جاران پاڵنەرێك و هیوا و موژدەیەك، رێباز و بیروباوەڕێك، بەرژەوەندی و ئیرادەیەك لەكایەدا بوو، دەروونی یەكێیتیەكانی جۆش دەدا، هەر بە كورتە پەیامێك ساز و ئامادە دەبوون بۆ كار و كۆشش و خەبات و بەرگری، ئەدی ئێستا؟.
پەرەگرافێك و چەند راستییەكی سادە
جاران جەنابی مام جەلال هەبوو، بە گوتارێكی حەماسی وەرگرەكانی مەسحور دەكرد، فرمێسك لە چاویان و كڵوەگری لە ئەوكیان قەتیس دەما، رەحمەتی هەر بە چەند پەرەگرافێك و وەزمانهێنانی چەند راستیەكی سادە، هەموو یەكێتیەكانی بە زویر و دڵشكاوەكانیشەوە، بۆ ئامانجێكی دیاریكراو یەكدەخست و بە هێزی لەبننەهاتووی جەماوەری دلێری یەكێتی پیلانی ناحەز و نەیاری پەكدەخست. گەورە بەرپرسێكی حزبێكی ئیسلامی دوژمنی یەكێتی و دوژمنی دیموكراسی و مافی مرۆڤ و دژبەری پێشكەوتن و گەشانەوەی كۆمەڵی كوردەواری، لە سەروبەندی تەقینەوەی قەیرانێكدا لەگەڵ یەكێتی بە لایەنگر و چەكدارەكانی گوتبوو: ئومێد لەسەر یەكێتیە تۆراوەكان بنیات مەنێن، ئەمانە بە وەفان لە لێقەوماندا دەچنەوە بەر قاپی خاوەنەكەیان، ئەدی ئێستا؟
سەد حەیف و مخابن ئێستا وانییە، یەكێتیەكان سست و خامۆش، تەنبەڵ و وەڕز، نائومێد و رەشبین كراون، ئێستا رابەرانی یەكێتی، كادیر و بەرپرسانی نەك توانای سازدانی جەماوەری یەكێیتیان نییە، بەڵكو هەڤاڵانی رێكخستن و مووچەخۆران و خانەنشین و پێشمەرگەی یەكێتیان پێ ساز نادرێ. هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی نوێنەرانی عیراق، جەغار لەو بەستێنەدا بەڵگەیەكی حاشا لێنەكراوە.
لاواز بوونی توانای سازدان، كە بۆ حزبی سیاسی جەماوەری پەرلەمانی پرسێكی حەیاتییە، هاوكات گرفتێكی گەورەیە، ئومێد دەكەم دیداری مایس لای لێ بكاتەوە و چارەسەری پێویستی بۆ بدۆزێتەوە.
رەنگە زۆر بن ئەوانەی ئەم سست بوون و خاو و خلیچكیە بۆ ناتەوانی سەركردایەتی و دامەزراوەكانمان، دووبەرەكی ناوخۆیی، تەكەتول و بەرژەوەندخوازی و هەموو شێوەكانی دیكەی سیكتاریزم بگێڕنەوە، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەمانە هۆی ریشەیی ساردبوونەوەی یەكێیتیەكان نین، یەكێتی لە دامەزراندنییەوە بەو كێشانەوە گرفتارە، بەڵام هەرگیز ناكۆكی و ناتەبایی ناوخۆیی نەبۆتە مایەی دڵساردی جەماوەر و كادر و هەڤاڵەكانی. لە شۆڕشدا ناتەبایی باڵەكانی یەكێتی، دووبەرەكی ناو كۆمەڵە، تەنانەت لەتبوونی بزووتنەوەی سۆسیالیستی، نەبونەتە مایەی ئەو دڕدۆنگی و بێوازی و بێتاقەتیەی ئێستا لەكایە دایە. بێگومان ئەمانە بە نۆرەی خۆیان كاریگەریان هەبووە و هەیە، بەڵام هۆیەك بوون و هەن، لە ناو دەیان هۆی دیكە، كە هەوڵدەدەم هەندێك هۆی ریشەیی گرفتەكە دەستنیشان بكەم.
یەكەم:- ونكردنی ناسنامەی فكری
یەنەكە یەكێتی ئارەزوومەندانەی چەند پێل و فكری چەپڕەوی سیاسی بووە، سەرباری بۆچوونی جیاواز لە ریزەكانیدا، حزبی رەنجدەرانی بیروبازوو بووە، لە پێناوی ئامانجەكانی ئەواندا تێكۆشاوە، لە سەرەتای دامەزراندنیەوە تا كۆنگرەی دووەم، تا ئەندازەیەكی زۆر پارێزگاری لە مۆرك و ناسنامەی فكری خۆی كردووە، جا بەو بەڵگەیەی كرێكاران و رەنجدەران و توێژە هەژار و نەدارەكان زۆرینەی هەرە زۆری كۆمەڵ پێك دێنن، جێگای ئومێدی زۆرینە بووە، بەشی هەرە زۆری جەماوەری كوردستان تەمایان پێی بووە و هیوایان لەسەر هەڵچنیوە و لە دەوری پرۆگرام و ئامانج و دروشمەكانی (چ چینایەتی و چ نیشتمانی) كۆبوونەتەوە و ئامادەبوون لە ریزەكانیدا خەبات بكەن و قوربانی بدەن. هێڵی فكری (ی.ن.ك) بە گشتی و كۆمەڵەی ماركسی لینینی (دواتر كۆمەڵەی رەنجدەران) بە تایبەتی، سەرنجی خەڵكی كوردستانی تا ئەندازەی سەرسام بوون (ئینبیهار) راكێشاوە و لە رووی دەروونییەوە ساز و ئامادەی كردوونە و پەلكێشی كردوونە بۆ كۆڕی خەبات. بەڵام دەمێكە ئەو هێڵە فكرییەمان لێ ون بووە، نە پڕوپاگەندەی بۆ دەكەین، نە تێكۆشان، تەنانەت لە ئەدەبیاتی سیاسی ئێمەدا تا رادەیەكی زۆر غایب دراوە. رەنگە هەندێك لە خوێنەرەكانم لەسەر ئەو باوەڕە بن كات و سەردەمی خەباتی چینایەتی بەسەر چووە، رەنگە هەندێك لە وەرگرەكانم لە بن كاریگەری گۆتەی (ماركسیزم گەڕوگول بووە) و زەمان بەجێی هێشتووە، لەگەڵ ئەوەدا بن دەستبەردار بوون لە فكری چەپ و ئاوات و ئامانجی كرێكاران و زەحمەتكێشان مۆدی سەردەمە و بانگەشە بۆ ماركسیزم و فكری زانستی و خەبات لە پێناوی بنبڕكردنی چەوسانەوەی مرۆڤ لە لایەن مرۆڤەوە، بە بێهوودە بزانن. لە لایەكی دیكەوە، شكستی بلۆكی سۆسیالیستی و هەڵوەشانەوەی یەكێتی سۆڤیەت و لەناوچوونی ئەزموون و پڕۆژەی سۆڤیتات و.. تاد، لە بەهێز كردنی وەها باوەڕێك نەخشی یەكلاكەرەوەی لە واری پشتكردنە ماركسیزم و چەپڕەوایەتی دیتووە.
لە لایەكی دیكەوە، یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان نوێنەرایەتی لاباڵی پێشكەوتنخوازی بزووتنەوەی رزگاری نیشتمانی كردووە، تەوژمی پێشكەوتنخوازی یەكێتی هەڵقوڵاوی تەرزی جیهانبینیەكەی بووە، تا ئەو رادەیەی بۆتە بەشێك لە ناسنامەی فكری و یەكێتی پێ ناسراوەتەوە. ئاراستەی تەقەدومی لە ناو هەناوی كوردایەتیەوە چەكەرەی كردووە، لە ریزەكانی حزبی هیوا، پارتی دیموكراتی كورد، ئنجا پارتی دیموكراتی كوردستان و ... تاد، ئاراستەیەكی ناسراو بووە، لە سەردەستی مام جەلال و هاوڕێبازانی، تەبەنی كراوە و كار و كۆششی بۆ كراوە، یەكسانی و بەرابەری، مافی مرۆڤ، مافی ژنان، دادپەروەری كۆمەڵایەتی، لە ریشەدەرهێنانی كۆنەپەرستی و خورافە و تەوتەم پەرستی و دەیان چەمكی پێشكەوتنخوازانە، كراونەتە دروشم و بەرنامەی كار. دیدگای پێشكەوتنخوازانەی یەكێتی، رێژەیەكی بەرچاو لە رۆشنبیران، شاعیر و ئەدیب و نووسەر و هونەرمەند، مەلای منەوەر، قازی و پزیشك و سیاسەتمەدار راكێشاوەتە ناو بازنەی رێكخستن و لایەنگری، یانی لانی كەم تەئیدی سیاسەت و ئامانجەكانی. بەڵام وەرچەرخانی رۆژگار لە لایەك، پاشەكشەی كاتی مۆدێرنە و هەڵكشانی كێرڤی كۆنەپەرستی و گەشەسەندنی فكری تیرۆر و ئیسلامی سیاسی لە لای دووەم، خراپ بەسەر یەكێتیدا شكاوەتەوە و تا ئەندازەیەكی زۆر كاریگەری بەدی بەسەر جیهانبینیەكەیدا هێناوە. بێمڵامەت نییە، جاران بەشی زۆری ئیلیتی كوردی لاگیری یەكێتی بوو، ئێستا پێچەوانەوە بۆتەوە.
دووەم: پشتكردنە مێژووی شكۆمەندانەی یەكێتی
ئەوانەی شانازی بە رابردووی خۆیان و بە قوربانی و ماندووبوونیانەوە دەكەن لە ریزەكانی یەكێتیدا، رۆژ لە رۆژێ لە كورتی دەدەن، بە پێچەوانەوە خود نەفرەتی و نەفرەتكردن لە رابردووی پڕ سەروەری پێشمەرگایەتی و خەباتی سیاسی جەماهیری وا خەریكە دەبێتە مۆد. ئەم بەڵایە لە سەرینی باهۆزی زەردی پۆپۆلیزم و كاریگەریەكانی بەسەر دۆست و لایەنگر و تەنانەت هەڤاڵانی یەكێتیەوە، دووچاری حزبەكەمان بووە. لەم رۆژگارە كووڕەدا، مێژووی ئێمە بۆتە مەسخەرە و هیچ و پووچ و بودەڵەكان گەمەمان پێدەكەن، لاتاو لە رابردوو و لە سەروەری و شەرەف و كەرامەتی ئینسانیمان دەدەن. با دوو نموونەی سادە بێنینەوە: لە جێی ناوی پیرۆزی (پێشمەرگە) چەتەی شاخ و .. تاد بێشەرمانە بەكاردێ، لە مام جەلالەوە بگرە تا دەگاتە سەر منێكی بێ ناونیشان، بەوە تۆمەتبارین پێڵاوی لاستیكمان لە پێبووە، ئێستا كە پێڵاوی چەرم لە پێ بكەین تاوانە، مادام لە شاخ هیچمان نەبووە، تا ماوین نابێ هیچمان هەبێ. جا داخ و كەسەری من لەوەدایە، بەرامبەر ئەو غەدرە نەك یەكێتی مووی لێ نابزوێ، بەڵكو بەشێكیش لە كادرە بە ناو پێشكەوتووەكان، كەوتونەتە دوای پڕوپاگەندەی ژەهراوی پۆپۆلیستان و هەرچی ئەوان گوتیان وەك قاز دووبارەی دەكەنەوە. لە ژێر كارتێكردنی هەستی پاشگەزبوونەوە لە ئاكتی رابردوو، هاسان نییە یەكێتی جەماوەرەكەی خۆی و هەڤاڵەكانی بۆ هیچ جووڵەیەكی سیاسی بە باشی پێ ساز بدرێ.
سێیەم: فەرامۆشكردنی پەروەردەی حزبی
زۆر وانەی بە سوود لە حزبەوە فێر بووم، فێركرابووم لەگەڵ یەكێتیەكان هاوڕێ بم هەوێ نەبم، پەیمانی دۆستایەتی و هاوڕێیەتی بدەم و بە گیانم ئەو پەیمانە بپارێزم، لە دژوارترین بارودۆخ پێشمەرگەی هاوڕێ و هاوسەنگەرم جێ نەهێڵم، پێیان گوتبووم دەبێ دەست و دەم و داوێن پاك بم، دڵسۆز و وەفاداری حزبەكەم و نیشتمانەكەم بم، خیانەت نەكەم و خۆم نەفرۆشم، لە كۆبوونەوەی حزبیدا تەڵقین درابووم سوور بم لە سەر مافەكانی خودی خۆم و هاوڕێكانم و نیشتمانەكەم و چینەكەم و لە ژێر هیچ گوشارێك سازش لەسەر مافی رەوای خۆم و دەوروبەرم نەكەم، بەڵام ئەوە جاران بوو، بیست ساڵیش دەبێ من لە هیچ شانەیەكی حزبی نیم و لەوەش دڵنیام سەدان بگرە هەزاران كادری وەك من لە هیچ ئۆرگانێكی حزبیدا رێكنەخراون، ئەوانەشی رێكخراوان دەزانم یا هەر كۆبوونەوەیان پێ ناكرێ، یان بابەتی پەروەردەی حزبیان بۆ باس ناكرێ. من هێندە سادە نیم وا تێگەیبم ئێستاش رۆژگاری ناوەڕاستی حەفتاكانە و پێویستە بە هەمان مەنهەجی جاران ئەندامی حزب پەروەردە بكرێ، بەڵام نابینم و نەمدیوە مەنهەجی بەدیلمان هەبێ. رەنگە هەبێ لێم راست بێتەوە و پێم بێژێ: ئەدی پەیمانگای پێگەیاندنی كادران، ئەدی مەكتەبی بیر و هۆشیاری چ كارەن؟؟. یاران ئەم دامەزراوانە هەرگیز جێگەی شانەی حزبی ناگرنەوە، ناتوانن رێكخستن بۆ ئامانجی هاوبەش هیدایەت بكەن، كاری ئەوان نییە پەروەردەی مۆڕاڵی ئەندامی یەكێتی بكەن، ئیشی ئەوان تێگەیاندن و هۆشیاركردنەوە و وانەی نیمچە ئەكادیمییە. بۆ ئەوەی یەكێتی لە دەستی بێ جەماوەرەكەی بۆ هەر ئەگەر و پێشهاتێك، بۆ هەر ئاكتێكی سیاسی و حزبی ساز و ئامادە بكا، پێویستی بە پەروەردەی حزبی، بە فۆرمی نوێ بە هەمان پرەنسیپە كۆنەكانی جاری جاران هەیە.
چوارەم: وەلانانی دروشمە پیرۆزەكان و ئیهمالكردنی بەرنامەی سیاسی
ئەزموونی حزبایەتی بە تایبەتی حزبە سۆسیالیست و چەپ و ماركسیەكان و حزبە شمولییەكان سەلماندوویەتی دروشمە پیرۆزەكان یان پیرۆز كراوەكان، دینامیكیەتی سازدانی هۆش و دەروونی مرۆڤەكانە، بەو بەڵگەیەی دروشم خۆپێناسەكردن و ئیبراز كردنی شوناسی تایبەتە، مرۆ لە جودابیر و نەیار و ناحەز و دوژمن جیا دەكاتەوە. دروشم وەكو براندی بازرگانی كاڵا و كەلوپەل وایە، پشتگوێخستنی زیانی گەورەی تا ئاستی مایەپووچ بوونی بە دواوەیە. دروشمی پیرۆز هەڵقوڵاوی فكر و ئیرادەی مرۆڤە، خۆ لە خۆڕایی نییە لە ژێر دروشمەكانی لە بابەتی مافی چارەی خۆنووسین، مافەكانی مرۆڤ، ئازادی و بەرابەری و دادپەروەری و .. تاد، دەیان نا سەدان تێكۆشەری یەكێتی خۆیان كردۆتە قوربانی، بەڵام لە مێژە ئەو دروشمانەمان وەلا ناوە، لە مێژە گوێمان لێ نەبووە هەڤاڵی یەكێتی بڵێ: نەسرەوتن تا سەركەوتن، دەمێكە نەماندیوە و نەمانبیستووە یەكێتیەكەمان لەسەر مافی چارەی خۆنووسین، لەسەر ئازادی گشتی و ئازادی شەخصی، لەسەر مافی ژنان و بەرابەری و دادپەروەری قسەی فەصلی هەبووبێ.
لە پەنا وەلانانی دروشمەكانمان، بەرنامەی سیاسی حزبەكەشمان ئیهمال كردووە. بابەیەكی وەكو من هەقی خۆیەتی بپرسێ: ئەرێ گەلی هەڤاڵان، چەند بەند و ماددەمان لە بەرنامەی سیاسی پەسەندكراوی كۆنگرەی یەك و دوو و سێ جێبەجێ كردووە، ئەدی بە تەماین چەند دانەی كۆنگرەی چوار بەدی بێنین؟.
ئەم وەلانان و ئیهمالییە هۆیەكە لەو هۆیانەی وردە وردە جەماوەرەكەمان لێ دەڕەنجێنێ.
پێنجەم: نادادپەروەری
ڕاستی نەمدەویست ئەو هۆیە بنەڕەتیەی تۆرانی جەماوەری یەكێتی باس بكەم، چونكە نادادپەروەری لەوە بڵاوتر و هەستپێکراو ترە پێویستی بە نموونەهێنانەوە بێ، بەڵام رەنگە خوێنەر وا تێبگا عەقڵم پێ نەشكاوە، یان نەموێراوە باسی بكەم. یەكەبارێ خۆم بڕوا ناكەم هیچ حزبێكی سیاسی بە بارتەقای یەكێتی ناعادیل بێ، ئێمەی كادری یەكێتی بە كوڵك و پێستەوە ئەو ناعەدالەتیە دەبینین و دەنگمان لێوە نایە. دیاردەی نادادپەروەری لەوە زەقترە نموونەی بۆ بێنینەوە. گەڕاندنەوەی لانیكەمی عەدالەت، كاریگەریی گەورەی دەبێ لە سەر دووبارە جۆشدانەوە و سازدانەوەی یەكێتیەكان.
هیوادارم دیداری یەكێتی ببێتە سەرەتایەك بۆ بەخۆداچوونەوەی هەمەلایەن.
