ئا: كوردەوان محەمەد سەعید
بە گوێرەی نوێترین راپۆرتی تایبەت بە ئاسایشی خۆراك، كە پێنج رێكخراوی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان بڵاویان كردۆتەوە، 733 ملیۆن كەس لە ساڵی 2023دا بەدەست برسێتییەوە ناڵاندویانە و بەو پێیەش لە هەر 11 كەس لەسەر ئاستی جیهان یەكێكیان برسیی بووە و لە ئەفریقاش لە هەر پێنج كەس یەكێكیان برسیی بووە.
راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، كە جیهان هێشتا دوورە لە ئامانجی ژمارە دووی ئامانجەكانی گەشەی بەردەوام، كە بریتییە لە لەناوبردنی برسێتی لە ساڵی 2030دا، ئاماژە بەوەش دەكات كە جیهان لەو رووەوە 15 ساڵ گەڕاوەتەوە بۆ دواوە و ئاستی كەمیی خۆراك و برسێتی گەڕاوەتەوە بۆ سەردەمانی 2008 و 2009.
ساڵ بە ساڵ خراپترە
هەرچەندە لەم ساڵانەی دواییدا پێشكەوتن لە هەندێك بواردا بەدیهاتووە، وەك كەمكردنەوەی دیاردەی كورتەباڵایی بەهۆی بەدخۆراكییەوە و بەرزبوونەوەی ئاستی شیردانی سروشتی، بەڵام هێشتا ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی ئاسایشی خۆراكییان نییە و ماوەی سێ ساڵیش دەبێت رێژەی برسێتی بە رادەیەك بەرزە 757 ملیۆن كەس رووبەڕووی كەمیی خۆراك بوونەتەوە، ئەم ژمارەیەش 152 ملیۆنی زیاترە لە ئاماری ساڵی 2019، كەواتە رێژەكە ساڵ بە ساڵ روو لە هەڵكشانە.
ئەم رێژەی برسێتییە لە ناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی تر جیاواز بووە، بۆ نموونە لە ئەفریقا زۆر بەرزترە و زیادبوونی برسێتی بە رێژەی %20,4 بووە، بەڵام لە ئاسیا رێژەكەی تەنیا %8,1 بووە، لە ئەمریكای لاتینیش رێژەی برسێتی بەرز بۆتەوە و گەیشتۆتە %6,2 بە واتایەكی دیكە لە ماوەی 2022 تا 2023 رێژەی برسێتی لە ناوچەكانی خۆرئاوای ئاسیا و دەریای كاریبی و زۆربەی ناوچەكانی ئەفریقا بەرز بۆتەوە.
نیوەی ئەفریقا دەگرێتەوە
پێشتریش رێكخراوەكانی فاو، سندوقی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی، یۆنسێف، رێكخراوی خۆراكی جیهانی و رێكخراوی تەندروستی جیهانی، هۆشدارییان دابوو، ئەگەر دۆخی ئاسایشی خۆراك لە جیهاندا بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئەوا تا ساڵی 2030 نزیكەی 582 ملیۆن كەس تووشی بەدخۆراكیی درێژخایەن دەبن، هەڵبەت لەو ژمارەیەش نیوەی لە وڵاتانی ئەفریقا دەبێت. ئەگەر ئەو پێشبینییەش راست دەربچێت، ئەوا جیهان دەگەڕێتەوە بۆ هەمان دۆخی 2015 و ئەوەش زۆر جێگەی نیگەرانییە، لەبەرئەوەی لەبری بەرەوپێشچوون لە بەدیهێنانی ئامانجەكانی گەشەی بەردەوام كە نەتەوە یەكگرتووەكان پلانی بۆ داڕشتووە، بەرەو دواوە دەگەڕێینەوە.
ئەم رێژەی برسێتییە لە ناوچەیەكەوە بۆ ناوچەیەكی تر جیاواز بووە، بۆ نموونە لە ئەفریقا زۆر بەرزترە و زیادبوونی برسێتی بە رێژەی 20.4 % بووە، بەڵام لە ئاسیا رێژەكەی تەنیا 8.1 % بووە
لە سەردەمی كۆرۆناوە هەر وایە
هەر ئەو راپۆرتە ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات كە تا ئێستاش لە بەشێكی زۆری ئەم سەرزەمینەدا نان پەیداكردن زۆر قورسە و ساڵی 2023 نزیكەی 2.33 ملیار كەس لە سەرتاسەری جیهاندا رووبەڕووی ئاستی مامناوەند، یان توندی نەبوونی ئاسایشی خۆراك بوونەتەوە. ئەو ژمارەیەش لە 2020 و سەردەمی بڵاوبوونەوەی كۆرۆناوە گۆڕانكارییەكی ئەوتۆی بەسەر نەهاتووە. لە كۆی ئەو ژمارەیەش 864 ملیۆن كەس ئاسایشی خۆراكیان بە رادەیەك خراپ بووە، كە رۆژێكی تەواو یان زیاتریش نانیان نەخواردووە، واتە بێشێو سەریان ناوەتەوە. ئەگەرچی ئەو دۆخە لە ئەمریكای لاتین كەمێك باشتر بووە، بەڵام لە ئەفریقا زۆر خراپە و %58ی دانیشتوانی ئەو وڵاتانە بەدەست دۆخی توندی نەبوونی ئاسایشی خۆراكەوە دەناڵێنن.
تێچووی خواردنی تەندروست
جگە لە برسێتی و نەبوونی ئاسایشی خۆراك، زیاتر لە یەك لەسەر سێی دانیشتوانی جیهان لە نموونەی خواردنێكی باش و تەندروست بێبەشن، بە پێی راپۆرتەكەی ئەو پێنج رێكخراوەی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان، كە پشتی بەستووە بە نوێترین داتا و زانیاری، لە ساڵی 2022دا زیاتر لە 2.8 ملیار كەس لە سەرتاسەری جیهان نەیانتوانیوە تێچووی خواردنێكی تەندروست دابین بكەن، بە تێبینی ئەوەی كە لە ناوچەیەك بۆ ناوچەیەكی دیكە رێژەكەی جیاوازە، بۆ نموونە لەو وڵاتانەدا كە داهاتیان كەمە %71.5ی دانیشتوانەكەی توانای كڕینی خواردنی تەندروستیان نەبووە، بەڵام ئەو رێژەیە لەو وڵاتانەی داهاتیان بەرزە رێژەكە تەنیا %6.3 بووە. لەگەڵ ئەوەشدا دۆخەكە لە ئاسیا و ئەمریكای باكوور و ئەوروپا لە دوای كۆرۆناوە بەرەو باشتر چووە، بەڵام لە ئەفریقا زیادی كردووە.
چەند دیاردەیەكی دیكە
راپۆرتەكە ئاماژە بە چەند دیاردەیەكی دیكەش دەدات كە پەیوەندییان بە خۆراكەوە هەیە، ئەوانیش دیاردەی شیردانی سروشتی، كە بە پێی داتاكان بە رێژەی %48 بەرەو باشبوون چووە، لە پاڵ ئەوەدا دیاردەی دابەزینی كێش بەهۆی كەمخۆراكییەوە لە دەوروبەی %15دا جێگیر بووە و رێژەی گەشە نەكردن و كورتەباڵابوونیش لای منداڵانی خوار تەمەن پێنج ساڵ دابەزیوە بۆ %22.3، بەڵام هێشتا ئەو باشتربوونە دوورە لە ئامانجەوە و لە هەمان كاتیشدا دیاردەی كەمخوێنی ژنانی تەمەن 15 تا 49 ساڵ زیادی كردووە.
لەگەڵ ئەوەشدا دیاردەی قەڵەوی لەسەر ئاستی جیهان زیادی كردووە، بە تایبەتی لای تەمەن هەڵكشاوەكان، كە ئامارەكان پێمان دەڵێن، ساڵی 2012 رێژەی قەڵەوی %12.1 بووە، بەڵام رێژەكە لە ساڵی 2022دا بەرز بۆتەوە و گەیشتۆتە %15.8، پێشبینیش دەكرێت تا ساڵی 2030 ژمارەی ئەو كەسانەی بەدەست دیاردەی قەڵەوییەوە دەناڵێنن بگاتە 1.2 ملیار كەس.
راپۆرتی رێكخراوەكانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان سەبارەت بە هۆكارەكانی تەشەنە سەندنی دیاردەی نەبوونی ئاسایشی خۆراك دەڵێ: هۆكاری سەرەكی دەگەڕێتەوە بۆ ململانێكان، گۆڕانی كەش و هەوا، دۆخی پاشەكشەی ئابووری وڵاتان، هەموو ئەمانەش دەبنە هۆی ئەوەی بەشێكی زۆر لە دانیشتوانی سەر زەوی توانای دابینكردنی خۆراكی پێویستیان نەبێت.
سەرچاوە: پرۆجێكت سەندیكەیت
