ئەگەرەکانی سەربەخۆیی کوردستان و کاریگەرییەکانی لەسەر دراوسێکان

ئامادەکردنی : سابیری سەندیکا

ئەگەر هەرێمی کوردستان یان ئەوەی پێی دەوترێت (كوردی باكووری عیراق)  ببێت بە قەوارەیەکی سەربەخۆ،  ئەوا ئەو هەنگاوە كێشەی سیاسی و ئابووریی گرنگ بۆ گەلانی دراوسێی لە  توركیا و ئێران  و بۆ حكومەتی ناوەند لەعیراق دروستدەكات.
هەرچەندە ئەوانەی توێژینەوەی سیاسی دەکەن، بانگەشە بۆ كوردستانێكی سەربەخۆ ناکەن، بەڵکو لێكۆڵینەوە لە كاریگەرییەكانی دەکەن و لەو ئەگەرانە دەکۆڵنەوە کە ئەگەری هەیە لەسەر ناوچەكە دروست ببێت ئەگەربێت و هەرێمی كوردستانی عیراق جیابوونەوەی خۆی لە عیراق رابگەیەنێت. 
ئەو توێژەرانە هاوکات بێ لایەنگیریی بەرژەوەندیی هەرسێ دراوسێی سەرەکی ناوچەیی،  عیراق، تورکیا و ئێران و تاڕادەیەک سوریاش شیدەکەنەوە و بەدواداچوون بۆ ئەو سیاسەتانە دەکەن کە ئەگەری هەیە هەر کام لەو کارەکتەرانە لە وەڵامی سەربەخۆیی کورددا پەیڕەوی بکەن.

دراوسێ سەرەکییەکانی  باشووری کوردستان
بەوەش بۆیان دەردەکەوێت کە ئەگەر کوردستانی عیراق جیابێتەوە، ئەوا سێ دراوسێ سەرەکییەکەی هەموویان پێیان باشترە کە ئەو هەنگاوە وردە وردە بنرێت نەک لە ناکاو و ناشیانەوێت ئەو هەنگاوە ببێتە مایەی بەرزبوونەوەی هەستی ناسیۆنالیستیی کورد لە وڵاتەکانی خۆیاندا. ئەو توێژەرانە پێیانوایە ئەگەر دوورکەوتنەوەیەکی هێواش لە نێوان کورد و عیراقدا بووە هۆی جیابوونەوە بە دانوستان، ئەوا حکومەتی نیشتمانیی عیراق دەتوانێت هەوڵی دەرهێنانی  زۆرترین سوود لە سەربەخۆیی کورد بدات، لە هەمان کاتدا کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەدەستدانی هەرێمی  کوردستان کەم بکاتەوە. 

رێکەوتن لەگەڵ عیراق یان کتوپڕ؟
بەگشتی سەربەخۆیی کورد کە لە رێگەی رێکەوتنێکی قبووڵکراوی نێوان خودی عیراق و کوردەوە بێت ، زۆرترین سوودی بۆ هەردوولا دەبێت».
کورد وەک نەتەوە  چوارەم گەورەترین گروپی نەتەوەیین لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ، کە سنوورەکانی عیراق،تورکیا، سوریا، ئێران و ئەرمینیا دەبڕن، بەڵام هەرگیز دەوڵەتێکی نەتەوەیی هەمیشەییان نەبووە.

سێ سیناریۆی توێژینەوەکە
هەر ئەو توێژەرانە لە ژێر  سێ  سیناریۆی  جیاوازدا لە  لێکەوتەکانی کوردستانێکی سەربەخۆ       دەکۆڵنەوە:
یەکەم- ئەگەری راگەیاندنی یەکلایەنەی سەربەخۆیی کوردە کە بەشێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن حکومەتەکانی دیکەی ناوچەکەوە دژایەتی دەکرێت. 
دووەم: سیناریۆی «دواین پیاو وەستان» کە تێیدا دەوڵەتی عیراق دەڕووخێت و حکومەتی هەرێمی کوردستانی ئێستا دەبێتە دەوڵەتێکی سەربەخۆ. 
سێیەم: بریتی دەبێت لە دوورکەوتنەوەیەکی هێواش لە نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و سەرکردە نیشتمانییەکانی عیراق لە بەغدا.
بە گوێرەی  راپۆرتێکی ئەو توێژەرانە، سەرەڕای پێداگریی نەگۆڕی حکومەتی  فیدراڵیی عیراق لەسەر ئەوەی هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە عیراق دەمێنێتەوە، رەنگە توانای حکومەتی ناوەندی بۆ رێگریكردن  لە سەربەخۆیی كورد سنووردار بێت.
سەرکردە نەتەوەییەکانی عیراق رووبەڕووی تەحەددیاتی بەرچاو دەبنەوە کە رێگرن لە هەڵسوکەوتی یەکلاکەرەوەیان بۆ پاراستنی کۆنترۆڵی هەرێمی کوردستان و پێناچێت لە ئایندەیەکی نزیکدا بتوانێت بەسەر ئەو ئاستەنگانەدا زاڵبێت، ئەمەش رێڕەوی کارەکانی بۆ دژایەتیکردنی سەربەخۆیی کورد سنووردار  دەکات.

بەرژەوەندیی ئابووریی و مەترسیی ئەمنی
توێژەران لە راپۆرتەكەیاندا جەخت لەوە دەكەنەوە كە توركیا لە ئەنجامی گۆڕانكارییە سیاسییە ناوخۆییەكان وپەرەسەندنی پێداویستییەكانی وزە و فراوانكردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی دوو قۆڵی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان و زیادبوونی نادڵنیایی سیاسی لە عیراق و سوریا پێدەچێت دواجار واز  لە دژایەتییە درێژخایەنەكانی بۆ سەربەخۆیی كورد بهێنێت.
لە ڕوانگەی تورکیاوە، پێشکەوتنی خاو و جێگیر بەرەو سەربەخۆیی کورد، سوودی سیاسی و ئابووری بەرچاوی هەیە، لە کاتێکدا هەنگاوی لەناکاو بەرەو سەروەری و بە تایبەتی هەر پێشخستنی رواڵەتی ئۆتۆنۆمی زیاتر بۆ کوردەکان لە تورکیا و سوریا- مەترسی سیاسی و ئابووری دروست دەکات.
ئەگەرچی ئەو مەسەلەیە بۆ ئێرانیش هەستیارە، بەڵام ئێران ئەگەری هەیە ئێرا بەرگەی کوردستانێکی سەربەخۆ بگرێت لە باکووری عیراقدا بەجۆرێک هەڕەشە نەبێت بۆسەر  سەقامگیرییەکەی لەکاتێکدا پەیوەندییە ئابوورییەکانی ئێران بە حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە دەتوانێت کاردانەوەکانی بەرامبەر بە راگەیاندنی سەربەخۆیی لەلایەن کوردی عیراقەوە  کەم بکاتەوە.
ئەوەی ئێران پەیوەندییە ئابوورییەکانی لەگەڵ کوردستان زیاد کردووە، سەرەڕای ناڕەزایی  هەندێک ناوەندی عیراقیش.

بۆ مێژوو لە رووخانی عوسمانییەکانەوە
هەستی کورد وەک نەتەوە له‌ کۆتایی سەدەی نۆزدەیەم و سەرەتای سەدەی بیستەمدا وروژا که‌ ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی له‌ کۆتاییەکانی تەمەنیدا بوو، بەتایبەتی لە باکوور و باشووری کوردستان. 
لە سوریاش تا پێش راپەڕینی جەماوەری سوریا لە ساڵی 2011، کوردەکان  8-10 ٪ ی دانیشتووانی ئەو وڵاتەیان پێکهێنابوو. بەهۆی ئەوەی هەزاران کورد لە مافی هاووڵاتیبوون بێبەشکرابوون، زمانیان لێ قەدەغە کرابوو ، ئەوە جگە لە سەرکوتی سیاسی و تەعریبی ناوچەکانیان.
لە ماوەی جەنگەکەدا، رژێمی بەشار ئەسەد سەرنجی خستە سەر لەتکردنی یاخیبوونی عەرەب و چاوی لە شەڕڤانانی  کورد پۆشی و ئەنجومەنەکانی  خۆبەڕێوەبەرییان لە سەرانسەری باکوور و خۆرهەڵاتی سوریادا دامەزراند و لەڕووی زەوییەوە نزیکەی چارەکێکی وڵاتەکەیان کۆنترۆڵ کردووە  کە ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە نەوت و ئاو و زەویی کشتوکاڵی. گەورەترین پارچەی سوریایە کە لە دەستی دەوڵەتدا نییە، ئێستا هێز و ئیدارەی خۆی هەیە.

هاوکێشەی باکوور و  خۆرهەڵاتی سوریا
ئەگەرچی ئەسەد رایگەیاندووە کە باکوری خۆرهەڵات چاک دەکاتەوە! بەڵام تائێستاش  هەردوولا هەندێک کەناڵیان بە کراوەیی هێشتۆتەوە لەنێوانیاندا.
هێزی سەربازیی  (یەپەگە) گەشەی کردووە ، هەرچەندە هێشتا لەڕووی سیاسیی و ئیدارییەوە ئەمریکا و زۆربەی وڵاتان دژی ئیدارەیەکی ئۆتۆنۆمیین بۆ کورد لە سوریا، بەڵام لەرووی سەربازییەوە هاوئاهانگن لەگەڵ هێزە کوردییەکاندا کە زۆرترین رۆڵیان هەبوو لە گێڕانەوەی خاکە داگیرکراوەکانی ژێر دەسەڵاتی داعش.
سەرکردە کوردییەکانی سوریا دەڵێن: ئەوان بەدوای دابەشکردنی سوریاوە نین، بەڵکو بەدوای ئۆتۆنۆمی ناوچەییدا دەگەڕێن وەک بەشێک لە سوریا. له‌ به‌رامبه‌ردا هه‌ڕه‌شه‌ی هێرشی تورکیا بۆ سەر ناوچەی دەسەڵاتی کورد له‌ باکووری سوریا، هەمیشە لەئارادایە.

ئێران و هەرێمی کوردستان
ئەگەرچی ئێران بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ دۆزی کوردەکانی عیراقدا دەکات، بەڵام تا ئەو رادەیە ئامادەیە لەگەڵیاندا مامەڵە بکات کە کاریگەریی لەسەر بزواندنی هەستی نەتەوەیی کوردەکانی خۆی و ئارامیی و سەقامگیریی وڵاتەکەی نەبێت، بەڵام پێناچێت هێندە دژ بە قەوارەیەکی سەربەخۆ بێت بۆ کوردی هەرێمی کوردستانی عیراق بەتایبەتی ئەگەر دەسەڵاتدارانی بەغدا لەگەڵ کوردەکاندا لەسەر شێوازێکی پێشوەختە رێکبکەون، چونکە هەرێمی کوردستانی عیراق قەبارەیەکی گەورەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لەگەڵ ئێراندا هەیە و سەرەڕای ناڕەزایی بەشێک لە دەسەڵاتدارانی عیراقیش لە 30 ساڵی رابردوودا ئەو پەیوەندییە ئابوورییە بەردەوام بووە.

سەرەنجام
توێژەرەکان وای بۆ دەچن کە ئەگەر کورد و قەوارەکەی لە (باکووری عیراق)  نەبنە مایەی ئاڵۆزیی ئەمنی بۆ وڵاتەکانی دراوسێیان و گرەنتیی ئەوەیان بدەنێ، ئەوا قەوارە کوردییەکەی باکووری عیراق بۆتە دیفاکتۆیەک و چەندین ساڵە ئەو دراوسێیانە مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن، بەتایبەتی کە لەدوای رووخانی رژێمی حوکمڕانیی پێشووەوە ئەو قەوارەیە لە دەستووردا وەک هەرێمێک لە چوارچێوەی سیستمێکی فیدراڵیدا دانی پێدانراوە.

بۆ ئامادەکردنی ئەم  بابەتە  سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە:

-رۆژنامەی واشنتن پۆست
-سایتی DW
-سایتی (الجزیرة)ی ئینگلیزی
-سکای نیوز