ئامادەکردنی: محەمەد کەریم
موراكامی له‌گه‌ڵ پشكنینی مێژوودا، وه‌رگری خۆی ناچار ده‌كات بیر بكاته‌وه. وادیاره له دنیای هاوسه‌نگدا كۆمه‌ڵێ شت ده‌بینێت كه زۆر كه‌س نایبینن. به‌ڵام پشكنینی یاده‌وه‌ریی مێژوویی خه‌ڵك چاویان له‌سه‌ر واقیعی نكۆڵی لێنه‌كراو ده‌كاته‌وه. له جێگایه‌كی رۆمانی (1Q84)ی موراكامیدا، كه (2009) چاپكراوه، (تامارو) روو له ژنه بكوژه‌كه (ئایومامی) ده‌كات و ده‌ڵێت: «شه‌وێكی جوانه بۆ ته‌ماشاكردنی مانگ، وانییه؟»
ئایومامی له دنیایه‌كی خه‌یاڵیدا ده‌ژی و دوو مانگ به ئاسمانه‌وه ده‌بینێت، دژی هه‌ر كه‌سێكه كه بڵێت یه‌ك مانگ به ئاسمانه‌وه‌یه. چونكه له زمانی ژاپۆنیدا ناوی حاڵه‌تی تاك و كۆیان نییه، هه‌ستی ته‌مومژاوی سه‌باره‌ت به ژماره‌ی ئه‌و مانگانه‌ی باسیان لێوه ده‌كرێت زیاتر ده‌كات. به‌لای خوێنه‌رانی موراكامییه‌وه له خۆرهه‌ڵات بن یان له خۆرئاوا له‌وانه‌یه ئه‌م ره‌وانبێژییه له‌م دیالۆگه‌دا سه‌رنجڕاكێش بێت، به‌ڵام ئه‌وان له بابه‌تێكی كه‌لتوری دیكه بێئاگان كه له‌م ده‌قه‌دا خۆی حه‌شارداوه. به‌پێی ئه‌فسانه‌یه‌كی ناوچه‌یی شه‌ست و حه‌فتاكانی سه‌ده‌ی رابردوو، (ناتسومی سوسه‌كی) رۆماننووسی سه‌رده‌می پاشایه‌تی میجی (1868-1912) كه لای موراكامی خۆشه‌ویسته له جێگایه‌كدا گوتویه‌تی: «ته‌رجه‌مه‌ی راستی (I love you) به ژاپۆنی ئه‌وه نییه كه راسته‌وخۆ ته‌رجه‌مه‌ی بكه‌یت، به‌ڵكو ده‌بێت بڵێیت (شه‌وێكی جوانه بۆ ته‌ماشاكردنی مانگ، وانییه؟)»
رزگاركردنی ئه‌ده‌بی ژاپۆنی
ژاپۆنییه‌كان عاده‌تیان وایه هه‌ستی ناخیان به نهێنی و هه‌ستپێنه‌كراو ده‌رده‌بڕن. به‌لای خوێنه‌رانێكه‌وه كه ئاشنای مێژووی ئه‌ده‌بی ژاپۆنین، رسته‌ی (شه‌وێكی...) گوزارشت له عه‌شقێكی قووڵ ده‌كات. راسته (كینزابورو) خه‌ڵاتی نۆبڵی ئه‌ده‌بی (1994)ی وه‌رگرتووه، به‌ڵام ئه‌وه موراكامی بوو كه وه‌كو نووسه‌رێكی پێشڕه‌وی سه‌رده‌می پاشایه‌تی (ئاكی هیتۆ 1989-2019) بیر و خه‌یاڵی دنیای به‌خۆیه‌وه سه‌رقاڵكرد، نه‌ك ئه‌و.
له ژاپۆن (دارستانی نه‌رویجی، 1978) چیرۆكی خه‌یاڵیی بێگوناهی و عه‌شق، به‌شێوه‌یه‌كی بێوێنه فرۆشرا و چوار ملیۆنی به زمانی ژاپۆنی لێ فرۆشرا و ناوی موراكامی كرده وێردی سه‌ر زمان. به‌ڵام له خۆرئاوا، تا ساڵی 1997 ی خایاند تا موراكامی به بڵاوكردنه‌وه‌ی رۆمانی (به‌سه‌رهاتی باڵنده‌ی كوكی) وه‌كو نووسه‌رێكی پێشڕه‌وی ژاپۆن له‌سه‌ر ئاستی دنیا بناسرێت. ئه‌م رۆمانه كه زۆركه‌س به شاكاری موراكامی ده‌زانن، به ژاپۆنی به سێ به‌رگ ساڵانی (1994-1995) بڵاوبۆوه و ته‌رجه‌مه ئینگلیزییه‌كه‌ی 1997 بڵاوبۆوه. (موتویوكی شیباتا) مامۆستای زانكۆی تۆكیۆ كه هاوكاری موراكامی ده‌كات له وه‌رگێڕانی ئه‌ده‌بی كلاسیكی ئه‌مریكاییه‌وه بۆ ژاپۆنی، باوه‌ڕی وایه موراكامی ئه‌ده‌بی ژاپۆنی له جدیه‌تێكی ترسناك رزگار كرد كه لە ئیشی نووسه‌رانی كۆندا هه‌یه وه‌كو (یوكیو میشیما و یاسوناری كاواباتا) به‌مه‌ش ده‌رگای بۆ ده‌نگی زیاتر كرده‌وه.
ئه‌زموونه رادیكاڵه‌كانی موراكامی
كاتێ رۆمانی یه‌كه‌می موراكامی ده‌خوێنیته‌وه، ده‌ڵێی له ئینگلیزییه‌وه كراوه به ژاپۆنی، هه‌ڵبه‌ته جارێك وابوو: دیاره لاپه‌ڕه‌كانی سه‌ره‌تای یه‌كه‌م رۆمانی (گوێ بۆ ئاوازی با بگره، 1979)، به ئینگلیزی نووسیوه. شیباتا ده‌ڵێت نووسه‌رانی خۆشه‌ویستی سه‌رده‌می (هیسی) وه‌كو (یوكو ئوگاوا) كاتی ده‌قی پڕ وزه‌ی ئه‌ویان ده‌خوێنده‌وه- كه زمانی ژاپۆنی وه‌كو ئامێری مۆسیقا و له نێوان واقیع و خه‌یاڵدا به‌كارده‌هێنا- هه‌ستیان ده‌كرد هه‌وایه‌كی خۆشیان بۆ هه‌ناسه‌دان ده‌سكه‌تووه. به قسه‌ی شیباتا، باقی نووسه‌رانی دیاری مۆدێرنی وه‌كو (میكو كاواكامی، هیدیو فوروكاوا، كو ماچیدا) سوودێكی زۆریان له ئه‌زموونه رادیكاڵه‌كانی موراكامی دیوه له بواری ته‌كنیك و زماندا. یه‌كێك له به‌دحاڵبوونه هه‌میشه‌ییه‌كان سه‌باره‌ت به موراكامی -به شێوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی له‌ناو ئه‌و كه‌سانه‌دا كه به‌ڕاستی خوێنه‌ری نین- ئه‌وه‌یه به خوڵقێنه‌ری چه‌ند ده‌قێكی رووكه‌ش و سه‌رگه‌مكه‌ری ده‌زانن كه به ئاسانی به‌لای خوێنه‌رانی سه‌راپای دنیاوه قابیلی هه‌رسكردنه، چونكه كاریگه‌ری نووسه‌رانی ئه‌مریكایی وه‌كو (سالینجه‌ر و ریمۆند چاندله‌ر و فیتزجراڵد) كه پێیان سه‌رسامه به جوانی و به شێوازی ته‌مومژاوی ژاپۆنی ده‌گوێزێته‌وه. به‌ڵام ئه‌م جۆره روانینه بۆ موراكامی- واته به‌رهه‌می به‌جیهانیبوون و به ئه‌مریكاییبوونی ژاپۆن له كۆتاییه‌كانی سه‌رده‌می پاشایه‌تی شووا (1926-1989) و سه‌رده‌می هیسی (1989-2019)- وه‌كو بینینی ته‌نیا یه‌ك مانگه به ئاسمانه‌وه، به‌بێ حسابكردن بۆ ئه‌وه‌ی له ئاسمانی ئه‌ودا مانگێكی تریش ده‌دره‌وشایه‌وه: مانگی نووسه‌رێك كه به‌قووڵی گیرۆده‌ی مێژووی سیاسی و كه‌لتوری ژاپۆنه كه دیالۆگێكی گه‌رم و گوڕ له‌گه‌ڵ نووسه‌رانی گرنگی قۆناغه‌كانی رابردووی ژاپۆندا دەکات.
ده‌قه‌كانی پڕن له هه‌ستی به‌رگری
یوكو میشیما له ده‌یه‌ی 1960 دا، به تووڕه‌ییه‌وه گوتویه‌تی: «ئایا نووسه‌ر ده‌بێت ئۆتۆماتیك له‌گه‌ڵ سه‌رده‌می خۆیدا وه‌كو سۆزانییه‌ك بخه‌وێت؟» رۆحی په‌نهانی میشیما به‌سه‌ر نووسینه‌كانی سه‌ره‌تای موراكامیدا زاڵه. له كاتێكدا میشیما زمانی ژاپۆنی به‌ره‌و ئه‌وپه‌ڕی ئاڵۆزی و جوانی ده‌برد، موراكامی زمانی چڕی خۆی به شێوه‌ی هه‌مه‌نگوای به‌كارده‌هێنێ و وادیاره هه‌موو سه‌رچاوه‌كانی كه‌لتوری ژاپۆنی تووڕ ده‌دا. كینزابورو-ش ده‌قه‌كانی موراكامی به‌دڵ نه‌بوو، چونكه په‌یوه‌ست نه‌بوون به جێگایه‌كی تایبه‌ته‌وه. به‌ڵام هه‌ر زوو ئه‌وه ئاشكرا بوو كه له راستیدا موراكامی و میشیما لێكچوونی زۆریان هه‌یه. میشیما ده‌یگوت: (ده‌توانین رازی هونه‌ر له زاراوه‌ی به‌رگریدا بدۆزینه‌وه) و ده‌قه‌كانی موراكامی پڕ بوون له هه‌ستی به‌رگری.
له نێوان موراكامی و دیكینزدا
له ساڵی (2000)ه‌وه موراكامی خۆی وه‌كو (چارلز دیكینز)ی سه‌رده‌می مۆدێرن پێناسه كرده‌وه و له په‌یوه‌ندی ئاڵۆزی نێوان كۆمه‌ڵگای مۆدێرن و ئه‌و كاره‌كته‌ره ته‌مومژاوییانه ده‌كۆڵێته‌وه كه تیایدا ده‌ژین. رۆمانی (كافكا له كه‌ناری ده‌ریا، 2002) كۆپییه‌كی ئه‌مڕۆی رۆمانی (ماڵی ترسناك)ی دیكنزه كه موراكامی گێڕه‌ره‌وه‌ی كه‌سی یه‌كه‌م و سێیه‌م به شێوه‌یه‌كی ره‌مزی و گێژكه‌ر به شێوازی دیكینز تێكه‌ڵ ده‌كات. ئه‌گه‌ر كافكا زۆر له ژێر كاریگه‌ری تێگه‌یشتنی ته‌نزئامێزیی دیكینزدا بێت سه‌باره‌ت به داموده‌زگا كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان، موراكامی به شێوازێكی فرۆید ئاسا و ده‌روونزانانه باسی دیكینز ده‌كات و له ناخی كاره‌كته‌ره‌كان و خه‌ونه‌كانیاندا پشكنین ده‌كات.
هه‌روه‌كو چۆن له سه‌رده‌می (هیسی)دا موراكامی ده‌ستی به پشكنینی ره‌گ و ریشه‌كان و تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی ژاپۆن كرد. له (كافكا له كه‌ناری ده‌ریا)دا هه‌ست به كاریگه‌ریی زۆری (ریونوسوكی ئاكوتاگاوا)ی نووسه‌ری سه‌رده‌می تایشو (1912-1926) ده‌كرێت، (نووسه‌ری نابراو به‌هۆی په‌رێشانییه‌كی ته‌مومژاوییه‌وه خۆی كوشت.) لێره‌دا موراكامی به‌سه‌رهاتی 16 كوڕ ده‌گێڕێته‌وه كه له كاتی جه‌نگدا به‌شێوه‌یه‌كی ته‌مومژاوی له دارستانێكدا بێهۆش ده‌بن، به رێكه‌وت له چیرۆكی (له دارستاندا)ی (ئاكوتاگاوا)شدا، هه‌مان به‌سه‌رهات له زمانی چه‌ند شایه‌تێكه‌وه باسكراوه و پاشان (ئاكیرا كوروساوا)ش به سوود وه‌رگرتن له (له دارستاندا) له ساڵی 1950 دا فیلمی (راشومون)ی دروستكرد.
گه‌شه‌كردنی ژاپۆن له سه‌رده‌می (هیسی)دا دوو لایه‌نی هه‌بوو: یه‌كێكیان نێوده‌وڵه‌تیبوون بوو كه زیاتر له هه‌موو كه‌سێك له موراكامیدا ره‌نگیدایه‌وه، چونكه هه‌ركاتێ رۆمانه‌كانی بڵاوده‌بوونه‌وه له كتێبخانه‌كانی له‌نده‌ن و نیویۆرك قه‌ره‌باڵغی دروست ده‌بوو. له هه‌مانكاتدا له‌ناو ژاپۆنیشدا مۆدێرنێته‌ی وڵاته‌كه جێگای مشتومڕ بوو. له ناوه‌ڕاستی ساڵی (1990) به‌دواوه، به‌رهه‌مه‌كانی موراكامی له‌گه‌ڵ فیكری (سوسه‌كی)دا زۆر ئاوێته بوون. موراكانی له چه‌ند وتارێكی وه‌كو (پیشه‌ی رۆماننووسیندا، 2015) نوسخه‌ی خۆی له وتاربێژی سوسه‌كی، واته (سه‌رگه‌می و قسه‌كان، 1911) ده‌خوڵقێنێت.
موراكامی سه‌روه‌ختێك وا ده‌هاته‌به‌رچاو ته‌نیا كه‌سێكی ناڕازییه و ده‌قی رووكه‌شی نێوده‌وڵه‌تی ده‌نووسێت، به تێپه‌ڕبوونی رۆژگار له سه‌رده‌می (هیسی)دا به‌كرده‌وه جۆرێك له گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ ژاپۆن خوڵقاند كه ده‌قی نه‌مری ده‌نووسی.
ئه‌و پرسیاره‌ی موراكامی ده‌یكات ئه‌وه‌یه: ئایا مێژووی ستاندارد له كتێبی قوتابخانه‌دا ده‌خوێنرێت، رێك مه‌سه‌له‌یه‌كی رێژه‌ییه؟ وه‌كو تاوانی ته‌مومژاوی (له دارستاندا)ی ئاكوتاگاوا؟ كاتێ نه‌وه‌كانی ئاینده، تامی ئاینده‌ی جیهانی ژاپۆن ده‌كه‌ن و یاده‌وه‌ریی گشتیی زامداری خۆیان ده‌پشكنن، له‌وانه‌یه ژماره‌یه‌كی زۆرتر له خه‌ڵك مانگی دووه‌م و تایبه‌تی ژاپۆن كه به ئاسمانی خه‌یاڵی موراكامیدا تێپه‌ڕ ده‌بێت، به‌چاوی خۆیان ببینن.
سه‌رچاوه: Nebesht.com
