڕبوونی كات وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە. 
هەڵبەت تیشك خستنە سەر لایەنی نێگەتیڤی  پێشكەوتن لە سۆنگەی نائومێدی و بێ متمانەبوونەوە نییە بەم دەستكەوتە پێشكەوتووانەی كە تەكنۆلۆژیا بە مرۆڤایەتی بەخشیوە، ئەوەندەی كە دەستخستنە سەر برینەكانی بێ ئاگاییە لە هۆشیاریی مامەڵەكردن و لێكەوتەكانی ئەم پێشكەوتنە.
 لە سۆنگەی باكگراوەندی مەعریفی و بەركەوتن بەم شەپۆلە ڤێرژواڵەی دنیای تەكنۆلۆژیا، هیچ كەس بەدەر نییە لە هەڵگرتنی هەستی بەرپرسیارێتی بەرامبەر بە بەها خودی و كۆمەڵایەتییەكانیش، كە دەكەوێتە گۆشەیەكی نێو تابلۆ گەورەكەی كەلتورەوە و دواجار  خۆمان  و چارەنووس و ئایندەشمانی پێ دەناسرێتەوە، هاوكات دەبێت گوزارشت لە رەنگە جیاوازەكانی ئەو تابلۆ گەورەیە بكات و هیچ تاكێكیش نەكەوێتە دەرەوەی ئەو تابلۆیە و هەڵگری  ئاشتەواییەكی سەرتاپاگیری كۆمەڵایەتی بێت.
 هۆكار و ئامانج و لێكەوتەكانی
چیتر چەمكی میدیا و  كەلتوریش ئەو تیۆر و پێناسە كلاسییكیانەیان  بەسەردا پراكتیزە نابێت كە لە ژێر چەتری ئەكادیمیی پسپۆڕ و شارەزایانی دنیای زانستدا لەدایك دەبوون، بەڵكو هەموو تاكێك مافی ئەوەی هەیە لە مەودایەكی یەك مەتری و چاوتروكاندنێكدا بە كورتە ڤیدیۆیەك دەیان كەس لە خۆی كۆ بكاتەوە، كە هۆكار و ئامانج و لێكەوتەكانی دەبێتە ئەو تەلیسمە باریكەی بنیادنان یان داڕمانی بەهای كۆمەڵایەتی و كەلتوری پێ لە قاڵب دەدات بە ئەندازەی ئەو كاریگەرییەی لەسەر تەماشاكارانی جێدەهێڵێت.  فەیلەسوفی دیاری ئەڵمانی (نیچە) لە كتێبی (ئاوابوونی بتەكاندا) دەڵێت: (هیچ هەڵەیەك هێندەی تێكەڵكردنی هۆكار و كاریگەرییەكەی كوشندە نییە).
بۆیە ئەگەر هەڵەكردن و خۆگونجاندن لەگەڵ ئەم  شەپۆلی پێشكەوتنەدا بە وریاییەوە نەبێت، ئەوا دەبێتە دەردێک كە هۆشیاری دەرمانەكەیەتی. زانای پۆڵەندی بواری كۆمەڵناسی زیگمۆنت باومان (Zygmunt Bauman) كە خاوەنی زنجیرە كتێبێکە بە ناوی  (زنجیرەی ئاوەكییەكان)  لە یەكێك لە كتێبەكانیدا بەناوی (سەردەمی ئاوەكی) دەڵێت: (ئەو زەمینەی كە بڕیارە داهاتوومانی پێوە بەند بێت بێگومان زەمینێكی فشۆڵە، بیرۆكەی (پێشكەوتن) گۆڕاوە بۆ واقیعێكی تاڵی لەڕادەبەدەر سەپێنراو، دوای ئەوەی دیارترین بەدیهێنەری گەشبینی و خۆشبەختی بەردەوامی كۆمەڵگە بوو، ئێستا بۆتە ئاماژەیەكی هەڕەشەئامێزی حەتمیی تاقەت پڕۆكێن، كە وەك ئەو كۆرسە میوزیكییە وایە گەر بۆ چركەیەك غافڵگیر بیت دەبیتە نێچیری شكست و بەجێمان، بۆیە چیتر پێشكەوتن ئاماژەیەك نییە بۆ ئومێدی گەورە و خەونی دڵخواز، بەڵكو دابڕانە لە ئاپۆرا یان لەبەرچاو ونبوونی شەمەندەفەرە، یاخود كەوتنەخوارەوەیە لە پەنجەرەی ئەو ئۆتومبێلەی كە بەوپەڕی تیژڕەوی تێدەپەرێت).
كەواتە: ئێستا و ئایندەی مرۆڤ ئاكام  و بەرهەمی كردەوەكانی خۆیەتی. كاتێك هۆشیاری دەبێتە چەكی بەرەنگاربوونەوە، هەرگیز مرۆڤی ژیر فریوی شكست و لادان ناخوات و لە كاروان جێ‌ نامێنێت، میدیای  ئەمڕۆش كە تەكنۆلۆژیا، سایە گەورەكەیەتی تەنها هەر ئەوە دەخوازێت  كە غافڵگیر نەبین لەو رەوتە خێرا و تیژەڕوە و  وێڵ نەبین بە دوای چاویلكەیەكەوە كە لە چاوی خۆماندایە. 

*مامۆستای زانکۆی سلێمانی

 زیگمۆنت باومان