خەلیل عەبدوڵڵا
ئەگەرچی ئەمریكا 249 ساڵە سەربەخۆیی وەرگرتووە، بەڵام سەرباری ئەو تەمەنە كەمە، بۆتە بەهێزترین وڵاتی جیهان لەڕووی سیاسیی و سەربازیی و ئابووریی و زانستییەوە. ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە لەو وڵاتەدا لە پێش سەربەخۆییەوە بایەخ بە بوارەكانی زانست و زانیاری دراوە و لەوبارەیەوە بناغەیەكی بەهێزی هەیە و قۆناغ بە قۆناغ بایەخی زیاتری پێداوە. دەتوانین زانكۆی هارڤارد بە نموونە بهێنیەوە، كە ئێستا زانكۆیەكی مەزن و بێ ركابەرە لەسەر ئاستی جیهان و یەكێكە لە شانازییە زانستییەكانی ئەمریكا و مرۆڤایەتی.
ئەوەی جێگەی سەرنجە زانكۆی هارڤارد پێش 140 ساڵ لە راگەیاندنی سەربەخۆیی ئەمریكا دامەزراوە و ئەوە نزیكەی چوار سەدەیە لە خزمەتی زانست و كەلتووردایە و بۆتە ئەو زانكۆیەی لە ترۆپكی زانستیی زانكۆكانی جیهاندایە و گەورەترین خزمەتی بە ئەمریكا و مرۆڤایەتی كردووە.
زانكۆی هارڤارد، زانكۆیەكی دێرین و نایابی ئەمریكایە، 389 ساڵە لە خزمەتی زانست و كەلتور دایە، لە ریزبەندی یەكەمی 100 زانكۆی ناوداری جیهاندایە و چەندین ساڵە بەپێشەنگی یەكەم ماوەتەوە، پێش هەردوو زانكۆی بەناوبانگی كامبریدج و ئۆكسفۆردی بەریتانیا كەوتووە. بودجەی ساڵانەی ئەم زانكۆیە 4 ملیار دۆلارە و سامانەكەی بە نزیكەی 37 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت.
زانكۆی هارڤارد، زانكۆیەكی دێرین و نایابی ئەمریكایە، 389 ساڵە لە خزمەتی زانست و كەلتور دایە، لە ریزبەندی یەكەمی 100 زانكۆی ناوداری جیهاندایە و چەندین ساڵە بەپێشەنگی یەكەم ماوەتەوە، بودجەی ساڵانەی ئەم زانكۆیە 4 ملیار دۆلارە
ئەم زانكۆیە، زانكۆیەكی ئەهلیی تایبەتە، لە رۆژی 8ی ئەیلوولی 1636 لە شاری كامبریدجی ولایەتی ماساچووسیتس لەسەر رووبەری 850 دۆنم زەوی دامەزرا، سەرەتا بەناوی(كۆلیجی نوێ) هاتە مەیدانی خزمەت و وشەی (راستی)ی كردە دروشمی سەرەكی خۆی، دواتر ناوەكەی بۆ هارڤارد گۆڕا، ئەوەش وەك رێزلێنانێك لە پیاوی ئایینیی پرۆستانتی (جۆن هارڤاد) بە بنچە بەریتانی، كە لە سەرەتای ئەو زانكۆیەدا وەك مامۆستا خزمەتی كرد و نیوەی سامانەكەیی و 400 كتێبی بەنرخی كتێبخانە تایبەتەكەی بەو زانكۆیە بەخشی، ئەوەش لەوكاتەدا خزمەتێكی گەورە بوو بە زانكۆی هارڤارد و رۆڵی گەورەی لە گەشەپێدانیدا هەبوو.
زانكۆی هارڤارد، 389 ساڵە لە خزمەتی زانست و زانیاریدایە، ئێستا خاوەنی دەیان كۆلیج و سەدان بەشە، لەو كۆلیجانە(پزیشكی،ئەندازیاری، یاسا، دیزاین، زانست، ئایینناسی، پەروەردە‌و هونەر، كارگێڕیی كار، تەندروستیی گشتی، بازرگانی، ئابووری، پزیشكیی ددان، ئاداب، كارگێڕیی حكومەت) هەروەها خاوەنی پەیمانگایەكی توێژینەوەی زانستییە بەناوی پەیمانگای(رادكلیف).
21 هەزار خوێندكار لەو زانكۆیە دەخوێنن، 12800 كەسایەتیی ئەكادیمی خزمەت دەكەن. ساڵانە 1500 خوێندكار لە ناوخۆی وڵات و دەرەوە لە كۆلیجە جیاجیاكانی ئەو زانكۆیە وەردەگیرێن، ئەم زانكۆیە پێنجەم زانكۆیە لەسەر ئاستی جیهان، كە زۆر بەقورسی خوێندكار وەردەگرێت و خوێندكار بەچەندین تاقیكردنەوە‌و فلتەردا تێدەپەڕێت تا وەردەگیرێت.
هارڤاد زانكۆیەكی ئەهلیی تایبەتە، خوێندكاران بە پارە دەخوێنن، هەر خوێندكارێك دەبێت ساڵانە بڕی 52000 دۆلار كرێی خوێندن بدات، بێجگەلە كرێی مانەوە و خواردن كە ئەویش دەكەوێتە سەر شانی خوێندكار. بەپێی یاسای ئەو زانكۆیە، هاوكاریی و كارئاسانی بۆ خوێندكارانی زیرەك و بەتوانای ناوخۆی وڵات و دەرەوە دەكرێت و لە بەشێك لە كرێی خوێندن دەبەخشرێن. ئەم زانكۆیە بڕوانامەكانی بەكالۆریۆس و ماستەر و دكتۆرا بە خوێندكاران دەبەخشێت.
چەندین سەرۆك و زانا و كەسایەتیی زانستی دەرچووی زانكۆی هارڤاردن، لەوانە: ئەم سەرۆكانەی ئەمریكا(جۆن ئادەمز، فرانكلین رۆزڤڵت، جۆن كەنەدی، جۆرج بوشی كوڕ، باراك ئۆباما) و بانكیمۆنی سكرتێری پێشووتری رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان.
79 زانای خاوەنی خەڵاتی نۆبل دەرچووی ئەو زانكۆیەن، بیل گیتسی خاوەنی كۆمپانیای مایكرۆسۆفت و مارك زوركربیرگی دامەزرێنەری پێگەی فەیسبوك بەهەمانشێوە دەرچووی ئەو زانكۆیەن. دەیان كەسایەتیی زانستی و هونەری دیكە ئەو زانكۆیەیان تەواو كردووە.
زانكۆی هارڤارد خاوەنی گەورەترین كتێبخانەی ئەكادیمییە لەسەر ئاستی ئەمریكا و جیهان، ئەو كتێبخانەیە 20 ملیۆن كتێب و گۆڤار و رۆژنامە و 400 ملیۆن بەڵگەنامە و دەستنووس و10 ملیۆن وێنەی مێژوویی هەمەجۆر و 79 كتێبخانەی كەسیی كەسایەتییە ناودارەكانی لە ئامێز گرتووە. هەموو بابەتەكانی ئەم كتێبخانە بەنرخە بەدیجیتاڵ كراوە و توێژەران و خوێنەران لەسەرانسەری گۆی زەویدا دەتوانن سوودی لێوەربگرن و لە بابەتەكانی سوودمەند و بەهرەمەند بن. خاوەنی سێ مۆزەخانەی گەورەیە كە تیایاندا بابەتەكانی سروشتی و گیا‌و كانزا و زیندەوەرزانی و شوێنەوار و كەلەپوور نمایش كراون.
ساڵی 1961شاعیری ناوداری ئەمریكی(كارل ساندبێرگ)، لە وەڵامی پرسیاری، ئایا هۆڵییود گرنگە یاخود زانكۆی هارڤارد؟ وتبووی: هارڤارد لە هۆڵییود خاوێنترە، بەڵام بەرهەمەكانی هۆڵییود بە ئاسانی دەگاتە هەموو شوێنێكی دوور. ئەوەش بە مانای ئەوەیە، هارڤارد ناوەندێكی كاریگەر و گرنگی زانستییە و زیاتر بۆ توێژی دەستەبژێرە‌و خزمەتی زۆر بە بواری ئەكادیمی دەكات و رۆڵی دیاری لە پێشكەوتنی وڵات و مرۆڤایەتیدا هەیە، بەڵام هۆڵییود وەك ناوەندێكی جیهانیی پیشەسازیی سینەما، لەڕووی كەلتورییەوە بایەخ و كاریگەری هەیە و دەگاتە هەموو پنتێكی گۆی زەوی.
