رەهبەر سەید برایم
2-2 و کۆتایی
وشەی فرە مانا:
سامی عەوداڵ، گیشەی وشەی زێڕە بە مسقاڵ، زێڕ لە ناو زەوی خاك و خۆڵ و خاشاكا، لە بۆتە و محەك نەدرێ چ نرخ ناكا، لە دەریای شیعر بایەخی داوە بە ڕەوانبێژی و ڕەگەزدۆزی، وشەی بەكارهێناوە وەكو یەكن دوو مانادەبەخشن نەختێ بە ئاڵۆزی، هەروەك دێرە شیعرەكانی پڕ لە جوانییە:
فرمێسكی چاوم وەكوو (كانی)یە
وەك گەنمی سوورە وەكوو (كا)نیە
***
گەر چڵكن نەبی لاشەت ناخورێ
زەنگینیش نەبی ماڵت ناخورێ
***
چونكە لە جوانی خاوەن (سەرمایە)ی
ئارەقە دەكەی وا بەو (سەرما)یەی
***
ئاغای ئەسپێكی هەیە، ئەوا سواری ( ئەسپ)ێ یە
ئێمە هەزاران كپچ و پڕ ماڵمان ( ئەسپێ)یە
***
بێگانە بۆ پێشكەوتن لە هاتوچۆی (مانگ)ایە
كوردیش تا ئێستا باری لەسەر پشتی (مانگا)یە
***
پارە پەیا كەی بە هێز و عارەق
ئەگەر شێت نەبی نایدەی بە عارەق
***
ئەمن نازانم بپرسن لە( با)
بۆخۆی دەزانێ لەبۆ كێم (دەبا)
نەتان دەزانی بپرسن دەبا
عەمرم سەت ساڵە سەت خۆزیا (دە)با
***
لە شێتان وابێ، هەروەك ( پاشا)ن
هەر چییەك بكەن نانۆڕنەپاشان
***
بەینێكی زۆرە لەو دەرد و ( داخ)ەم
دەمی خەڵك خۆ دەرگا نییە داخەم
***
بۆ داڵغەت داوە لە زوڵف و ( خاڵ) ی
بیسمیلا نابێ لە سفرەی خاڵی
***
هەرچی زانای برسی بوو میللەتی كەر پەرستە
پێویستە زۆر بزانن ڕێكخستن كەرستە
مەكۆی دوكانەكەی:
دوكان و دەزگا پینە دۆزییەكەی كراوە و مەكۆ و لقی نووسەران بووە، یانەی ڕەوشنبیری و جێی گەنجان و كۆنە سیاسی و تێكۆشەران بووە، لە بواری ڕامیاری و ڕووناكبیری و ئەدەب و هونەر گەرم بووە گڕوتینی، لەو ڕەوتە، لەو جێگایە خەڵكی جۆرا و جۆری دەبینی، بۆیە كەوتۆتە بەر بەركەوتە:
دوكانەكەی من وەكو مزگەوتە
هەندێ دێتەلام زۆر خوار و چەوتە
چەند كەسانیش دێن، بە ئاوێنەی ڕۆژ
بۆ چرای تاریكیم وەك ئاگر و نەوتە
****
دوای ئازادبوونی لە بەندیخانە نیگەرانی دەردەبڕێ بە نیاز و ڕاز و سۆز:
عەقڵ گەلەك باشترە لە داك و بابی دڵسۆز
هەرچی ئەقڵ بزركا، دەبتە شوان و پینە دۆز
شێتە خۆهەڵكێشان خەنجەری پیاوی تڕ قۆز
****
مشتە لە مست و لەناو چەرم و قرێژ، كەوشی دەنەخشاند بزمار ڕێژ، پێڵاوی چادەكردەوە بە دوورمان و تەقەڵان، پینەی دەدۆزیەوە بەڵام ڕێزی لە تۆقەڵان، چەند لە لێژی ژیان و لەنزمایی ژیابێ لە ئاستی بژێو، لەكن دوڕناسان هەر لە بەرزایی دابووە لە لوتكەی كێو،
حەكیمی زەمانە:
خووی دابووە بەر ملی، كاری پزیشكی میللی، بە دەرمانی خۆماڵی بۆ نەخۆش و دەردەداران، لە گژوگیا و گوڵ و گەڵای داران، لە چاندن و كشتوكاڵ و بە ئەزمون و دەگمەن،
موتربە بكرێ (خۆخ) لە دارەبەن
خۆخی وا دەدا گەورە لە دیمەن
وەكو گندۆران زەرد و زل دەبێ
قازانجی دەبێ بە درێژی زەمەن
ڕای وابووە كەوا (باوی) و جاترە، بۆ چارەی (شێرپەنجە) لە زۆر دەرمانان چاترە، تێكەڵ بكرێ بە كوڵاوی:
جاترە بكوڵێنە تاوەك دۆشاوی
پەیت دەبێتن، هەندێكیش باوی
لەگەڵ تێكەڵ كە، لە پاش نانخواردن
ڕۆژێ مراكێك بچتە هەناوی
پێی وابوو نەخۆشی پێی چاك دەبێتەوە بە تەواوی، هەروەك حەكیمی زەمانە:
ئاوی جاترە هەندە دەرمانە
لە بۆ ئیلتیهاب وەكو لوقمانە
****
كاری باخەوانی كردۆتە هونەر:
بە تێكۆشان و زانین داری بێ بەر دێتە بەر
هەروەكو تووی زڕەتوو شاتوویان خستۆتە سەر
***
دەربارەی چارەی تووك هەڵوەران:
تووتن بخە ئاو هەتا سێ ڕۆژان
بمنێتەوە پاشان زۆر جوان
بیكووشە ئاوەكەی بشۆ لێبدە
تووكی دێتەوە هەروەكو پێشان
****
دوكانەكەی جگە لە فێرگەی خوێنەر خوێندەواران، نۆڕینگە بووە بۆ ناساغ و برینداران،
توو رەزەی بەهاران، لە بۆ هەناسە سواران
هەتا حەوت ڕۆژان بیخوا هەموو ڕۆژ سێ جاران
نابێ هیچ ترشیش بخوا هەتا مانگێك دەڕواتن
هەینی زەریف چادەبێ دێتەوە ڕیزی جاران
****
وێرای ئەوەش، پەند و ئامۆژگاری كردووە پێشكەش:
ماڵی گەش بۆ ڕۆژی ڕەش
بۆ خواردن و ساغی لەش
بۆ ئەو دوو شتە نەبێ
دەبتە میرات و بەش بەش
****
هەژاری و بەهاری:
سامی عەوداڵ، كرێچی بێ ماڵ، ناخی پڕ زوخاڵ، هەر لەسەر نەهامەتی و هەژاری، ساڵی 1970 عەلی سلێمان بەهاری، كرا بە قایمقانی كۆیە لە دوای (11)ی ئازاری، دەستی كرد بە توند و تیژی و گۆڕانكاری، پێشكێش دەكاتن بۆی سكاڵا و داواكاری، بەڵكو بكرێ بە بایع رزگار بێ لە نەداری، كەچی وەك پێویست ناگاتە بانگ و هاواری، بۆیە بە شیعر بەسەری دادەباری،
عەلی سلێمان بەهاری
لە ناو بازاڕا هاری
گوێبگرە لە حاڵی من
خوایە نەیبنێ دوژمن
بێ سامان و مەعاشم
بێ مار و بێ وەڵاشم
باخەڵ بەتاڵ قەلۆشم
تاڵی و سوێری دەنۆشم
ئەگەر نەمكەی بە بایع
عومرم دەڕوا بە زایع
****
دوایی قایمقام جێبەجێ دەكا داواكاریەكەی، تاڕادەیەك دەكا چارەسەری برسیەتی و نەدارییەكەی، بۆیە شیعرێكی دیكەی بۆ دەكاتە پاداشت و دیاری:
عەلی سلێمان بەهاری
زۆر عەزیم و ڕێزداری
بەو بەخشیشەت بۆ سامی
قوتار بوو لە هەژاری
گەر برسی نەبم بۆچی وادەكەم
بەرخ و مەڕ لێكدی تەوەللا دەكەم
*****
تەواف و مەرگ:
دوكانەكەی نزیك بوو لە پەیكەری حەزرەتی حاجی قادری كۆیی لێی ببوە كێوی قاف، هەموو ئێواران، چەند جاران، بەدەوری پەیكەرەكەی دەخولایەوە بە تەواف،
سامی عەوداڵ، وەك كانیەكی سازگار و زوڵاڵ، قوڵپە قوڵپ هەر هەڵقوڵاوە، بە هەزاران دێرە شیعری داناوە، وەك جۆگەلە هەڵدەڕژا، لە ناو دەروونێكی پاكژا، بەمانای وشە شاعیر بووە سامی عەوداڵ، بەڵام بێ بەش نەبووە لە شیعری سادە و لاواز و كرچ و كاڵ، نە گوڵزار بێ دڕك دەبێ نە باخچە بێ گیا، دیوانی شیعریش هەموو جوان نابێ ڕەنگا و ڕەنگ و سیا، شیعر مۆزیك و سەمای وشەیە نابێ زمانی ئاخافتن و وتەی ئاسایی بێ، باڵاترین ئامرازی دەربڕینی سۆز و هزرە دەبی بمێنێ نابێ كۆتایی بێ، گەرچی تا ئەو چركە ساتەی دەمری، ووشك نەبووە كانی شیعری، ئاخر بە كام لۆژیك و بیردۆز، شاعیر برسی بێ و پینە دۆز، خەزێنەی شیعری پڕبێ، هەناوی ئاگر و گڕبێ، شاعیر، (موو) شیر، ریشەكەی پڕ بوو لە بەهای ڕۆح و زام و زویری، ژان و هەژاری بوو هەر لە شیری هەتا پیری، ردێنی زووری، زۆری داخ و ناسووری، هەژاری هەژەندێك بوو لە ناخی، بۆنسوێ لێ دەهات هەناسە و ئاخی، بە دەردەسەری و نەگبەتی، سووتابوو بۆ میللەتی، گەر شیعر هەیبا ڕەواج، ئەو دەبووە شای تەخت و تاج، لە زێڕ و زیو هەڵدەكێشرا، وشەی بە میسقاڵ دەكێشرا، ئاگری هەژارییەكەی كردە بڵێسە و بانگ، گەیاندییە خوا و ئاسمان و ئەستێرە و مانگ، كەسی وا بە هاواری نەهات، تا لە برسان وشك هەڵات، ئارەقەی ناوچەوانی چینی چەوساوەكانە، هێما وناوونیشانی نەحەساوەكانە، بەش مەینەت و كەم دەرامەت، سەربەرز و بە كەڕامەت، چەپخواز و بیر كۆمەنیست، چی دەویست نان و ئازادی دەویست،
تا لە ئێوارەی 20ی12ی ساڵی هەزار و نۆسەت و هەشتا و پێنجا، درەختی تەمەنی ووشك بوو لە ڕەگ و پنجا، لەسەر كۆترەی هەر درەختێك چەند خەلفێ دەژێتەوە، ئەویش كوڕ و كچێكی (وەستا زاهیر و بەدرییە)ی بۆ دەمینێتەوە، لە گۆڕستانی دەروێش خدر لە شاری كۆیە نێژراوە، بە حەسرەت و كولەمەرگی (75) ساڵان ژیاوە، لە پاش مەرگ وتە و باس و شیوەننامەی بۆ بێژراوە، ئاخ و فرمێسكی بۆ هەڵڕێژراوە، كەچی بە زیندوویی فەرامۆش، ژیانی پڕ ژان و قەلۆش، هۆی ئازاردان ژیانە، كە مرد بێ خەم و ژانە، بە مردوویی ڕازانەوەی ئارامگا و دانانی پەیكەر چ سوود، قەلبی ئەو وەك لالە پێ بكەن بۆ رووناكی یاد و وانە و دروود!!
سەرچاوەكان:
1-سامی عەوداڵ-كۆكردنەوە و پێشەكی و لێكۆڵینەوە و ساغكردنەوەی-د.كەمال مەعروف.
2-بەشێكی لە شیعرەكانی سامی عەوداڵ - جەواد حەمەد بەگ.
3-شیعر و ئازادی هەڤپەیڤین- شاخەوان سدیق لەگەڵ ڕێبوار سیوەیلی.
4-دیوانی *شێخ ئەنوەر بەرزنجی- ئامادەكردن و پێداچوونەوەی- شێخ سەربەست بەرزنجی-2009.
*شێخ ئەنوەر یان سەید ئەنوەر كوڕی سەید ئەحمەدی حوسێنیە، كە شاعیری بەهرەداری غەزەلی كوردییە، شێخ ئەنوەر بە ئەنوەر و دەروێش و شێخ ئەنوەری گڵەزەردە شیعری بڵاوكردۆتەوە لە ساڵی 1919 لە كۆیە لە دایكبووە، لە 5/12/2006 لە هەولێر كۆچی دوایی كردووە، پەیوەندی بە حزبی شیوعی عێراقەوە بووە، دوایی وازی لێ هێناون، خووی داوەتە ئاینی ئیسلام خۆی بۆ تەرخان كردووە، لە كۆیە لێپرسراوی كتێبخانەی ( كۆیسنجاق) بوو سەر بە حزبی شیوعی دوای ئەوە ئەحمەد دڵزاری نەمر بووە لێپرسراوی كتێبخانەكە.
