جەنگە جیهانییەكان و جەنگی بەهاكان

ڤاسیل چێرپانین*
لە فارسییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید

ساڵانێكە سەرۆك كۆماری روسیا لە خۆرئاوا بێزارەو دژیەتی، بە رادەیەك لە خۆرئاوا بێزارە، دەیەوێ ناسنامەیەكی جیهانی تایبەت بە خۆی دروست بكات كە بنەماكەی دژایەتی كردنی خۆرئاوا بێت. پوتین كۆنەپەرستێكی تەوتاوو سیمای سەركوتگەری شۆڕش و كودەتایە، خۆ ئەگەر ئەو هەموو جەنگەو ئامێری بەهێزی پڕوپاگەندەكەی نەبوایە، ئەوا شۆڕش لە وڵاتەكەیدا رووی دەدا.
لە سەرەتای هێرشی روسیاوە بۆ سەر ئۆكرانیا لە مانگی شوباتی رابردوودا، جیهانی خۆرئاوا بە چاوی ئافەرینەوە دەیانڕوانییە بەرگری ئۆكرانییەكان لە بەرامبەر هێرشی دڕندانەی پوتیندا، دواتر ئەم هەستی ئافەرین و پیاهەڵدانە گۆڕا بۆ یارمەتی مرۆیی و سەربازی كە بە بێ ئەو یارمەتیانە ئۆكرانیا خۆی نەدەگرت لە بەرامبەر دوژمنەكەیدا.
هاوكات لەگەڵ ئافەرین و دەستخۆشیدا، سەركردەكانی خۆرئاوا لە لێدوانەكانیاندا تەنیا باسی ئەوەیان دەكرد، كە چی ناكەن، هەرگیز باسی ئەوەیان نەكرد كە چی دەكەن، بۆ نموونە دەیانوت: سەرباز نانێرن، هێزی نانێرن، ناوچەی دژەفڕین دروست ناكەن و لەو بابەتانە، وەك فرانسیس فۆكۆیاما وتی: باشتر وایە لێگەڕێین ئۆكرانییەكان خۆیان روسیا تێك بشكێنن، وەك لەوەی بیانووی هێرشی ناتۆ بۆ سەر مۆسكۆ بدەین بە دەستەوە.
خۆرئاوا كە لە پێكدادان دەترسێ، لە هەڕەشەی ئەتۆمی روسیاش تۆقیوە، لەبەر ئەوە هەڵوێستی مرۆڤدۆستانەی هەڵبژاردووە، بۆ ئەوەی بێتوانایی خۆی لە رووبەڕووبوونەوە بشارێتەوە، بەڵام لێرەدا پرسیارێك خۆی قوت دەكاتەوە، ئەویش ئەوەیە، داخۆ ناتۆ ئامادەیە بەرگری لە هەر بستێكی خاكی ژێر دەسەڵاتی خۆی بكات؟
لە رابردوودا خۆرئاوا سەلماندوویەتی كە ئامادەیە هێز بەكار بهێنێت بۆ بەدیهێنانی ئامانجی مرۆڤدۆستانە، باشترین نموونەش دەستێوەردانی ناتۆ بوو لە جەنگی كۆسۆڤۆی ساڵی 1999، دوای ئەویش جەنگی ئەفغانستان بوو لە ساڵی 2001داو دواتریش جەنگی عیراق بوو لە ساڵی 2003دا كە ئەمریكا سەركردایەتی دەكرد، هەموو ئەو جەنگانە بە ناوی مرۆڤدۆستانەوە روویان داو رەواییان پێ بەخشرا، بەڵام دەرچوونی لەناكاوی ئەمریكا لە ئەفغانستان و رادەست كردنی ئەو وڵاتە بە چەكدارانی تاڵیبان، وای پیشان دەدات كە دەستێوەردانی سەربازی بە مەبەستی مرۆڤدۆستانە سەركەوتوو نییە، واتە بەكارهێنانی هێزو مرۆڤدۆستی پێكەوە ناگونجێن، لەم نێوانەدا خۆرئاوا خۆی بە بێدەسەڵات دەبینێت، یان بە وتەی ئیمانۆئێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا ناتۆ بە مێشك مردووە.
بێگومان هەر كەمتەرخەمییەك لای ناتۆوە بۆ لە ئەستۆ گرتنی بەرپرسیاریی، لای پوتین حسابی بۆ كراوە، پێشتریش داگیر كردنی كریمیاو هەرێمی دونباس لەلایەن روسیاوە كە ساڵی 2014 رووی دا نیشانەی بۆشی و بەتاڵیی پەیمانەكانی خۆرئاوا بوو.
دواكەوتن تایبەتمەندی هەمیشەیی خۆرئاوایە، خۆرئاوا بەردەوام درەنگ دەستبەكار دەبێت و توانای دەستپێشخەریی نییە، تەنیا دوای رووداوەكان دەكەوێت، نوكتەیەكی ئۆكرانی هەیە كە دەڵێ: تا یەكێتی ئەوروپا بڕیار دەدات، روسیا كریمیای گرتووە. ئێستاش پرسیاری ئۆكرانییەكان ئەوەیە: هێڵی سوری خۆرئاوا چییە؟ چ شتێك وا لە خۆرئاوا دەكات لە بری چاوەڕوانی بڕیار بدات و دەستبەكار بێت؟
وەك بینیمان گیانی ئۆكرانییەكان بۆ خۆرئاوا هێڵی سوور نەبوو، نرخی ئەو هەڵەیەش گیانی سەدان كەس بوو كە لە بوچا و ئێرپین و هۆستمێل كوژران، ئەوە هەشت ساڵ لەمەوبەر بوو كە خۆرئاوا تاوانە نێودەوڵەتییەكانی روسیایان تۆمار كرد، ئێستاش ئۆكرانیا لە بەرەی پێشەوەی جەنگە لە ماریۆپۆل و چێرنیهێڤ و خاركێڤ، خۆرئاواش پشتیوانیانە، كار وا بڕوات ئەم جەنگەش بە مانای شكستی ئۆكرانیاو مەرگی سیاسی خۆر ئاوا دێت.
 هزری خۆرئاوا لەسەر بنەمای جیهانی مافی مرۆڤە، بیرۆكەی پوتین لەسەر بنەمای جیهانی روسیا، واتە هاووڵاتیبوونە، ئەم دوو بیرۆكەیە بەرەنگاری یەك دەبنەوە، روسیا خۆی بە تاكە هێزی دژی جیهانگیری دەبینێت و پێی وایە تا ئێستاش توانای پارێزگاری لە بەهاو كۆت و بەندە باوەكان هەیە، كە بە بۆچوونی روسیا لە خۆرئاوای داوەشاو زیاتر هیچێ تری نەماوەو لەناو چووە.
كریملن هەر لە چوارچێوەی ئەو هزرەدا داگیركردنی كریمیای بە ئازادكردنی كۆسۆڤۆ لە دەستی سربەكان چواند، كە لەسەر دەستی ناتۆ ئازاد كرا، هەروەها هێرشی روسیای بۆ سەر جۆرجیاو دونباس لە ساڵی 2008دای بە هێرشەكانی ئەمریكا چواند، رێكخراوی ئاسایشی گشتی كە روسیا سەرپەرشتی دەكات و سەرەتای ئەمساڵ هێزی نارد بۆ سەركوت كردنی پشێوییەكانی كازاخستان، كۆپییەكی ناتۆیە، ساڵانێكە پوتین بەم لێكچواندن و هاوشێوە رەفتارانە گاڵتە بە خۆرئاوا دەكات، چیرۆكی مەزنایەتی رابردووی روسیاشی كردۆتە ئامراز بۆ پاراستنی پلەو پایەی خۆی، بەم رەفتاری مێژووپەرستییەشی رژێمێكی بۆ خۆی دروست كردووە كە زیاتر لە كاریكاتێر دەچێت.
ستالین جەنگی دووەمی جیهانی ناو نا (جەنگی نیشتمانیی گەورە)، ئەو ناونانەش تاكە ئەفسانەیە كە لە دوای هەڵوەشانەوەی سۆڤێتەوە بۆ روسیا ماوەتەوە، لەبەر ئەوە رۆڵی سەرەكی هەیە لە سیاسەتی ئەمڕۆی روسیادا، كریملن بەكارهێنانی سانسۆرو مێژووی سەركوتگەرایانەو ئۆردوگا زۆرەملێكانی سەردەمی سۆڤێت دەكاتە بنەمای ئایدیۆلۆژیای نوێكەی و رەوایی دان بە حوكمڕانییەكەی.
ئێستا كریملن هەمان ئەو دەستەواژانەی پێشوو بەكار دەهێنێتەوە، لە بابەتی قوربانیی دەستی نازیزم، شارستانی، رێگرتن لە كۆمەڵكوژی و زۆری دیكەش، هەموو ئەمانە راستەوخۆ لە هەمان ئەفسانەوە سەرچاوەیان گرتووە، پوتین هەر ئەم دەستەواژانە بەكار دێنێتەوە، لەبەر ئەوەی لەگەڵیدا دەگونجێت، بەڵام ناكۆكی و دژبەیەكییەكە لەوێدا دروست دەبێت كە ئەم دەستەواژانە سەردەمانێك بۆ شكستی نازییەكان بەكار دەهات، بەڵام ئێستا بۆ رەوایی دان بە دیكتاتۆریی رژێمی روسیا بەكار دێت، لەبەر ئەوە هیچ جێی سەرسوڕمان نییە كە جەنگەكەی پوتین كە گۆڕاوە بۆ جەنگی گەورەی نیشتمانی بە هەمان شێوازی جەنگی دووەمی جیهانی بەڕێوە دەچێت.
نیگەرانییەكان پوتین بەرامبەر بە ئۆكرانیا ناوەرۆكێكی تەواو فاشیستانەی هەیە، چونكە ئۆكرانیا وەبیرهێنەرەوەی كودەتاكەی 2014یە، ئەو كودەتایەی كە تیایدا سەرۆك كۆماری ئەو كات كە سەر بە روسیا بوو، سەرنگوم بوو، ئەم سیناریۆیە خراپترین مۆتەكەی گیانی رژێمەكەی پوتینە، گیانی كودەتای مەیدان، مەبەست لەو كودەتایەی ئۆكرانیایە، كە ساڵانێكی زۆرە پوتینی بەگیر هێناوەو یەكێكیشە لەو هۆكارانەی كە روسیا هێز بەكار بهێنێت بۆ رێگرتن لە گۆڕین لە بیلاڕوس و سوریاو كازاخستان، پوتین هەمیشە ئۆكرانیای بە دوژمنی روسیا زانیوە، بەڵام لە راستیدا هەر خۆی روسیای كردۆتە دوژمنی ئۆكرانیا.
ئامانجی پوتین لەناوبردنی جێگرەوەی سیاسی رژێمەكەیەتی كە لە سیمای ئۆكرانیادا دەیبینێتەوە، لەبەر ئەوە پێی وایە نابێ ئۆكرانیا هەبێت، پوتین ئاڵای دژە گۆڕانكاریی بەرز كردۆتەوە، بەڵام كێشەی سەرەكی پوتین لەوەدایە كە پوتین ناتوانێ بۆ هەتاهەتایە حوكمڕان بێت، ئێستا ئەو وەكو (كای) بچكۆلانەی ناو چیرۆكەكەی هانز ئەندرسن وایە، چیرۆكی شاژنە بەفرینە، كە ناتوانێ بە پارچە سەهۆڵەكان وشەی هەرمانی بنووسێت، پوتینیش تەنیا شتێك كە بتوانێ لە پارچە بەجێماوەكانی سۆڤێت دروستی بكات، وشەی جەنگە.
*بەڕێوەبەری سەنتەری توێژینەوەی كەلتوور لە كیێڤ.
سەرچاوە: nebesht.com