سدیق سەعید رواندزی
لە میانەی خوێندنەوەی ئەو كتێبەدا، هەستم نەكرد لە بەردەم شاعیرێكدام كە ناسنامەیەكی ئایینی و نەتەوەیی هەیە، بەڵكو هەستم كرد لە بەردەم مرۆڤێكدام هەموو نەتەوە و ئایین و پێكهاتەكانی كەركوكی لە ناسنامەکەی خۆیدا كۆكردۆتەوە
محەمەد شوكریی لە كتێبی (ژیانم یەكبینە دڵشكان بوو) كە دەقی دیمانەیەكی دوورودرێژە لەگەڵیدا، دەڵێت: «کە رۆمانی نانی رووتم نووسی، هیچ دەزگایەكی نێوخۆی وڵات ئامادە نەبوو بۆم چاپ بكات، بگرە بە رۆمانێكی زۆر سادە و ناهونەریشیان دەزانی و دەیانگوت: تۆ بێ شەرمانە ژیانی خۆت كردۆتە رۆمان، بۆیە رۆمانەكەم چاپ نەكرا، بەڵام كاتێ هاوڕێیەكی فەرەنسیم، رۆمانەكەی وەرگێڕایە سەر زمانی فەڕەنسیی، ئیدی بە جۆرێك دەنگدانەوەی هەبوو كە من نەك لەسەر ئاستی وڵاتەكەم و نیشتمانی عەرەبیی، بگرە لەسەر ئاستی جیهانیش ناسرام و پێشوازییەكی گەورە لە رۆمانەكەم كرا»، رەنگە ئەمە نموونەیەكی بەرجەستە و دیار بێت، بەوەی كە چۆن زۆرجار وەرگێڕەكان دەبنە هۆكاری بەناوبانگ بوونی نووسەرێك، نەك بەرهەمەكەی خۆی بە زمانی نەتەوەیی.
بێگومان كەس ناتوانێ نكۆڵی لەوە بكات، وەرگێڕان رۆڵێكی سەرەكیی لە ناساندنی بەرهەمی نووسەراندا دەگێڕێت، بە تایبەتیش ئەوانەی بەهەر هۆكارێك بێت بۆیان نەلواوە بە زمانی دایكیان بنووسن، بۆیە گەلێك جار دەبینین نووسەرێك بە ئەندازەیەك دەناسرێت و دەبێتە ناو كە لەماوەیەكی زەمەنیی كورت و لە رێگەی وەرگێڕانی نووسینەكانییەوە، دەخوێندرێتەوە كە رەنگە پێشتر كەس گوێبیستی ناویشی نەبووبێت. لەبەرئەوە وەرگێڕان، پردی ناساندن و پەڕینەوەی كەلتور و فەرهەنگ و نووسەرانی گەلانە بە دنیا و بە یەكتریش، لە رێگەیشییەوە ئێمە ئاشنای ژیان و ئەزموونی نووسەرانێك دەبین كە پێشتر هیچ زانیارییەكی ئەوتۆمان لە بارەیانەوە نەبووە. لەو سۆنگەیەشەوە، كتێبی (پێنچ شار و دوو یادگە) كە دەقی دیمانەیەكی وەرگێڕدراوە لەگەڵ (سەڵاح فایەق)، پەنجەرەیەك بە سەر ژیان و ئەزموونی شیعریی ئەو شاعیرە كەركوكییەدا دەكاتەوە.
سەڵاح فایەق، لە كەركوكی قودسی كوردستان لە دایكێكی كورد و باوكێكی توركمان لە چلەكانی سەدەی رابردوودا لە دایكبووە. لە نەوەی (جان دەمۆ، سەرگۆن پۆلس، جەلیل قەیسی و موئەید راوی، فازیل ئەلعەزاوی و ئەوانی دیکەیە)، كە بە كۆمەڵەی كەركوك لە شەستەكانی سەدەی رابردوودا ناسران. ئەم نووسەرە نەهامەتیی و سەختیی زۆری بینیوە. باوكی لە تەمەنی شانزە ساڵیدا لە ماڵ دەری دەكات، چونكە ئەو دەیویست كوڕەكەی ببێتە فڕۆكەوان و لە بواری سەربازیدا خزمەت بكات، دوای ئەوەی ئەم داواكارییەی باوكی رەتدەكاتەوە، ئیدی ئەو رەتكردنەوەیە باجەكەی بە جێهێشتنی و دەركردنی لە ماڵ دەبێت و ژیانی خۆی بە كرێكاریی و نانەوایی دەباتە سەر و پاشان پۆلی سێیەمی ناوەندیی تەواو دەكات و لە هیڵێكی شەمەندەفەر دادەمەزرێت.
سەڵاح فایەق، بەهۆی دایكییەوە بەرشاخەكان و گوندە جوانەكانی ناوچەی سەنگەسەری بناری قەندیلی سەركەش دەكەوێت و لەو رێگەیەشەوە پێشمەرگە و خەباتی گەلی كورد دەناسێت. دواتریش لە شەستەكاندا پەیوەندیی بە حزبی شیوعییەوە دەكات و بۆ ماوەیەك دەبێتە پێشمەرگە و دوای ئەوەی كودەتای بەعسییەكان روودەدات، ئیدی وڵات بۆ هەموو ئازادیخوازان و شیوعییەكانیش دەبێتە زیندانێكی گەورە، بەو هۆیەوە ئەویش لە ترسی راوەدوونان و چاودێریی بەردەوامی بە عسییەكان، عیراق جێ دەهێڵێت و دەچێتە سوریا و لوبنان و پاشانیش لە حەفتاكانی سەدەی رابردوودا، لە ئینگلتەرا مافی پەنابەریی وەردەگرێت و بۆ ماوەی بیست ساڵ لەوێ دەمێنێتەوە، بەڵام لەوێش هەڵناكات، بۆیە لە رێگەی ژنە فلیپینییەكەیەوە دەچێتە فلیپین و چارەکە سەدەیەكیش لەوێ دەژی. ئەم نووسەرە لە شارێكی فرە ناسنامە لە دایكبووە، لەبەرئەوە ئەم هارمۆنییایە رەنگدانەوەی لەسەر كەسایەتیی هەبووە، بە جۆرێك کە خۆی لە چوارچێوەی هیچ شوناسێكی ئایینی و ئەتنیكی و نەتەوەییدا دەرنەخات. سەڵاح فایەق دایكی كوردە، باوكی توركمانە، ژنەكەی فلیپینییە، لە كەركووكی شاری پێكهاتەكان لە دایكبووە، بەڵام وەك ئەوەی خۆی بۆ خۆی عیراقكی بچووككراوە بێت وەهایە و هەڵگڕی شوناسی عیراقییانەیە، بەڵام عیراقی ئێستا نا، بەڵكو سەربە كەلتور و مێژووی ئاشووریی و سۆمەرییەكانە كە فەرهەنگ و مێژووی رابردووی عیراقییەكانە.
سەڵاح فایەق، وەك نووسەرێك گەواهی لەسەر هەموو ئەو رووداوە سیاسییانە دەدات كە روویانداوە، ئەو باس لەوە دەكات لە پەنجاكانی سەدەی رابردوودا، كوردەكان لە كەركوك زۆربنە بوون و زمانی كوردیی، زمانی گفتوگۆی خەڵك بووە، بەڵام بە هۆی سیاسەتی شۆفێنییانەی بەعسییەكان و حكومەتەكانی عیراقەوە، ئیدی بەردەوام رووبەڕووی مەترسیی سڕینەوە بوونەتەوە. دەسەڵات هەوڵیداوە ئەم دوو نەتەوەیە بە گژ یەكتریدا بكات، وەك ئەوەی لە یادی یەكەم ساڵەی شۆڕشی چواردەی تەمموزدا، لە نێوان كوردەكان و توركمانەكاندا روویدا. ئەم شاعیرە، هەروەك خۆی لە شیعرێكدا دەڵێت «لە نیشتمانەكەم كە ئازادییان لێ زەوتكردم ئیدی جێم هێشت»، پەڕاگەندەی وڵاتان دەبێت و هەمیشەیش بە تاسە و ئاواتی ئەوەیە كە جارێكی دیكە بگەڕێتەوە ئەو وڵاتەی لای ئەو یەكەم و دوا نیشتمان و دوا هەواری ژیانییەتی، هەر بۆیە دەڵێت: (كەس هەیە دایكی خۆی بە دایكێكی دیكە بگۆڕێتەوە؟!) مەبەستی ئەوەیە، گەرچی بە هۆی بارودۆخی سیاسییەوە بۆی نەلواوە لە وڵاتەكەی بژی، بەڵام هەمیشە عیراق بە نیشتمان و دایكی راستەقینەی خۆی دەزانێت. لە ئینگلتەرا بە كاری نووسین و رۆژنامەنووسییەوە سەرقاڵ دەبێت، بەڵام دوای دوو دەیە لەبەر خوویەكی سەیر و ناوازە، ئەو وڵاتە بەجێ دەهێڵێت و دەچێتە فلیپین. سەڵاح فایەق، باس لەوە دەكات لەندەن، گەرچی شارێكی بە خشندە و پڕ لە جوانیی و هونەر و مۆزێ بوو بەڵام ساردبوو، بۆیە لە ترسی سەرماكەی ناتوانێت لەوێ بمێنێتەوە و ژنەكەشی بە هۆی ئەو غەریبی و دابڕانەی تووشی بووبوو، كاریگەرێتیی لەسەر باری دەروونیی دروستبوو بوو، دواجار بڕیاری ئەوە دەدەن بچنە فلیپین، ئەو وڵاتەی كە هەرگیز سەرمای لێ نییە، وەك ئەوەی نووسەر دەیڵێت. لەوێ لە دوورگەیەكی لاتەریك و دابڕاو، دوور لەهەموو هاوڕێ، خێزان و كەسوكار، نزیكەی بیست و پێنچ ساڵ ژیان دەباتە سەر و بە كاری فرۆشتن و بارزگانیی كوتاڵەوە سەرقاڵ دەبێت و بەو هۆیەوەش لە شیعر دادەبڕێت. لە فلیپین بە جۆرێك ون دەبێت كە هەمووان گومانی ئەوە بكەن لە ژیاندا نەماوە، تا بە هۆی كۆرۆنا و بە هۆكاری باری تەندروستی، جارێكی دیكە دەگەڕێتەوە لەندەن، چونكە لە فلیپین بیمەی تەندروستیی نییە. ئەم شاعیرە، لە میانەی مانەوەی لە فلیپین و هەریەك لە وڵاتانی دیكەش، باسی كەلتور و فەرهەنگ و جوگرافیا و ژینگەی ئەو شوێنانە و ژیانی خەڵكەكەی دەكات، تەنانەت لە فلیپین بۆ ماوەیەك دەبێتە بودایی و ئەزموونی ئەو ئایینەش تاقیی دەكاتەوە. ئەم پەراگەندەییە رەنگدانەوەی لەسەر ژیان و ئەزموونی شیعر نووسینی دەبێت، وەك ئەوەی باس لەوە دەكات لە فلیپین چونكە لە زەریای ئەتلەسیی و كەناراوەكانیدا ژیاوە و زیندەوەر و ژینگەی زەریایی بینیوە، ئیدی ئەو شیعرانەی لەوێ نووسیونی، ئەو فیگەرانە تێمای شیعریی پێكدەهێنن. ئەو لە فلیپین بۆ ماوەیەكی زۆر شیعر دەنووسێت و بڵاویان ناكاتەوە، كاتێک ژنە رۆژنامەنووسێک پرسیاری ئەوەی لێ دەكات لەوێ شیعری بۆ كێ خوێندۆتەوە؟ ئەویش لە وەڵامدا دەڵێت: «بۆ سەگەكەم!» هەر لە میانەی ئەو دیمانەیەدا، نووسەر باس لە نەوەی شەستەكانی كەركوك و شاعیران و نووسەرانی هاوڕێی دەكات و لە بارەی باری رووناكبیریی و سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتوریی ئەو كاتەوە دەدوێت و ئەو رووداوانە دەگێڕێتەوە کە روویانداوە و كاریگەرێتیی كۆمەڵەی كەركوك و پاشانیش ئەو چارەنووسە تراژیدییەی هەموویان رووبەڕووی بوونەوە، باس دەكات، كە وایكرد ئەو بۆ فلیپین و سەرگۆن بۆ ئەمریكا و جان بۆ ئەوروپا و ئەویتریان بۆ كۆستاریكا پەراگەندە ببن و نیشتمانەكەیان لێ قەدەغە بكرێت، كە ئێستاش خەونی گەڕانەوەی پێوە دەبینێت و بەتاسەوە دەیەوێت دوا ساتەكانی ژیانی لێرە بژی و لە كەركوك بمرێت، بەڵام بارودۆخی سیاسیی رێگرە.
من لە میانەی خوێندنەوەی ئەو كتێبەدا، هەستم نەكرد لە بەردەم شاعیرێكدام كە ناسنامەیەكی ئایینی و نەتەوەیی هەیە، بەڵكو هەستم كرد لە بەردەم مرۆڤێكدام هەموو نەتەوە و ئایین و پێكهاتەكانی كەركوكی لە ناسنامەکەی خۆیدا كۆكردۆتەوە، ئەمەش وایكردووە ئەم نووسەرە، سەر بە هیچ ناسنامەیەك نەبێت و تەنها خۆی بە عیراقیی بزانێت. دواجار دەستخۆشیی لە هاوڕێی شاعیرم (دلاوەر قەرەداغی) دەكەم، كە بە راستی كتێبێكی زۆر جوان و سەرنجراكێش و بە چێژ و جیاوازی لە نێو ئەو گەڕەلاوژێییەی ئەمڕۆی وەرگێڕاندا، وەرگێڕاوە. كتێبێك كە هەم سوودم لێبینی، هەمیش چێژێكی زۆرم لە خوێندنەوەی وەرگرت و لەو رێگەیەوە نووسەرێكی دیكەی كەركوكی قودسی كوردستانم ناسی.
