كیسنجەر لە كۆنفرانسی ئابووریی داڤۆس چی وت؟

ئا‌: ئیسماعیل كوردە
لە كۆنفرانسی ئابووریی داڤۆس- 2022، هینری كیسینجەر گوتی:»زەلیل كردنی سەرۆك پوتین، لێكەوتەی ئەمنی بەسەر ئەوروپادا دەبێت»و چارەسەری سیاسیشی لە نێوان روسیا و ئۆكرانیادا بەپێویست زانی ‌و وتی: روسیا وڵاتێكی گەورەیە و دەبێ بەرژەوەندییە ئەمنیی ‌و جیۆسیاسییەكانی لەبەرچاو بگرێن. 

شارەزایەکی سیاسەتی نێودەوڵەتی
ئەو قسانەی كیسنجەر لە كاتێكدان كە هەموو جیهان رۆڵی ئەو كەسایەتییە سیاسییە لە مێژووی كۆن‌ و سەردەمی جەنگی سارد باش دەزانن. كیسنجەر خاوەنی شارەزاییەكی قووڵە لە بواری پیلانگێڕیی ‌و شەڕەكانی رابردوو، هەروەك خاوەن بیرۆكەی سەپاندنی دۆستەكانە بەسەر دوژمنەكاندا. لەلایەكی دیكەشەوە رۆڵی زۆری لە سیاسەتەكانی رابردووی ئەمریكا و جیهاندا هەبووە. لەو دۆخەی ئێستاشدا پێیوایە.بەردەوام بوونی ئەو جەنگە گەمەیەكی كراوەیە و لەوانەیە دەرەنجامەكانیشی نەرمونیان نەبن، چونكە وەك ئەو دەڵێت، پوتین كەسێك نییە لە منداڵدانی ئایدیۆلۆژیایەك هاتبێتە دەرەوە، بەڵكو لە باكگراوندێكی هەواڵگرییەوە دروست بووە. 
دەبێ ئۆكرانیا سازش بۆ روسیا بکات
لە درێژەی قسەکانیدا کیسنجەر وتی:»دەبێ ئۆكرانیا دەستبەرداری بەشێكی خاكەكەی بێت بۆ روسیا». ئەمەش بووە هۆی هەرانانەوەیەكی زۆر لەسەر ئاستی بەشداربوانی كۆنفرانسەكە و جیهان ‌و لەناو ئۆكرانیادا». هەروەها وتی: بۆ چەندین سەدە ئۆكرانیا بەشێك بووە لە روسیا و ئاینی روسەكان‌ و مێژووەكەیان لە كێیڤەوە دەستی پێكردووە. ئەو بۆچوونانەشی وەك لایەنگیری بۆ روسیا، لەسەر حیسابی وڵاتەكەی خۆی – ئەمریكا لێكدرانەوە‌ و وا شرۆڤەی بۆ کرا  كە قسەكانی هەمان داواكارییەكانی سەرۆك پوتینن لە بارەی ئۆكرانیاوە.
رۆڵی روسیا لە ئەوروپادا
جگە لەوەش  ئامۆژگاری ئەوروپای كرد كە نەبنە هۆی ورووژاندنی سەرۆك پوتین ‌و هەوڵنەدەن شكست بە هێزەكانی روسیا لە ئۆكرانیا بێنن، پێیوابوو ئەو هەنگاوە دەبێتە هۆی ناسەقامگیری لە ئەوروپا، چونكە روسیا بۆ ماوەی 400 ساڵ دەبێت بەشێكی كاریگەری ئەوروپایە و هێزی هاوسەنگییە لە ناوچەكەدا».
لەلایەكی دیكەوە ئامۆژگاری سەركردەكانی ئەوروپای كرد کە بیر لە دامەزراندنی بنكەی سەربازی هەمیشەیی ناتۆ نەكەنەوە لە ئۆكرانیا. پێیوابوو ئەو هەنگاوەیان دەبێتە هۆی ئەوەی روسیا ببێتە هاوپەیمانێكی بەردەوامی چین لە ناوچەكەدا. 
هاوپەیمانیی روسیا و چین
ئەمەش لە كاتێكدایە كە روسیا و چین هاوپەیمانیەكی نهێنیی و ئاشكرانەكراویان هەیە. بەڵام كیسنجەر پێی وابوو ئەو هاوپەیمانێتییە زۆر پتەو نییە و پێویستە كار لەسەر هەڵوەشاندنەوەی بكرێت. بەڵام پێشی وابوو لەبەر سێ هۆكار ئەو قسانە بوونەتە رابردوو:
هۆكاری یەكەم: نابێت سەركردە ئەوروپیەكان مل بۆ داواكارییەكانی روسیا بدەن‌ و دەستبەرداری خاكی ئۆكرانیا بن، چونكە ئەمە وەك هەڵكردنی گڵۆپی سەوزە بۆ ئەوەی روسیا شوێن‌ و وڵاتی دیكە داگیر بكات، لەوانەش لاتیڤیا و فینلەندا. ئەو هێرشەی روسیاش بۆ سەر ئۆكرانیا دەرەنجامی بێدەنگی ئەوروپیەكان بوو لە بەرامبەر داگیركردنی بەشێكی خاكی جۆرجیا ‌و لكاندنی كریمیای ئۆكرانی بە خاكەكەی خۆیەوە. لەلایەكی دیكەشەوە بەتەنها جێهێشتنی ئۆكرانیا دەبێتە هۆی ئەوەی چین، تایوان داگیر بكات.
هوكاری دووەم: ئەگەر روسیا لەو جەنگەیدا سەركەوتوو بێت‌ و بەشێكی خاكی ئۆكرانیا بخاتەسەر خاكەی خۆی، ئەوا روسیا بەكردار دەگێڕێتەوە بۆ سەردەمی روسیای قەیسەریی ‌و دەبێتە خاوەن هەژموونێكی زۆر لە بەرامبەر ئەو كاروبارانەی پەیوەندیان بە وڵاتانی ئەوروپا و یەكێتیی ئەوروپاوە هەیە. هەر ئەمەش وایكردووە كە وڵاتە ئەوروپییەكان رێگە بەوە نەدەن روسیا لە ئۆكرانیا بەسەركەوتوویی بچێتە دەرەوە.
هۆكاری سێیەم: پوتینی سەرۆكی روسیایە كە تا ئێستا لە شەڕكردنەكەی بەردەوامە و ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی جەماوەرێكی زۆر لەناو ئەو گەلانەدا پەیدا بكات كە دژ بە سیاسەتەكانی ئەمریكا و خۆرئاوان، ئەی ئەگەر لەڕووی سەربازییەوە لە جەنگەكەی ئۆكرانیا سەركەوتوو بوو چی دەبێت؟ ئەمەش لە كاتێكدایە كە میدیاكانی خۆرئاوا پوتین بە كەسێكی دیكتاتۆر و خاوەن بڕیاری كۆتایی لە روسیا دەزانن. بۆیە ئەگەر پوتین بەشێكی خاكی ئۆكرانیا بخاتە سەر روسیا و ئەوروپیاش بێدەنگ بێت، بێگومان داوای زیاتر دەكات.
دەبێ ئۆکرانیا بێلایەن بێت
رایەكی دیكەی گرنگی كیسنجەر لەبارەی ئۆكرانیای دوای جەنگ بوو كە پێیوابوو ئەگەر ئەو وڵاتە دەستبەرداری بەشێكی خاكەكەی ببێت بۆ روسیا، ئەوكاتە دەبێ كێیڤ لە نێوان روسیا و ناتۆدا بێلایەن بێت‌ و رۆڵی پرد یان نێوەندگیر لە نێوان روس‌ و ئەوروپییەكان بگێڕێت. وتیشی بۆیە دەبێ لە دوو مانگی داهاتوودا  روسیا و ئۆكرانیا دەست بە دانوستان بكەن، تاوەكو بارودۆخەكە زیاتر بەرەو ناسەقامگیریی ‌و تەنگژە نەچێت.
کێشەی تایوان
هەروەها كیسنجەر هۆشداری بە جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكا دا كە خۆی لە بەریەكەوتن لەگەڵ چین لەبارەی تایوانەوە بپارێزێت‌ و وتی: نابێت تایوان بەشێك بێت لە دانوستانەكانی نێوان چین ‌و ئەمریكا، ئەمەش پێچەوانەی ئەو رایەی بایدن بوو كە وتی:»ئەمریكا بۆ پاراستنی ئاسایشی تایوان ئامادەی شەڕكردنە لەگەڵ چین»دا.
بۆچوونێکی پێچەوانەوە
ئەو بۆچوونانەی كیسنجەر پێچەوانەی بۆچوونی كەسێك بوون كە بۆ ماوەی شەش ساڵ ‌ لە نێوان 1969-1975 وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بووبێت ‌و خاوەن پسپۆڕییەكی زۆر بێت، بەڵكو بۆچوونەكانی لە پیرە پیاوێك دەچوون كە ئامۆژگاری منداڵەكانی دەكات، تاوەكو بەشەڕ نەیەن ‌و پێیوابوو ژیان پێویستی بە یەكگرتوویی ‌و پێكەوەیی هەیە. ئەو قسانەشی جوان بوون، بەڵام بەداخەوە پێچەوانەی بەرژەوەندیی ئەو وڵاتانە بوو كە لەگەڵ یەكدا ناكۆكن. لەلایەكی دیكەوە بۆچوونەكانی لەگەڵ پوتین ‌و چین یەكیان دەگرتەوە ‌و بەدڵی ئەوان بوو، بەپێچەوانەشەوە بۆ سەركردەكانی ئەوروپا و لە سەرووشیانەوە سەرۆك بایدن جێی رەزامەندی نەبوون. هەروەها پێیوابوو كە دوای جەنگی ئۆكرانیا، دەبێ روسیا بە پەیوەندییەكانیدا بچێتەوە لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپادا بچێتەوە.
زیلینسکی ناڕازییە
لەبەرامبەریشدا سەرۆكی ئۆكرانیا داوای زیاتری چەك‌ و پشتیوانی لە وڵاتانی ئەوروپا و ناتۆ كرد و وتی پێویستە هەزاران كەس لە مردن رزگار بكەین. وتیشی پوتینی سەرۆكی روسیا گفتوگۆكردنی بۆ كۆتایی هێنان بەو شەڕە بەلاوە گرنگ نییە. لەبارەی بۆچوونەكانی كیسنجەریش، كە وتی دەكرێ بەدیهێنانی ئاشتی لەبەرامبەر دەستبەرداربوونی ئۆكرانیا بێت لە دوورگەی كریمیا بۆ روسیا. فلادیمێر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكرانیا، وتی ئێمە لە ساڵی 1938دا نین». لەبارەی گفتوگۆی ئاشتیش لەگەڵ روسیا ئاماژەی بە دەستپێشخەرییەكەی ئیتالیا و هەنگاریا داو وتی: روونە كە چەند وڵاتێكی ئەوروپی دەیانەوێت ئۆكرانیا مل بۆ داواكارییەكانی روسیا بدات. 
سەرچاوە: رۆژنامەی العربي دولي