علي حسین عبید
ئا: تاراشێخ عوسمان
ماوەی سەدەیەكە، وەك ئەوەیە دەوڵەتی عیراقی نوێ لەسەر گڕكانێكی نائارام بێت، ئەو توێژەرەوە ئەزموندیدانەی كە قۆناغی پاشایەتییان دیبوو و لە قۆناغی گواستنەوە بە زەبری هێزی كۆدەتاكاندا ژیاون دەڵێن: هەموو حكومەتێكی نوێ كە جێگەی حكومەتە كۆنەكەی گرتووەتەوە یەكەمجار هەموو ئەو شتانەی وێرانكردووە كە حكومەتی پێش خۆی بونیادی ناوە، لێرەشدا گەشەكردنی دەوڵەتی عیراق وەستاوە، بە هۆی نەبوونی دەوڵەتمەدار و گەشانەوەی ئەستێرەی پیاوانی قەیران.
عیراق و پیاوانی قەیران و دەوڵەتمەدار
زۆر پرسیار دەكرێت لە بارەی ئەوەی پیاوی دەوڵەت یان دەوڵەتمەدار كێیە؟ خەسڵەت و تایبەتمەندییەكانی چییە؟ ئایا ئەوان لە كەسانی تر جیاوازن ؟ ئایا جیاوازی لە نێوان ئەو و پیاوی قەیراندا هەیە؟ بۆچی عیراقییەكان لەم قۆناغەدا پێویستییان بە دەوڵەتمەدارێكە؟ بەتایبەت لە سەروەختی كەڵەكەبوونی قەیرانەكان هەر لە خۆپیشاندانەكانی تشرین تا پەتای كۆرۆنا، ئایا چارەسەری پێویست لای كام لەم پیاوانەیە؟ ئایا ئێمە پێویستمان بە دەوڵەتمەدارە یان پیاوی قەیران؟ بەتایبەت هەوڵی هەموومان ئەوەیە كە قۆناغێكی نوێ بیهێنینە ئاراوە و هیوامان لەسەر بونیادنانی دەوڵەتێكی سەقامگیر و بە هێز هەڵچنیوە؟.
ئاشكرایە كە ئێمە لە عیراق نزیكەی سەدەیەكمان لە سایەی پیاوانی قەیرانەوە بەسەر بردووە، واتە لە ساتی دروستبوونی دەوڵەتی عیراق لە مێژووی هاوچەرخدا، تا ئەم ساتەش هیچ پیاوێكی دەوڵەتمەدار نەبوو كە عیراقییەكان دڵیان پێی خۆشبێت، بەڵكو زۆبەیان پیاوی قەیرانی ناوخۆیی و دەرەكی بوون، بۆئەوەی لە كاتی سەرقاڵبوونی میللەتدا ئەوان هەلیان بۆ برەخسێت و حاڵەتەكانی گەندەڵیی زیاتر بێت و دەوڵەت و پایەكانی لاواز بن و بەرەو دارمان بڕوات.
هۆكارەكانی دیاردەی پیاوی قەیرانەكان و لە بەرامبەر پیاوی دەوڵەتمەدار چییە؟، دەرەنجامی دەركەوتنی هەردوو جۆرە دەسەڵاتەكە چییە؟ ئەمانە پرسیارگەلێكی زۆرن و لەدۆخی ئێستای عیراقدا زۆر دێتەئاراوە، بەر لەوەڵامدانەوە دەبێت بزانین پیاوی دەوڵەت یان دەوڵەتمەدار چۆن پێناسە دەكرێت؟
پیاوی دەوڵەت یان دەوڵەتمەدار كێیە؟
بە كورتی دەوڵەتمەدار بەرژەوەندی دەوڵەت دەخاتە پێش حساب و بژاردە تایبەتییەكانی خۆیەوە، هەربۆیە بڕوای بەوەیە كە ئێستا و داهاتووی خۆی بە شێوەیەكی ئەندامی پەیوەستە بە ئێستا و داهاتووی وڵاتەوەیە، بۆیە بەر لەوەی سەرقاڵی پارێزگاریی لە عەرش و دەست و پەیوەند و بەرژەوەندییەكانی خۆی بێت، زۆر وریایە لە هەمبەر چەسپاندنی بناغەكانی دروستكردنی دەوڵەت.
پیاوی دەوڵەت یان دەوڵەتمەدار بڕوای بەوەیە كە هەر كەموكوڕیی و ناتەواوییەك كە تووشی وڵات بێت، رەنگدانەوەی بۆ سەر خۆیی و خێزان و كەسوكاریی و نەوەكانی داهاتوو دەبێت، بۆیە ئەو جۆرە دەوڵەتمەدارانە لە هەموو چالاكییە سیاسی و ئابووریی و فیكریەكاندا بنەمای پاراستنی دەوڵەت و سەلامەتی هاووڵاتییەكانیان لەبەرچاو دەگرن و بەمەش سەلامەتی خۆی و هاوڵاتییەكانی وەكو یەك دەپارێزێت.
كێ لەناو دەزگاكانی دەوڵەتدا ئاژاوە بڵاو دەكاتەوە؟
دەوڵەتمەدار زۆر دووربینە و دەیەوێت نەوەكانی داهاتووش لە وڵاتێكی هاوسەنگی خۆشگوزەرانی سەقامگیری پێشكەوتوودا بژین كە ئەو دروستیكردووە و گەشەی پێداوە، ئەم جۆرە دەوڵەتمەدارانە شایەنی رێز و ستایشن و پێویستە هەردەم یاد بكرێنەوە و ناویان بە نەمریی بمێنێتەوە، چونكە ئەوان بونیاتنەری وڵاتێكی شارستانیین و گەلەكەشیان بە شایستەی ژیانێكی شەرفەمەندانە زانیوە. هەوڵی زۆریانداوە بۆ بونیادنانی سیستمێكی سیاسی كە لەسەر بنەمای فرەیی و لامەركەزی بێت و بە هەموو شێوەیەك تاكڕەویان رەتكردووەتەوە.
هەر لێرەشەوە جیاوازیی گەورە لە نێوان دەوڵەتمەدار و دەسەڵاتی قەیران دەردەكەوێت، چونكە دەسەڵات یان فەرمانڕەوای قەیران، دروستكردنی ئەو دۆخە قەیراناویانە بە بونێكی خودیی و بەردەوام بوونی قەیرانەكانیش لە بەرژەوەندی خۆیان دەزانن و هەست دەكەن بەو دۆخی قەیراناوییە دەتوانن هەژموونیان زیاتر بێت، وەك ئەوەی بە بێ قەیران و ئاریشە و گرژی نەتوانن بژین و هەڵكەن. دەتوانین بڵێین ئەم جۆرە لە دەسەڵات و پیاوانی قەیران و قەیرانەكان وەك ماسییان لێدیت كە ناتوانن بێ ئاو بژین، واتە ئەو جۆرانە ناتوانن بێ قەیران بژین، بۆیە سەرنج دەدرێت كەسایەتی پیاوی قەیرانەكان پڕە لە بیرۆكەی دژیەك و پێچەوانە، ئەو دیفاكتۆیەش نایەتە ئاراوە لە سایەی سیستمێكی سیاسی بۆش كە گەندەڵیی و پاشاگەردانیی لە سەرەوە تاخوارەوەی داخووراندبێت.
سیستمی قەیرانەكان سیستمێكی دەوڵەتمەداری بەهێز و سەقامگیر نییە، چونكە سیستمی بە هێز واتای پاراستنی دادپەروەری و ماف و ئازادییەكان و رێزگرتنی رای بەرامبەر و مافەكانی ئۆپۆزیسیۆنە، ئەمانەش هەمووی رێگرن لە دروستبوونی قەیران و گەندەڵكاران لە نیاز و بەرەژەوەندییەكانیان دادەبرێت، هەرچی سیستمی قەیرانەكانە بریتییە لە كۆمەڵێك دژیەكی ناتوانێت لەگەڵ ئەوانی تردا بگونجێت و هەڵكات و لە یەك رێرەودا لەگەڵیاندا كۆك بێت، كەواتە ئەو واقیعەی كە ئەمانەی تێدانەبێت هیچ خزمەتێك بە پیاوانی قەیران ناكات، بەڵكو بەڕەكەیان لە ژێر پێ دەردەهێنێت و بەرەو دەرەوەی دەسەڵات و ئیمتیازاتە نا یاساییەكان رایاندەماڵێت.
دروستكردنی سیستمێكی سیاسی لامەركەزی
دەوڵەتی قەیرانەكان لە دروستكراوی ئەو كەسانەیە كە سیستمیكی سیاسی شیاوی رێز لێگرتن خزمەتیان ناكات، چونكە بێبەشیان دەكات لە بەرژەوەندییە نایاساییەكانیان، بۆیە ئەو جۆرە كەسانە پەنا دەبەنە بەر دروستكردنی قەیران، چونكە تاكە كەشوهەوای گونجاوە بۆ گەیشتنیان بە ئامانجەكانیان، بە كورتی، قەیران دروستكەرەكان كۆمەڵە كەسێكی نەخۆشن، لەسەر تێكدانی كەشوهەواكان دەژین و رێك ئەو پەندەیان بەسەردا پیادە دەبێت كە دەڵێت( لە ئاوی لیخندا ماسی دەگرن)، ئەوانە رێگە نادەن كەس سیستمێكی سیاسیی فرەیی و هاوسەنگ و بە هێز و دادپەروەر دابمەزرێنێت.
كەس ناتوانێت خزمەتی عیراق بكات ئەوانە نەبێت كە بەراستی دەوڵەتمەدارن، واتە كەسانی سیاسی بە ئەزموون و دڵسۆز كە بتوانن عیراق لە زۆنگاوی گەندەڵیی و پشێوی دەربهێنن و سیستمێكی لامەركەزی بەهێز دروست بكەن كە بنەماكانی دیموكراسیی راستەقینەی تێدا بێت و بە تەواوی پیاوانی قەیرانیش بنەبڕ بكەن و سیستمی تاكڕەوی بە تەواوی رەتبكەنەوە.
پیاوانی قەیران و بەناو سیاسییەكان هەمیشە سەرقاڵی پشێوی نانەوەن و نایانەوێت پڕۆسەی سیاسی و ئابووری دروست رێرەوی خۆی بگرێت، هەمیشە خەریكی لەمپەر دروستكردنن لە بەردەم پێشكەوتنی وڵاتدا، چونكە سەركەوتنی پڕۆسەی سیاسیی بە مانای ریسواكردن و ئاشكراكردنی نیازەكانیانە و پاشانیش دەركردن و دوورخستنەوەیانە لە پڕۆسەی سیاسی و بونیادنانەوەی وڵات لە هەر بوارێك لە بوارەكانی ژیان، بۆیە دەبینین هەمیشە ئەو جۆرانە پەیوەستن بەیەكەوە و كوتلەیەك دروستدەكەن بۆ دروستكردنی قەیرانی سیاسی و ئابووریی و ترس و دڵەراوكێ لە ناو جومگە جیاجیاكاندا بڵاو دەكەنەوە.
ئەگەر سیاسییە بەویژدانەكانی وڵات نیازێكی راستگۆیانەیان هەبێت بۆ بونیادنانی سیستمێكی سیاسی لە عیراق، دەبێت كاری لە پێشێنەیان چاودێرییكردن و راگرتنی ئەو جۆرە سیاسییانە بێت كە بە دروستكەری قەیرانەكان ناسراون، چونكە ئەو جۆرە سیاسییانە هەمیشە هەن و هەوڵیان دروستكردنی كەشێكی نالەبارە بۆ شاردنەوەی پێشێلكاریی و دەستدرێژییەكانیان بۆ سەر مافی گشتیی، بۆیە دەبێت رابگیرێن و لێپرسینەوەیان لەگەڵ بكرێت و بخرێنە دەرەوەی كاروباری دەوڵەتمەداریی.
دەرەنجام
بەكورتی ئێستا ئێمە لە عیراق پێویستمان بە قەیران نییە، چونكە زۆرمان هەیە كە وایلێهاتووە ژیانمان هەمووی بووەتە قەیران، بۆیە لە هەموو شت زیاتر پێویستمان بە دەوڵەتمەدارە، چونكە ئەم جۆرە كەسە دەتوانێت عیراق لەم دۆخە نەخوازراوەی ئێستای دەربهێنێت و عیراقییەكان رزگار بكات لە دێوەزمەی گەڕانەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەم و دیكتاتۆرییەت.
ئەمڕۆ عیراقییەكان داوای دەوڵەتمەدار دەكەن و هیوایان بەو كەسانەیە بۆ بونیادنانی سیستمێكی سیاسی لامەركەزی و دەوڵەتێكی بەهێز و سەقامگیر و پارێزەری ماف و ئازادییەكان بێت.
سەرچاوە: شبكة نبأ المعلوماتیة
