حکومەتی خزمەتگوزار لە روانگەی كارل پۆپەر-ەوە

لە فارسییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید

لە 1930 یەكاندا ئەو بڕوایە زاڵبوو كە هێزی چەپ لە توانایدایە چارەسەرێك بۆ كوێرەوەری و نەهامەتی خەڵك بدۆزێتەوە كە بێكاری و برسێتی و قەیرانی ئابووری و پەتا و نەخۆشی بەربڵاوەوە خەڵكی تووشی نائومێدی كردبوو، لێرەشەوە بیرۆكەی خۆشگوزەرانی بۆ هەموان لە وڵاتە پیشەسازییەكاندا سەریهەڵدا. بنەما سەرەكییەكانی حکومەتی خزمەتگوزاریش داڕێژرا كە بریتیی بوون لە:
یەكەم: دابینكردنی خۆشگوزەرانی لە پێناو مانەوەدا، ئەویش لە ژێر سایەی ئابووری ئازاد و سەرمایەداری مۆدێرندا.
دووەم: بوونی حکومەتێکی دیموكراسی، واتە حکومەتێکی رەسمی و یاسایی كە توانای لە ئەستۆگرتنی بەرپرسیاریی ژیان و گوزەرانی زۆرینەی خەڵكی هەبێت.

   جێرمی بێنتام

حکومەتی خزمەتگوزار رووبەڕووی ئاستەنگێكی قورس دەبێتەوە، كە هەندێكجار دەبێتەهۆی روخانی خودی حکومەتەكەش، ئەویش نەگونجانی هەردوو چەمكی سەرەكی ئابووری ئازاد و دابینكردنی خزمەتگوزارییە بۆ خەڵك. ئەم كێشەیە هیچ چارەسەرێكی نییە جگە لە پێداچوونەوەیەكی فەلسەفییانە بە چەمكی حکومەتی خزمەتگوزاردا. حکومەتی خزمەتگوزار وەك هەر چەمكێكی دیكەی كۆمەڵایەتی لە بنەمایەكی تیۆرییەوە سەرچاوەی گرتووە، بنەمای فەلسەفی ئەم چەمكەش بە تایبەت لەئەوروپا لەبیروبۆچوونەکانی هەردوو بیرمەند (جێرمی بێنتام و جۆن ستیوارت میل)ەوە سەریهەڵداوە، بەڵام لەگەڵ سەرهەڵدانی قەیران و ئاستەنگەكانی بەردەم حکومەتی خزمەتگوزار لەسەدەی بیستەمدا، فەلسەفەی ئەو دوانە توانای وەڵامدانەوەی كێشەكانیان نەبوو، لەبەرئەوە پێویستی بە تیۆرێكی نوێ و تێڕوانینێكی فەلسەفییانەی نوێ هەبوو، وەك تێڕوانینی كارل پۆپەر. هەربۆیە لەم بابەتەدا هەوڵ دەدەین بنەما تیۆرییەكانی حکومەتی خزمەتگوزار لە دیدی كارل پۆپەر-ەوە بخەینەڕوو.

چەمكی حکومەتی خزمەتگوزار
چەمكی حکومەتی خزمەتگوزاریش وەك هەر چەمكێكی دیكەی بواری زانستە كۆمەڵایەتییەكان، پێناسەی زۆر و جیاجیای هەیە و لەگەڵ جیاوازی تێڕوانینەكان پێناسەكانیش جیاوازییان تێدەكەوێت، بەڵام هەوڵ دەدەین پێناسەیەكی گشتگیر دابڕێژین كە لەگەڵ رەوتی لێكۆڵینەوەكەدا بگونجێت، پێناسەكەش بەمجۆرەیە: (دەوڵەتی خزمەتگوزار، ئەو سیستمەیە كە پارێزگاری لە ئاستێكی دیاریكراوی ژیان و گوزەرانی خەڵكی بكات لە كاتی پیربوون یان پەككەوتنی كەسەكە، هەروەها دابینكردنی تەندروستی و دەرمان، پەروەردە و فێركردن و نیشتەجێبوون لە ئەستۆ بگرێت، یان لانیكەم ئاسانكارییان بۆ بكات). ئەمە پێناسەیەكی گشتگیرە و لەمەودواش لەگەڵ رەوتی بەرەپێشچوونی لێكۆڵینەوەكەدا هەركات باسی حکومەتی خزمەتگوزارمان كرد، ئەوا ئەو پێناسەیەی سەرەوە دەیگرێتەوە.

   جۆن ستیوارت میل

 
تیۆر و بۆچوونە كلاسیكییەكانی خۆشگوزەرانی
وەك پێشتریش باسمانكرد هەر جۆرە سیاسەتێكی كۆمەڵایەتی تیۆرێكی زانستی لە پشتەوەیە، لەبەرئەوە هەر یەكێك لە فەلسەفە و تیۆرەكان بگرین، سەرەنجام دەگەین بە جۆرێك لە حكومەت و دەسەڵات.
بۆ نموونە ئەگەر فەلسەفەی سوودگەرایانە لای بێنتام وەرگرین، سەرچاوەی بۆچوونەكەی بیرۆکراتیانەیە و هەر لەو روانگەیەشەوە لە خزمەتگوزاریی كۆمەڵایەتی دەڕوانێت و سیاسەتی گشتی لەسەر دادەڕێژێت، دەوڵەتی ئینگلیز لە سەدەی نۆزدەدا كەوتبووە ژێر كاریگەری ئەم فەلسەفەیەوە. بەمشێوەیە تێبینی دەكەین كە، هەر لە بنەڕەتەوە قسەكردن لەسەر دەوڵەتی خزمەتگوزار، دەمانباتەوە بۆ تیۆرەكانی تایبەت بە خۆشگوزەرانی و خزمەتگوزاریی، لەم بابەتەدا باس لە دوو تیۆری دیار و بەرچاوی كلاسیك لەبارەی خزمەگوزارییەوە دەخەینەڕوو، هەڵبەتە هۆكاری هەڵبژاردنی ئەو دوانەش، ئەوەیە كە كارل پۆپەر تیۆرەكەی خۆی وەك وەڵامێك بۆ ئەو دوو تیۆرە دانا، دواتریش بۆچوونەكانی پۆپەر و دوو تیۆرەكەی دیكە بەراورد دەكەین.

تیۆرەكەی جێرمی بێنتام
بێنتام پێیوایە؛ ئەگەر چەند بژاردەیەكمان لە رووی ئابووری كۆمەڵایەتییەوە، لەبەردەستدا بێت، دەبێت ئەو بژاردەیە هەڵبژێرین كە گەورەترین خۆشبەختی بۆ زۆرترین تاكەكانی كۆمەڵگە دەستەبەر بكات. تۆنی فیتز پاتریك لەبارەی تیۆرەكەی بێنتامەوە دەڵێ: لای بێنتام خۆشگوزەرانی و خزمەتگوزاری واتە سوودمەندبوونی زۆرینەی خەڵك لە زۆرترین خۆشبەختی. بێنتام لەو باوەڕەدا بوو كە یاساكانی سەردەمی ئەو دەبوو هەموویان چاك بكرێن، ئەو دەیوت: پێویستە ئامانجی یاسادانەر تەنیا خۆشبەختی خەڵك بێت. بە بڕوای بێنتام، سروشتی مرۆڤ لە ژێر فەرمانی دوو فەرمانڕەوادایە، یەكێكیان چێژ، ئەویتریان ئازار. سەرجەم بڕیارەكانی مرۆڤیش پەیوەستە بەو دوانەوە، بەو شێوەیەش بناغەی سوودمەندی و خزمەتگوزاری لای بێنتام بریتییە لەوەی: لە هەر لێكدانەوەیەكماندا بۆ ژیان پێوانەكردنی ئازار و چێژ بێت و هیچ شتێكی دیكە تێكەڵ بە لێكدانەوەكانمان نەكەین. كەواتە بە بۆچوونی بێنتام چێژ و ئازار پێوانە دەكرێن و دەوڵەتیش لە كاتی بڕیارداندا پێویستە: یەکەم: ئەو بڕیارە هەڵبژێرێت كە زۆرترین چێژی تێدایە و دووەم: ئەو بڕیارەش دەبێ وابێ كە چێژ بە زۆرترین تاكی كۆمەڵگە بگەیەنێت.

تیۆری جۆن ستیوارت میل
جۆن ستیوارت میل لەو نامانەدا كە ساڵی 1863 لە ژێر ناوی (سوودگەرایی)دا بڵاویكردنەوە، بنچینەی قازانج خوازی یان سوودگەراییەكەی خۆی روونكردۆتەوە، هەڵبەتە كاریگەری بێنتامیشی پێوە دیارە، لە پێناسەی سوودگەراییدا دەڵێ: بنچینەی چاكە و خۆشبەختی كە بە بنەمای ئاكار هەژمار كراوە، لەسەر ئەوە بەندە، كە تا چەند كارو كردەوەكان بە ئاراستەی خۆشبەختی دەبات، واتە راستی و دروستی كار و كردەوەكان بەوە دەپێورێ كە تا چەند بەرە و خۆشبەختیمان دەبات و نادروستی كردەوەكانیش بە بەرەنجامی ناخۆشیان دەپێورێ، هەڵبەتە مەبەست لە خۆشی یان خۆشبەختی، هەبوونی چێژ و نەبوونی ئازارە، مەبەست لە ناخۆشیشی هەبوونی ئازار و بێبەشبوونە لە چێژ، كەواتە هەموو ئەو شتانەی خوازراون، لەبەرئەوە خوازراون كە چێژبەخشن، یان دەبنە هۆكار بۆ گەیشتن بە چێژ و نەهێشتنی ئازار. ستیوارت میل لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێ: هەر تاكێك خوازیاری چێژە بۆ خۆی، واتە خۆشبەختی بۆ خۆی دەوێ، كەواتە ئەگەر خۆشبەختی باش بێت بۆ تاك، ئەوا خۆشبەختی گشتیش شتێكی چاك دەبێت بۆ هەموان.

   ئەگەر حکومەت رەزامەندیی زۆرینەی نەبێت دەبێتە خۆسەپێن

لەتیۆرەكەی میل-دا هەندێك پێكهاتە ونە، بۆ نموونە لای میل دیار نییە و نەزانراوە داخۆ خودی خۆشی، یان خۆشبەختی چییە؟ خۆشبەختی چۆنە؟ خۆشی و ناخۆشی لەناو كۆمەڵگەدا چۆن دەستنیشان دەكرێت و زۆر خاڵی دیكەش كە بەسەر جۆن ستیوارت میلدا تێپەڕیوە، یان پەی پێنەبردووە. ئامانجی ئێمە لەم بابەتەدا رەخنەگرتن لە بێنتام و میل نییە، بەڵام گرنگە هەندێك خاڵ دەستنیشان بكەین و وەك پرسیار بیان وروژێنین، لەوانە:
1-سەرچاوەی خێر و خۆشییەكان چیین؟
2-رۆڵی حكومەت لەو نێوانەدا، لە دیدگای ئەو بیریارەوە چییە؟
وەڵامی پرسیاری یەكەم، تا رادەیەك لای بێنتام و میل بە هاوبەشی دەستدەكەوێت، لەبەرئەوەی هەردووكیان باوەڕیان بە زۆرترین چێژو خۆشبەختی هەیە بۆ زۆرترین خەڵك، بەڵام لێرەشەوە كۆمەڵێك پرسیاری دیكە سەر دەردێنن، وەك:
یەكەم، مافی كەمینەكان دەكەونە كوێوە؟ دووەمیش، بەچیدا بزانین كە خۆشبەختی تاكەكان هاوشێوەیە؟ 
ئەم دوو رەخنەیەی دوایی لای كارل پۆپەر زۆر بنەڕەتین، كاتێكیش باس لە تیۆرییەكەی دەكەین، هەردوو پرسیارەكە وردتر باس دەكەین، بەڵام سەبارەت بە پرسیاری دووەم كە رۆڵی حكومەتە، هەردوو بیریارەكە، واتە بێنتام و میل باوەڕیان بە حكومەتی كەمینە هەیە، بۆ نموونە؛ بێنتام لەو باوەڕەدا بوو كە نابێ هیچ كۆت و بەندێك بسەپێنرێت، بە هەمان شێوە نابێ هیچ راسپاردەیەك بسەپێنرێت، هیچ یاسایەكی زۆرەملێش نابێ دابڕێژرێت، مەگەر بە هۆكاری پێویست، ئەم قسانەی بێنتام لەگەڵ قسەیەكی پێشتریدا ناكۆكە كە وتوویەتی یاسادانەر دەبێ لە كاتی دەستنیشانكردنی ئەرك و مافدا خۆشبەختی گشتی رەچاو بكات و بیكاتە ئامانج.

   یەکێک لە پایەکانی شەرعییەتی حکومەتداری، یاساکانێتی

بەهەرحاڵ وردبوونەوەی زیاتر لەو پرسیارەی كە دەڵێ، خۆشبەختی چییە؟ چوار خاڵی سەرەكی هەیە كە هەر كاتێك یاسا ئەرك و ماف دەستنیشان بكات، یەكێك لەم چوار خاڵە لە خۆ دەگرێت، ئەو چوار خاڵەش بریتین لە: بژێوی، ئازادی، یەكسانی، ئاسایش. ئەم چوار خاڵە لەگەڵ بنەماكانی دەوڵەتدا یەك ناگرنەوە، بە تایبەتیش هەردوو خاڵی ئازادی و ئاسایش، چونكە هەر دەوڵەتێك لە هەوڵی دەستەبەركردنی یەكسانیدا بێت، ناتوانێ ئازادی تاك فەراهەم بكات، بۆ ئاسایشیش بە هەمان شێوەیە، ئەگەر ئێمە چاوەڕێ بین دەوڵەت ئاسایش دابین بكات، ئەوا دەبێ ئەو مافەیشی بدەینێ كە هەندێك لە ئازادییەكانی تاك سنووردار بكات.

پێویستە ئامانجی یاسادانەر تەنیا خۆشبەختی خەڵك بێت. بە بڕوای بێنتام، سروشتی مرۆڤ لە ژێر فەرمانی دوو فەرمانڕەوادایە، یەكێكیان چێژ، ئەویتریان ئازار

سەبارەت بە میل، كە یەكێكە لە سەرسەخترین لایەنگرانی حكومەتی كەمینە و وتار و نووسینی زۆری لەو بارەیەوە هەیە، پێیوایە: چاكە و خۆشی گشتی لەوەدایە؛ زۆرترین خۆشبەختی بۆ گشتی بێت نەك بۆ تاك. بۆچوونەكەی میل دژ بە یەكیی تێدایە، چونكە ئەگەر زۆرترین خۆشبەختی، ئەگەر نەڵێین ئەستەمە، لانیكەم قورسە و بە ئاسانی بەدەست نایەت، هەروەها ئەگەر بمانەوێ خۆشبەختی دەستەبژێر و كەمینە كێشە بۆ خۆشبەختی زۆرینە دروست نەكات، ئەوا پێویستمان بە حكومەتێكی سەركوتكەر هەیە.
رەنگە باشترین رەخنە لەم بابەتە لە بۆچوونەكانی پۆپەردا بدۆزینەوە، كە دەڵێ: لەبری ئەوەی هەوڵ بۆ دروستكردنی شاری خەونەكان، یان یۆتۆپیا بدەین، دەبێ هەوڵ بدەین كەموكووڕییەكان چارەسەر بكەین، لەكتێبەكەیدا بە ناوی (كۆمەڵگەی كراوە و دوژمنانی)، بەم شێوەیە باس لەو بابەتە دەكات: (لە نێوان هەموو ئامانجە سیاسییەكاندا، رەنگە ئامانجی خۆشبەختكردنی خەڵك مەترسیدارترین ئامانج بێت، چونكە ئامانجێكی لەو جۆرە وامان لێدەكات بەهای زیاتر بەسەر خەڵكدا بسەپێنین، ئەمجۆرە ئامانجە زیاتر بەرەو ئامانجی رۆمانتیكیمان دەبات، ئەگەر ئێمە خەیاڵی ئەوە لێبدەین كە هەموو ئەندامانی كۆمەڵگە كامڵ و جوان و دڵخۆش دەبن و هەموانیش یەكدیمان خۆش دەوێت، ئەوە مانای ئەوەیە لەسەر گۆی زەوی بەهەشتمان دروستكردووە، هەوڵی دروستكردنی بەهەشتیش لەسەر زەوی، پێچەوانە دەبێتەوە و سەر زەوی دەكاتە دۆزەخ، چونكە قبوڵكردنی جیاوازییەكان نامێنێت و سەرەنجام كار دەگاتە دامەزراندنی دامەزراوەكانی پشكنینی بیروباوەڕ).

حکومەتی خزمەتگوزار لە دیدی كارل پۆپەر-ەوە
كارل پۆپەر گەیشتن بە خۆشبەختی، یان خۆشگوزەرانی كردۆتە ئامانج، خۆشبەختییەك، كە بە بڕوای ئەو دەكرێ لە رێگەی تیۆرە بەناوبانگەكەی خۆیەوە، واتە تیۆری (ئەندازیاریی كۆمەڵایەتی پلە بە پلە)، پێی بگەین، ئەم تیۆرەشی وەك هەموو تیۆرەكانی دیكەی لە فەلسەفەی زانستەوە سەرچاوە دەگرێت. لە راستیدا كۆی گشتی تێڕوانین و بۆچوونەكانی پۆپەر لە بارەی خۆشبەختییەوە لە یەك رستەدا كۆ دەبێتەوە، كە دەڵێ: (خۆشگوزەرانی بریتییە لە كەمكردنەوەی گوشار و ناخۆشییەكانی ژیان).
ئەوانەی بە هزری تیژ و بنكۆڵكاری پۆپەر ئاشنان، هەر زوو لەوە تێدەگەن كە پۆپەر لەو جۆرە رستانەی زۆرە و زیاتر كار لەسەر بنەمای پوچەڵكردنەوە دەكات، وەك پۆپەر خۆی دەڵێ: دەكرێ رستەیەك دوای چەندین جار خوێندنەوە و دووبارەكردنەوەی هەر راست دەربكەوێت، هێشتا ناتوانرێت لە رێگەی لۆژیكی هەڵهێنجانەوە بگەینە تیۆرێكی گشتگیری جیهانی، بەڵام دەكرێ بە هەڵهێنجانێكی لۆژیكیانە بگەین بە درۆی یاسا و تیۆرە گشتییەكان، بۆ نموونە: ئەگەر رستەی (قەلەڕەشەكەی كە فڵان كات لە فڵان شوێن بینرا رەش نەبوو) بێتە بەردەستمان، بە هەڵهێنجانی لۆژیكیانە دەگەین بەوەی كە هەموو قەلەڕەشەكان رەش نین، بەمەش دەتوانین درۆی رستە گشتگیرەكان لە رێگەی رستە لاوەكییەكانەوە بدۆزینەوە، بەڵام پێچەوانەكەی ناكرێت. پۆپەر لە سەرجەم نووسینەكانیدا سوودی لەم لۆژیكە وەرگرتووە.

ئەگەر ئێمە خەیاڵی ئەوە لێبدەین كە هەموو ئەندامانی كۆمەڵگە كامڵ و جوان و دڵخۆش دەبن و هەموانیش یەكدیمان خۆش دەوێت، ئەوە مانای ئەوەیە لەسەر گۆی زەوی بەهەشتمان دروستكردووە

پۆپەر هەر لەسەر ئەو بنەما هزرییە رەخنە لە جۆن ستیوارت میل و بێنتام دەگرێت و دەڵێ: دەستنیشان كردنی ئەو شتەی كە خەڵك خۆشبەخت دەكات، یان دەبێتە هۆی چێژبەخشین بە خەڵك، نەك هەر ناكرێ، بەڵكو هەوڵدانیش بۆ دەبێتە خۆی داڕشتنی نەخشە بۆ دروستكردنی كۆمەڵگەیەك كە پێشتر خۆشگوزەرانی و چێژ تیایدا دەستنیشان كرابێت و هەموو شتێك بڕابێتەوە، ئەمەش بەرە و مەترسی یۆتۆپیامان دەبات، پۆپەر لە كتێبی (كۆمەڵگەی كراوە و دوژمنانی)دا زۆر دژی یۆتۆپیا دەبێتەوە و پێیوایە هەر جۆرە بیركردنەوەیەك كە بیر دروستكردنی یۆتۆپیا و شاری خەون و خەیاڵ بكاتەوە كۆمەڵگە رووبەڕووی مەترسی دروستبوونی حكومەتێكی ستەمكار دەكاتەوە.
هەر لەم بارەیەوە نۆرمەن برای دوو پرسیار لە سوودگەراكان دەكات، كە وەڵامەكانیان لەگەڵ رەخنەكەی پۆپەر لە هەر جۆرە سوودگەرایەك، یەك دەگرنەوە، پرسیارەكان دەڵێن: ئایا دەزانین (باشبوون) چییە؟ ئایا پێوەرێك هەیە بۆ پێوانەكردنی خۆشبەختی و خۆشگوزەرانی وەك چۆن گەرمی پێومان هەیە بۆ پێوانەكردنی پلەی گەرما؟ بێنتام و هاوبیرەكانی پێیان وابوو چێژ پێوانەی هەیە، ئا لێرەدا بێنتام و شوێنكەوتوانی كەوتنە هەڵەوە و هەڵەكانیشیان ئاشكرا بوو، چونكە گومان لەوەدا نییە كە چێژ بابەتێكی خودی و ناوەكییە و لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی دیكە پلەكەی دەگۆڕێت، لەبەرئەوە ناتوانرێت ئاستێكی دیاریكراوی چێژ بۆ هەموو كۆمەڵگە دەستنیشان بكرێت، هەركەسێكیش ببێتە داوەر و بڕیار لەو ئاستە بدات، هیچ رێگەیەكی زانستی نییە تا بزانرێ داوەرییەكەی راست و دروستە یان هەڵە.
ئەم بابەتە مەلەسەی ئابووری خزمەتگوزار و لیبراڵیزمیشی بەخۆیەوە ئاڵۆز كردووە، لەبەرئەوەی تەنانەت ئەو خاوەن تیۆریانەش كە تیۆری دەوڵەتی خزمەتگوزار رەتدەكەنەوە، كاتێك قسە دێتە سەر دابینكردنی خزمەتگوزارییە گشتییەكان و دابینكردنی ئەو كاڵا و پێویستییانەی كە بزوێنەری خەڵكن، رووبەڕووی هەمان كێشە دەبنەوە، هەمان پرسیاریان بۆ قوت دەبێتەوە، كە چی بۆ خەڵك دابین بكەن.
لەنموونە سەرەتاییەكاندا بێنتامگەرایی لە برەودا بوو، واتە بە كردەوە دابینكردنی خۆشگوزەرانی بۆ خەڵك و ئەركی سەرشانی دیكتاتۆرێكی خێرخواز بۆ هەندێك دەوڵەت بژاردە بوو، بەڵام بێنتام خۆیشی گەیشتە ئەو ئەنجامەی كە بیر لە چێژ و خۆشگوزەرانی گشتیدا بێت خۆیشی لە كەڵكەڵەی چێژ و خۆشگوزەرانی رزگاری نابێت.
لێرەدا پۆپەر قسەیەكی كانت بە نموونە دێنێتەوە و دەڵێ: هیچ كەس ناتوانێ ناچارمان بكات چێژ لە خۆشبەختی كەسانی دیكە وەربگرین. لەبەرئەوە هەر كەسە و هەوڵ دەدات چێژ و بەختەوەری بەو شێوەیە دابین بكات كە خۆی دەیەوێت. پۆپەر دەڵێ: حكومەتێك كە لەسەر بنەمای خێرخوازی بەرامبەر بە خەڵكەكەی خۆی دامەزرابێت، حكومەتێكی پاتریارک و توندترین جۆری چەوسێنەر دەبێت.

 

ئێمە پێویستمان بە ئازادییە بۆ ئەوەی رێگە نەدەین دەوڵەت دەسەڵاتەكانی خراپ بەكاربهێنێت و پێویستمان بە دەوڵەتیشە بۆ ئەوەی رێگە نەدات ئازادی خراپ بەكاربهێنرێت، چونكە ئازادی رەها دەبێت هۆی نەمانی ئازادی

پۆپەر زۆر زانستیانە لە بابەتەكەدا قووڵ دەبێتەوە و هەوڵ دەدات شیكاری بابەتەكانی پێ بە پێی زانست بڕوات، ئەو لە وتارێكدا دەڵێ: كەمكردنەوەی ئازارەكانی خەڵك كە هەموومان لەگەڵیدا كۆكین، ئەركی سەرەكی سیاسەتمەدار و دەسەڵاتدارە، هەر ئەو ئازارانەش دەبێ زانستە كۆمەڵایەتییەكان لێی بكۆڵنەوە، نابێ تەنیا لە رووی تیۆرییەوە قسەی لەسەر بكرێت، بەڵكو دەبێ بە شێوەی پراكتیكی كار لەسەر نەمانی هەژاری و بێكاری و نەخوێندەواری و نەبوونی ئاسایش بكرێت، ئەمانە بنەمای لێكۆڵینەوەی كۆمەڵایەتین. 
دەبینین لەمەشدا تا رادەیەك لەگەڵ ماركس یەك دەگرێتەوە، پۆپەر هیچ كاتێك بنەمای سەرەكی سۆسیالیزمی لە یاد نەكردووە، كە بریتییە لە نەهێشتن و لەناوبردنی ئازارەكانی مرۆڤ، بەڵام جیاوازیشی هەیە، جیاوازییەكەیان ئەوەیە، ماركس بە هەمان شێوەی پۆپەر دەیویست كۆتایی بە رەنج و ئازارەكانی مرۆڤ بهێنێت، پێشی وابوو كە تاكە رێگە بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، شۆڕشی پرۆلیتاریایە، بەڵام پۆپەر رێگەچارەی پراكتیكیانەتری لەبەرچاو گرتبوو. پۆپەر دەڵێ: زۆر كار هەیە دەتوانین ئێستا بیکەین تا ئازارەكانی خەڵكی كەم بكەینەوە، نابێ چاوەڕێی خودای شۆڕش یان خودای مێژوو بكەین تا بارودۆخی ژیانی مرۆڤ باشتر بكات، چونكە مێژووی كودەتاکانیش زۆر بە ئاسانی دەتوانن نائومێدمان بكەن، بەڵكو دەبێ هەر ئێستا چیمان لەدەست دێت بیكەین و رەخنەگرانەش سەیری كارەكانی خۆمان بكەینەوە، واتە دەبێ هەر ئێستا دەستبەكار بین. لە زۆر شوێندا پۆپەر لەگەڵ رەخنەكانی ماركسدایە بەرامبەر بە سەرمایەداری، لە كتێبەكەی (كۆمەڵگەی كراوە و دوژمنانی)، جەخت لەوە دەكاتەوە كە رەخنەكانی ماركس لە نادادپەروەری سەرمایەداری هیچ ئەملا و لای تێدا نییە، بەڵام پۆپەر رێگە چارەكەی ماركس بە نەگونجاو دادەنێت و پێیوایە ئەو رێگەچارەیەی ماركس تەواو سیاسیانەیە.

   حکومەت ملکەچی ئەنجومەنی یاسادانان و لێپرسینەوەکانێتی 

پۆپەر وای دەبینێت، هەریەك لە ئێمە تا رادەیەك بەرپرسیارین بەرامبەر بە دەوڵەت، با راستەوخۆش رۆڵمان نەبێت لە دەوڵەتدا، بەڵام بەرپرسیارین، بەرپرسیاریی هاوبەشی ئێمەش لەوەدا خۆی دەبینێتەوە كە هەموومان پێویستمان بە ئازادییە، ئازادی قسە كردن، ئازادی بەدەستهێنانی زانیاری، ئازادی بڵاوكردنەوە و ئازادییەكانی دیكە، بەڵام زیادەڕۆیی لە ئازادیدا دەبێتەهۆی نەمانی ئازادی، ئێمە پێویستمان بە ئازادییە بۆ ئەوەی رێگە نەدەین دەوڵەت دەسەڵاتەكانی خراپ بەكاربهێنێت و پێویستمان بە دەوڵەتیشە بۆ ئەوەی رێگە نەدات ئازادی خراپ بەكاربهێنرێت، چونكە ئازادی رەها دەبێت هۆی نەمانی ئازادی.

ئەركەكانی حکومەتی خزمەتگوزار
-1پاراستنی ئازادی و ئازادی تاك، چونكە سەرەكیترین بنەمای ئەركەكانی هەر حكومەتێك لاكردنەوەیە لە ژیانی تاك و یارمەتیدانی لە كاتی پێویستدا، هەڵبەت یارمەتی وەك ماف، هیچی دیكە نا.
-2بەرگری گشتی، كە رۆڵێكی ئاسایی هەر حکومەتێكە بۆ پاراستنی میللەتەكەی خۆی.
-3چاودێریكردن لە تەندروستی تاكەكانی كۆمەڵگە، چونكە هەر حكومەتێك كە بەرگری لە میللەتەكەی دەكات، دەبێ بەردەوام ئاگاداری سەلامەتی و تەندروستی هاووڵاتیانیشی بێت.
-4چاودێریكردنی بواری پەروەردە، چونكە حکومەت دەبێ دڵنیا بێت لەوەی سەرجەم هاووڵاتیانی دەستیان بە پەرەوەردە و فێركردن دەگات، بە مەبەستی بەرەوپێشچوون و گەشەكردن. حکومەت دەبێت ئاگادری ئەوە بێت كەسێك بەهۆی دەستكورتییەوە لە خوێندن بێبەش نەبێت.
-5ئاگاداربوون لە باری هاووڵاتیبوون و ئاستی كۆمەڵایەتی و ئازادی هاووڵاتیانەوە.
-6رەفتاری یەكسان لەگەڵ هاووڵاتیان لەبەرامبەر یاسادا.
-7دەستەبەركردنی جۆرەكانی دڵنیایی (تەئمین) لە كۆمەڵگەدا، وەك دڵنیایی بێكاری، یان هەرجۆرە دڵنیاییەكی دیكە بۆ هاووڵاتیان كە پێویست بێت.
-8دەستەبەركردنی هەلی كار بۆ هاووڵاتیان.
پۆپەر بە پێچەوانەی زۆرێك لە هاوچەرخەكانی خۆی، بە هەموو توانایەوە هەوڵیداوە بەرگری لە حکومەتی خزمەتگوزار بكات. هەڵبەت ئەو حکومەتە خزمەتگوزارەی كە لای هەموان ناسراوە، واتە سیستمی دڵنیایی بێكاری، هەموو جۆرەكانی دڵنیایی بۆ كەسانی بێ توانا و بەساڵاچوو، هەروەها سیاسەتی لەبەرچاوگرتنی دەستەبەركردنی هەلی كار بۆ هەموان و مسۆگەركردنی داهات بۆ هەر كەسێك كە بییەوێ كار بكات، دابینكردنی پەروەردە و فێركردن بۆ هەموان بێ گوێدانە ئاستی داهاتیان و زۆر شتی دیكە، كە كۆمەڵگە پێویستی پێیەتی بۆ راستكردنەوەی هاوسەنگی و چارەسەری نادادپەروەری لە سیاسەتی دەوڵەتدا، هەموو ئەمانەش لەگەڵ وردەكارییەكاندا حکومەتی خزمەتگوزار پێكدەهێنێت لە بەرامبەر كێشەكانی كۆمەڵگە و بەرگرتن لە سیستمی سەرمایەداری سەركێشدا. ئەمانە لە دۆخێكی دیاریكراودا ئەگەر بە دەست بێن، بە دەستكەوتێكی گەورە هەژمار دەكرێن، بەڵام لەگەڵ تێپەڕبوونی كات و بە هۆی گۆڕانی هەلومەرجەكانەوە، ئەم پڕۆسەیە رووبەڕووی گرفتی تازە دەبێتەوە، بە واتایەكی دیكە گرتنەبەری هەر رێوشوێنێك دواتر كێشە و گرفتی تایبەت بە خۆی دەبێت، لەبەرئەوە دەبێ نەوە نوێیەکە بە دوای چارەسەری نوێدا بگەڕێت.

سەرچاوە:
مجلە علوم دانشکدە ادبیات و علوم انسانی دانشگاە فردوسی مشهد، بهار و تابستان 1387، ص 141-160.