بیڤڵ عەلی سورچی
ئەگەر ئەم دیدەی نووسەری گەورە (ئەلیف شەفەق) کە دەڵێت: «زمان زۆرێك لە راستییەكان لەبری ئەوەی ئاشكرا بکات ونیان دەکات» لەبەرچاو بگرین، تێدەگەین ئەو راستیانەی پەیوەستن بە شوناسی نەتەوە و توخمێكی سەرەكی نەتەوەسازیین لە پەنای نائاگایانە بەکارهێنانی زماندا لەناو دەچن، بەتایبەت بۆ نەتەوەیەكی بێ دەوڵەت، كە هەر لە بنەڕەتەوە لەژێر كاریگەریی جیهانگیریی میدیا و هەژموونی نەتەوەی سەردەستدا بوون و مانەوەی خۆشی لەژێر هەڕەشەدایە.
زمانی كوردی لە ئاستە ناوەكیەكەی خۆی، بە هۆی دابەشبوونی بەسەر چەندین دیالەكتیك و لق و پەلەكانی، هەروەها بە هۆی نەبوونی دامەزراوەیەكی رەسمی کە پارێزگاریی لەم زمانە بکا و بە پاكی رایبگرێت و لە كاریگەرییە دەرەكیەكان بیپارێزێت، لە كێشەیەكی قوڵدایە، كەچی لە پەنای ئەو هەموو ئاریشە جوگرافی و سیاسیەش كە بۆتە مۆتەكەی سەر زمان، فۆڕمێكی دیكەی هەڕەشە رووی تێكردووین، ئەم نۆرمە نوێیە خۆی لە کاریگەری ئەوروپی/ ئەمریکی یان بەشێوەیەکی گشتی «ئینگلیزی»دا دەبینێتەوە، كە ئێستا زۆر بڵاوبووەتەوە، راستیەكەی ئەمە لە هیچ شوێنێکی تر لە دنیا کێشە نییە، بەڵام ئێمە بە شێوەیەکی هەڵە ئەم زمانەمان بەکارهێنا، چونكە ئەگەر وەك زمانی دووەم و زمانی زانست و پێشكەوتن بەکاری بێنین وەك ئەوەی لە زۆر وڵاتدا پەیڕەو دەكرێت نابێتە هەڕەشە، بەڵام كاتێك نەوەی تازە بە شێوەیەکی گشتی زمانە رەسەنەكەی خۆیان فەرامۆشکردووە یان زۆر تێکەڵیان کردووە بە زمانی بێگانە (عەرەبی، ئینگلیزی) ئیدی هەڕەشە راستەقینەكە دەست پێدەكات.
هۆكاری سەرەكی ئەم داگیركارییە ئارەزومەندانەی زمان، ئەگەر بەشێكی گرێدراوی گەشەی تەكنۆلۆژیای پەیوەندییەكان و دەركەوتنی دیاردەی ئینتەرنێت بێت، ئەوە بە دیوەكەی تریدا هۆكارەكەی بە بنەماگرتن و پەیڕەوكردنی تاك زمانیە لە پەروەردە و فێركردندا بە تایبەت لە قوتابخانە نێودەوڵەتییەكانی كوردستان، كە پێشمەرجی فێربوون و خوێندن تەنها زمانی ئینگلیزییە و هیچ شتێكی تر.
كاریگەریی و لێكەوتەكانی باڵادەستی زمانی ئینگلیزیی لەسەر كورد و نەوە تازەكەی كوردستان، بەتایبەت جێهێشتنی شوێنەوار نییە لەسەر شێوەی ئاخاوتن، بەڵكو لێكەوتەی سایكۆلۆژیش جێدەهێڵێت، كە خۆی لە بچووك نیشاندان و كەمیی نەتەوەیی و زمانەكەیدا دەبینێتەوە، ئەم هەستە ناپەسەندە دواجار سەردەكێشێ بۆ وەرگێڕان و خوێندنەوەی ئەدەب و فەرهەنگی نەتەوەكانی دیكە و بەرهەم و شاكارە كوردییەكانیش كەم بایەخ دەمێننەوە، جگە لەوەش چەندین دیاردەی تر بە دوای خۆیدا دەهێنێ.
ئەم خۆ وابەستەكردنە ئەدەبییە بە زمانی ئینگلیزی بوو بە هۆکاری لاوزکردنی نەریت و کەلتوری کوردەواری. لێرەوە ئیدی لاساییكردنەوە و كۆپیكردنەوەی فەرهەنگی ئەو نەتەوانە دەبێتە نەریتێکی ناپەسەند، چونكە بینینی کەلتورێک یان نەریتی گەلێک تەنها لە یەک چاوەوە هەڵەیە و ئیگۆسەنتریکیشە و زیان لە داهاتووی زمان و فەرهەنگ و هەموو شتێك دەدات. راستییەكەی زمان چەکێکی زۆر بەهێزە و دەتوانێت هەم گەلێک بشکێینێت و هەم گەلێک دروست بکات، بۆیە دەبێت بە ئاگا و هۆشیار بین لەم کێشانە و بگەڕێینەوە سەر رەسەنایەتی و پاراستنی رەسەنایەتی زمان، بەم چەشنەش هەم كارلێك لەگەڵ نەتەوەكانی تر دەكەیت و هەمیش ناكەویتە بەر نەشتەری هەڕەشەی داگیركاریی و سڕینەوەی ئەم توخمە سەرەكیەی شوناسی نەتەوەیی.
