کتێبی فیکری سیاسی خۆرئاوا لە مەکیاڤیلیەوە تا مارکس

ئەم کتێبە بە پێ گەشەکردنی قۆناغبەندی و خوێندنی بابەتی فیکری سیاسی لەزانستە سیاسییەکان دەچێتە چوارچێوەی فیکری نوێ (الحدیث)ە، لە سەردەمی رێنسانس و مەکیاڤیلیەوە دەست پێدەکات تا فیکری مارکیسزم و سەرەتای فیکری هاوچەرخ و نیو لیبڕالیزم. نووسەر دەڵێت: «رێنیسانس(La Renaissance) بەبزووتنەوەی ژیانەوە و سەر لە نوێ زیندووبوونەوە دەوترێت، واتە مەبەست لە رێنسانس ئەو رۆحە رەخنەییە کە لەبواری فەلسەفە و ئەدەب و تەواوی زانین و هونەری کلاسیکیدا سەریهەڵدا و مەبەسیش لێی گەڕان و پشکنین و پشت بەخۆبەستن و گرنگیدان بوو بەکاروباری دنیایی.» هەر وەها کتێبەکە دێتە سەرباسی سەردەمی نوێ (الحدیث) و دەڵێت:»مەبەست لەسەردەمی نوێ بەگشتی ئەو ماوەیەیە کە تورکەکان بە رابەرایەتی ( محەمەد فاتح) لەساڵی (1453) چونە ناو قوستەنتینیەوە و خەونی دروستکردنی ئیمپراتۆریەتێکی مەسیحی جیهانیان لەباربرد.»
نیکۆڵۆ مەکیاڤیلی( 1469-1527)
 مەکیاڤلی خاوەنی تێزی بەناوبانگیی (میر و دەمەتەقێ) لەکتێبی میردا دەڵێت:»من پێم وایەهەموو کەسێک ئەو بۆچوونەم پەسەند دەکات کە میر چۆنی دەوێت و لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەکانیدا هەرچییەک دەکات، بێ گۆێدانە بەها مۆڕاڵ و ئایینیەکان ، چونکە فەزیلەت و کاری چاکەی وای هەیە کە دەبنە مایەی شلۆقبوون و رمانی دەسەڵاتەکەی، وەک چۆن خراپەکاری واش هەیە کە دەبێتە مایەی گەشەکردن و سەرکەوتنی. مەکیاڤیلی پێی وایە سیستمی کۆماری دیموکراسی چاکترین سیستمی حکومڕانییە و بۆ ئەو میللەتانە دەگونجێت کە پابەندی ئاکاری چاکەن. هەروەها دەڵێت:»سیستمی کۆماری دیموکراسی تەنها بۆ سویسرا و چەند ناوچەیەکی ئەڵمانیا گونجاوە. لەبەر ئەوەی ژیانی مەدەنی  لەو شوێنانەدا بەپاکژی ماوەتەوە و هاووڵاتییانیش خاوەنی ئەخلاقی چاکەن».
بزووتنەوەی چاکسازیی ئایینی: 
مارتن لۆتەر (1485-1546)
ریفۆرمیستە ئایینەکان پێیان وا نەبوو کڵێسا تەنها ئامرازێک بێت بۆ گەیشتن بەکامەرانێکی سەرمەدی، بەتایبەت دوای ئەوەی ئەم دەزگایە تەواو گەندەڵ بوو، هەروەها  بووه سەرچاوەی بیدعە و خورافە، بێڕادە جەهالەت و خورافەی ئایینی گەیشتبووە ئاستێک، کە کارتی پاکبوونەوە لە گوناحەکان و مسۆگەرکردنی بەهەشت بە خەڵکی بفرۆشن و لەسەر داماوی ئەقل و بیرکردنەوەی هەژاران و عەوامدا خۆیان دەوڵەمەند بکەن. ئەوەی مارتن لۆتەر لەمانگی تشرینی یەکەمی (1517) لە رۆژی جەژندا دەستیکرد بە هەڵواسینی هەر (95) بڕگە بە ناوبانگەکەی بەدەرگای کڵێسای زانکۆدا لەشاری فیتبرگ بەمەبەستی سەرکۆنەی فرۆشنی (صكوك الغغران) كردبوو، ئەم کردە و هەڵوێستی لۆتەر قەڵەمبازێکی ئێجگار گەورە بوو لە بزووتنەوەی چاکسازی ئاییندا.
 جۆن کاڵڤن (1509-1564)
 کاڵڤن وەک لۆتەر گۆێڕایەڵی بێقەید و مەرجی بەکارێکی پێوست دەزانی، بەڵام لە لێکدانەوەی ئینجیلدا لەگەڵ ئەوەدا هاوڕا نەبوو، چونکە  باوەڕی بەوە نەبوو تاکەکەس مافی لێکدانەوەی ئینجیلی هەبێت، ترسی لەوەش هەبوو کۆمەڵگا زیادەڕۆیی لەڕیفۆرمی ئاییندا بکات، بە هەموو شێوەیەک کۆکردنەوەی دەوڵەت و کڵێسا لەناو یەک سیستمدا رەتدەکردەوە، لەبەر ئەوەی ئەرکی کڵێسا لەڕووی روحییەوە پێویستی بە شێوە رێکخستنیک هەیە کە لەگەڵ ئەرک و رۆڵی خۆیدا بگونجێت، پێویستە ئەم رێکخستنەش  جیاواز بێت لەو شێوە رێکخستنەی لەگەڵ کار و ئەرکی دنیایدا بگونجێت...
جان بۆدان(1530-1596)
تیۆری جان بۆدان دەربارەی سەروەری
فەلسەفەی سیاسی  بەشێوەیەکی سەرەکی  تێۆرییەکە دەربارەی سەروەری دامەزراوە، لەڕێی ئەم تیۆرەشەوە (کە هەوڵێکی هۆشیارانەیە بۆ دۆزینەوەی بنەمایەکی ئاشتی لەسەردەم و رۆژگارێکدا کە بەدەست کێشەی ناوخۆییەوە گیرۆدە بوو) هەروەها سەروەری بەوە پێناسە دەکات کە بریتییە «لەو دەسەڵاتە باڵایەی هاووڵاتییان گوێڕایەڵی دەبن و یاسا تێدا باڵادەستە». 
مافی سروشتی 
سەرەتاکانی بیرۆکەی دۆخی سروشتی دەگەرێتەوە بۆ چ دۆخ و کام ئایدیا و فەلسەفە؟
بێگومان ئەم بیرۆکەیە سەرچاوەیەکی مێژوویی دیاریکراوی نییە، بەڵکو گریمانەیەکە مەبەست لە جەختکردنەوەیە لەسەر ئازادی و یەکسانی نێوان ئینسانەکان و گێڕانەوەی دەسەڵاته بۆ سەرچاوەیەکی میللی،  لەلایەن بیریاریانەوە دوو بۆچونی جیاواز لەسەر دۆخی سروشتی  هەیە، یەکێکیان «گەشبینیە» لەسەر بوونی فەزیلەت و ئەوەی دیکەشیان «رەشبینیە» لەسەر رەزیلەت.
فەیلەسوفانی پەیمانی کۆمەڵایەتی
 تۆماس هۆبس (1588-1669)
فەلسەفەی سیاسی هۆبس و کتێبەکەی لیڤیاسان تەعبیر لەفیکری سیاسی تۆماس هۆبس دەکات،  ناونیشانێکی سەیر و سەرنجڕاکێشی هەیە ناوی دەڕندەیەکی دەریاییە کە تەورات لەسەبری ئەیوبدا باسی دەکات. 
لەتیۆریاکەی هۆبس دا هێزی دەسەڵات  تاکە گەرنتییە بۆ ڕەوایەتی حکومکردن، بەبێ بوونی هێز و دەسەڵات ناکرێت لافی شەرعییەت و رەوایەتییەک لێبدەین؟
جۆن لۆک(1632-1704)
لۆک دەڵێت: «دەسەڵات ئەمانەتێکە و بەفەرمانڕەوا سپێردراوە تا لەبەرژەوەندی میللەت بەکاری بهێنت، خیایەنەتکردن لەو ئەمانەتەش وادەخوازێت میللەت وەری بگرێتەوە و سەرلەنوێ بیداتەوە دەست یەکێکی دیکە.»
 لۆک پێیوایە بنەمای کۆمەڵگای سیاسی رێکخراو بریتییە لە پاراستنی سەر و ماڵی هاووڵاتییان، هەڵبەت ئەم کۆمەڵگایەش ئەو کاتە دروست بوو کە هاووڵاتییان دەستبەرداری هەندێک مافی خۆیان بوون  بۆ ئەو حکومەتەی بەڕێوەیان دەبات، پێشی وابوو ئەو حکومەتە جگە لە بریکاری کۆمەڵگە و بەرپرسیارە لەدەستبەرکردنی بەرژەوەندی گشتی و خۆشگوزەرانی کۆمەڵگە لەوە زیاتر شتێکی تر نییە، هاوکات ئەو  بنەمایە پێوەرە کە میللەت  متمانە و ڕەوایەتی بەحوکمڕانەکانی دەبەخشێت.
 مۆنتسکیۆ گەورەترین و قوڵترین کاریگەری لەسەر نەوەکانی رۆژگاری خۆی و نەوەکانی دواتریش بەجێهێشت، لەماوەی کەمتر لەدووساڵ شاکارە مەزنەکەی (رۆحی یاساکان) زیاد لەبیست جار لەچاپ درایەوە دەستبەجێش وەرگێڕدرایەوە سەر زمانەکانی (ئینگلیزی و ئەڵمانی و ئیسپانی و ئیتاڵی و چەندین زمانی بیانی دیکە.) 
مۆنتسکیۆ بڕوای وابوو لەهەموو دەوڵەتێکدا سێ جۆر دەسەڵات هەیە ( یاسادانان، جێبەجێکردن، قەزائی.)
جان جاک رۆسۆ (1712-1778)
رۆسۆ خاوەنی شاکارە بە ناوبانگەکەی ( پەیمانی کۆمەڵایەتی) لەچوار کتێب پێکهاتووە.
رۆسۆ تێرمەکەی لەسەر ئیرادەی گشتی داڕشتووە، پێیوایە کاتێک مرۆڤەکان لەسەر دروستکردنی کۆمەڵگەیەکی رێکخراو پێکهاتن، ئەوا بەم هەنگاوەیان دەستبەرداری مافی سەروەریێتی خۆیان بوون بەجڤات، واتە ئەمەیان بۆ ئەوە کرد تا ئیرادەی تاکە کەس لەگەڵ ئیرادەی ئەوانی دیکەدا بەشدار بێت لە دروستکردنی  ئیرادەی گشتی و  بۆ بەستنی پەیمانی کۆمەڵایەتیش رەزامەندبوونی تەواو کەسەکان لەسەر ئەو هەنگاوە بەکارێکی پێویست دەزانێت.
لێرەدا ناتوانرێت بەش و تەوەرە گرنگەکانی دیکەی ئەم کتێبە هەموو شرۆڤە بکەین تەنها قسەکردنێکی کەمە لەسەر گرنکی زۆری کتێبەکە،  ئەو بابەتانەی کە ماوەن قسەیان لەسەر بکرێت وەک تیۆری لیبرالیزم و فەیلەسوفانی سودگەراکان وەک (جرمی بنتام، جیمیس مێل و جۆن ستوارت مێڵ) ( فیکری سوسیالیزم و مارکسزم و ناسیۆنالیزم و فەلسەفەی هیگڵ و دواباسی کتێبەکە  بریتییە لە فاشیزم و نازیزم و ژیانی  ئەدۆلف هتلەر).   بایەخی ئەم کتێبە لەوەدایە بە کورتی و زمانێکی سادە مەعریفەیەکی گشتی و هەمەلایەن لەسەر بەش و تیۆرییەکانی فیکری سیاسی نوێ (الحدیث)  دەبەخشێته هزری خوێنەر.
کتێبی فیکری سیاسی خۆرئاوا لە مەکیاڤیلیەوە تا مارکس لە نووسینی د. موسا ئیبراهیم و وەرگێرانی شوان ئەحمەد،  لە (383)لاپەرەیە و ناوەندی غەزەلنووس بۆ چاپ بڵاوکردنەوە چاپی کردوە.