لایەنە شاردراوەكانی ژیانی موزەفەر نەواب

ئا: ئیدریس جەبار

ئیبراهیم جەبین نووسەر و رۆماننووسی سوری لەبارەی كۆچی دوایی موزەفەر نەواب شاعیری گەورەی عیراقەوە دەڵێت «ئەو لە ساڵی 2005 وە مردووە». 
لە هەینی 20ی ئایاری 2022 كۆچی دوایی نەواب لە یەكێك لە نەخۆشخانەكانی شاری شاریقەی ئیمارات لە تەمەنی 88 ساڵیدا راگەیەندرا، دوای ئەوەی بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لە ململانێدابوو لەگەڵ نەخۆشی. 
نەواب كە لە یەكێك لە گەڕەكە كۆنەكانی بەغدا لە ساڵی 1934 لەدایكبووە، بە شێوازێكی دەگمەن لە داڕشتن و پێشكەشكردنی شیعر لە زمانی فوسحا و جڵفە ناسرابوو.
موزەفەر یەكێكە لە كاراكتەرەكانی رۆمانی «عین الشرق» كە لەلایەن جەبینەوە نوسراوە و لە هەندێك بەشیدا باس لەو لایەنانەی ژیانی نەواب دەكات سەبارەت بە زۆرێك نەزانراوە، وێڕای خستنەڕووی لایەنێك لە پەیوەندی لەگەڵ دایكی.
مردنی دایكی 
جەبین لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاندبوو، دایكی نەواب خانمێكی بەغدادی دەگمەن بوو، شارەزایی لە ئامێری پیانۆدا هەبوو، نەوابی لەسەر چێژوەرگرتن لە هونەرەكان پەروەردەكردبوو. 
جەبین كە ئێستا لە ئەڵمانیا دەژی، لە ساڵی 1989وە پەیوەندی هاوڕێی لەگەڵ نەوابدا هەیە، لەو دەمەی نەواب لە تاراوگە لە دیمەشق نیشتەجێبوو.
دوایین جار چاوی پێكەوتبوو، بەدەست حاڵەتێكی تەندروستی نالەبارەوە دەیناڵاند، هەر ئەوەش بووە مایەی كۆچی دوایی وەك جەبین باسی دەكات.
ئەو دەڵێت: نەواب لەڕووی جەستەییەوە زۆر بەهێز بوو، زۆر بایەخی بە تەندروسی خۆی دەدا، بەڵام مردنی دایكی كارگەریی گەورەی هەبوو لە ماڵئاوایی كردنی لە ژیان.
بە وتەی جەبین «ئەو ساتەی هەواڵی مردنی دایكیان پێگەیاند، تووشی شۆك بوو، لەو بڕوایەدا نەبوو ئەو ژنە بمرێت».
جەبین باس لە ساتەكانی یەكەمی ژیانی نەواب دەكات لەو دەمەی هەواڵی مردنی دایكیان پێگەیاند كە چۆن كاریگەریی لەسەر دروستكرد و دواتر بووە مرۆڤێكی جیاواز.
«لە رۆژێكی ساڵی 2005 پەیوەندی پێوەكرد، تا هەواڵی بپرسێت، پێیان راگەیاند كەس لەماڵەوە نییە، پرسیاری كردبوو بۆ كوێ‌ رۆیشتوون، وەڵامەكەیان ئەوە بوو كە لە رێگەدان بۆ گۆڕستان و بەخاكسپاردنی دایكی». 
هەروەها جەبین دەڵێت «راستەوخۆ تووشی شۆك بوو، ئەو تووشبوونە وەك نەواب بە گوزارشتی خۆی باسی دەكات، لاوازترین سوچ و قوژبنەكانی جەستەی هەڵبژارد كە مێشكی بوو».
دوای ئەو رووداوە خەمناكە، نەخۆشییەكەی نەواب دەستنیشان كرا كە تووشی ئیفلیجی لەرزۆكی بووە، بەوشێوەیە تا كاتی مردنی لەگەڵ نەخۆشییەكەدا مایەوە.
بە بۆچوونی جەبین «ئەو لەو ساتەوە مرد، ئەو موزەفەرە نەما كە دەمانناسی، مرۆڤێكی دڵخۆش تەنانەت لە قەسیدە خەمبارەكانیشی لە دڵخۆشی و ئاهەنگێڕان بە دڵخوازەوە نزیك دەبۆوە، گەشبینێك بێئومێدیی نەدەزانی.. مردنی دایكی رۆحی لەناوەوە روخاند». 
شیعری شۆڕگێڕانە 
بەهۆی مەیلی سیاسی و شیعری شۆڕگێڕانەی، نەواب زیاتر لە نیوەی ژیانی لە تاراوگە بردەسەر بەدوور لە وڵات و نیشتمان، لە نێوان سوریا و لوبنان و لیبیا و وڵاتانی تردا هاتووچۆی دەكرد. 
بلیمەتی نەواب لە شیعردا لە قۆناغی خوێندنی سەرەتایی و تا قۆناغی ئامادەیی دەركەوت، بەر لەوەی لە كۆلێجی ئاداب بخوێنێت لە ساڵی 1956دا تەواوی كرد و لەدواییدا بە سەرپەرشتیاری هونەری لە وەزارەتی پەروەردە دامەزرا، لە تافی لاوێتی پەیوەندی بە حزبی شیوعی عیراقییەوە كرد و لە ریزەكانیدا خەباتی كرد.
لەو سەردەمەی مێژووی عیراق، كودەتا و ململانێیەكی توند لەنێوان شیوعییەكان و ناسیۆنالیستەكان هەبوو لەپاش كودەتای ساڵی 1963 جڵەوی دەسەڵاتیان گرتەدەست و كەوتنە راوەدونانی نەواب و هاوڕێكانی، ئەمەش ناچاری كرد بەرەو ئێران هەڵبێت و هەوڵ بدات لێوەی بگاتە یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو. 
بەڵام هەواڵگری ئێرانی دەستگیرییان كرد و رادەستی دەسەڵاتدارانی عیراقیان كرد، سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێنرا، پاشان حوكمەكەی بۆ سوككرا بۆ زیندانی تاهەتایی.
لە كۆتایی ساڵی 1963 خرایە زیندانەوە و قەسیدە بەناوبانگەکەی نووسی (البرا‌ءة) كە بە یەكێك لە گرنگترین نوسینەكانی دادەنرێت.
نەواب لە گرتووخانەی «نوگرە سەلمان» كە لەو دەمەدا بۆ زیندانییە سیاسییەكان تەرخانكرابوو دەستبەسەركرا، دواتر گوازرایەوە بۆ گرتووخانەی حیللە لە پارێزگای بابل لێوەی بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر لە پاش هەڵكەندنی تونێلێك بۆ دەرەوەی شورای گرتووخانەكە، توانی هەڵبێت و خۆی رزگاربكات.
تا ساڵی 1969 بەو هەڵاتووییە مایەوە، تا ئەو دەمەی لێبوردنی گشتی بۆ نەیارە سیاسییەكان دەركرا و دواتر عیراقی بەجێهێشت، لەنێوان پایتەختە عەرەبییەكانی وەك بەیروت و دیمەشق و عەمماندا هاتووچۆی دەكرد.
الریل و الحمد 
لەو ماوەیەدا نەواب یەكەم دیوانی شیعری لە زمانی عامەی عیراقی (جڵفە) نووسی و بەناونیشانی قەسیدە بەناوبانگەكەی (الریل و الحمد) كە لە ساڵی 1956وە دەستی بە نوسینەوەی كرد و لە ساڵی 1958دا تەواوی كردبوو.
ئەو دیوانە بووە هەوێنی بەناوبانگترین گۆرانییە عیراقییەكانی وەك «الریل و الحمد» و «البنفسج» كە لەلایەن یاس خزری گۆرانیبێژی بەناوبانگی عیراقییەوە وتراوە.
زۆر بایەخی بە پرسی فەلەستین دەدا، دەیان قەسیدەی لەوبارەیەوە نوسیوە، لەوانەی قەسیدەی (القدس عروس عروبتكم) كە تێیدا بە وشەی قێزەون هێرش دەكاتە سەر سەركردە عەرەبەكان، بەو هۆیەشەوە زۆربەی وڵاتە عەرەبییەكان رێگەی چوونەناوەوەیان بۆ خاكی وڵاتەكانیان لێگرت، بۆیە ناسناوی (شاعیری قەسیدە قاچاخەكانی» بەسەردا بڕا.
لە ساڵی 1976 قەسیدەی «تل الزعتر» كە باس لە رووداوەكانی ئۆردوگای تەل زەعتەری پەنابەرانی فەلەستینی دەكات لە لوبنان، تەوژمێكی توڕەبوونی نوێی لەدژی شاعیرە عیراقییەكە دروستكرد، ئەمەش ناچاری كرد، جارێكی تر كۆچ بكات و لەمجارەشدا روو لە لیبیا بكات.
بەردەوامبوو لە رەخنەگرتن لە لوتكەی كۆبوونەوەی وڵاتانی عەرەب، لە هەموو لوتكەیەكدا قەسیدەیەكی دەنوسی و هێرشی دەكردە سەر هەڵوێستی سیاسی سەركردەكان لە ناوچەكەدا لەنێوان ئەو قەسیدانەدا (دوامە النورس الحزین، القمة الثانیة ، تكاثر القمم) 
هەروەها لە قەسیدەكانی تری (بنفسج الضباب) و (الحانة القدیمة) و (قرا‌ءة فی دفتر المطر) و (یا حزن) و (عائلة القطط). 
وێڕای كاریگەربوونی بەو رەوشە سیاسییەی تێیدا بوو، قەسیدەكانی تری لەبارەی خۆشەویستی و غەزەل و عەشقەوە بوو. 
سەدام و ئەسەد 
لە دوای گرتنەدەستی دەسەڵات لەلایەن حزبی بەعسەوە لە ساڵی 1968 و دەرچوونی لێبوردنی گشتی بۆ زیندانە سیاسییەكان، نەواب چاوی بە سەدام حسێن كەوت كە لەو دەمەدا لە پۆستی جێگری سەرۆك كۆماردا بوو. 
لەبارەی ئەو رووداوەوە نەواب لە دیمانەیەكی تەلەفیزیۆنیدا باسی دەكات چاوپێكەوتنەكە نزیكەی دوو سەعاتی خایاندووە لە بەغدا و سەدام پێی راگەیاندبوو شیوعییەكان پێویستە هاریکاریی بەعسییەكان بكەن، پێشینیاری بۆ كردبوو پۆستێكی رەسمی وەربگرێت، بەڵام نەواب رەتیكردبۆوە. 
ئیبراهیم جەبین رۆماننووسی سوری دەڵێت: نەواب بۆی باسكردووە یەكێك لە كەسە نزیكەكانی سەدام حسێن لە دوای جیابوونەوەی لە رژێم بۆی گێڕاوەتەوە كە چۆن سەدام گوێی لە قەسیدە شەعبییەكانی نەواب دەگرت و دەگریا.
هەروەها دەڵێت «ئەم رووداوە كاریگەریی زۆری لەسەر نەواب هەبوو، بەو پێیەی یەكێك بوو لە سەرسەختترین دوژمنەكانی و حوكمی لەسێدارەدانی بەسەردا سەپاندبوو، بەڵام گوێ‌ لە تۆمارە دەنگییە قاچاخەكانی دەگرێت لە عیراقدا و بەدیارییەوە دەگری». 
نەك هەر ئەمە، بەڵكو جەبین دەڵێت «نەواب هەڵوێستێكی هەبوو لەگەڵ حافز ئەسەد سەرۆكی پێشووی سوریا، بەو پێیەی رەتیكردبۆوە چاوپێكەوتنی لەگەڵ بكات، هەرچەندە لە دیمەشق دەژیا لە سایەی سیستمێكی دیكتاتۆری تۆتالیتاری».
جەبین پێیوایە «نەواب بە میوانداری و مانەوەی لە سوریا رازیی بوو، بەڵام داوەتنامەیەكی رەسمی بۆ سەردانی كۆشكی كۆماری و بینینی ئەسەد رەتكردەوە».
جەبین باس لە بوونی وزەیەكی گەورە دەكات لە نەوابدا كە ویستوویەتی لەڕێی شیعر و سیاسەتەوە خاڵی بكاتەوە و بەردەوام بێت لە خەبات و دژایەتی رژێمە دیكتاتۆرییەكان.
بە بۆچوونی جەبین «نەواب كاریگەریی گەورەی لەسەر شیعری عەرەبی هەبووە كە هیچی وای لە ئاست و كاریگەریی نزار قەبانی شاعیری گەورە كەمتر نەبوو، بەڵكو كاریگەریی زیاتر بووە بەو هۆیەی بە هەردوو شێوازیی عامی و فوسحا شیعری نووسیوە».
جەبین لە كۆتایی قسەكانیدا دەڵێت»من خەمبار نیم بۆ كۆچی دوایی، چونكە باش دەزانم كاریگەریی ماوەتەوە و بەردەوام دەبێت و دەگاتە ئەوانەی ناسیویانە و ئەوانەش كە نەیانناسیوە لە نەوەكانی داهاتوو».