لە بەناو ئەزموونی زانستخوازێكی كۆڵنەدەر، چیم خوێندەوە؟!

سدیق سەعید رواندزی

(لە تاریکییەوە بۆ رۆشنایی _ ئەزموونی زانستخوازێكی كۆڵنەدەر) ناوی كتێبێكی (رۆشنا ئیبراهیم)ە، كە دەرچووی بەشی مێژووی كۆلێژی ئادابی زانكۆی سۆرانە و لەو كتێبەیدا، گوایا ئەزموونی خۆی لەو چوار ساڵەدا، وەك زانستخوازێكی كۆڵنەدەر، بۆ هەموومان دەگێڕێتەوە، تاوەكو لە پەراوێزی ئەزموونی ژیانی ئەو، هەمووان سوود لەو ئەزموونە ببینن، بێگومان ئەزموون، كۆی هەموو ئەو بەخشش و هەوڵ و كەڵەكەبووانەی بوارێك لە ژیانی مرۆڤەكان دەگرێتەوە، كە لە قۆناغە جیاوازەكانی ژیانی بینیوویەتی، واتا ئەزموون، زادەی ساڵێك و دوو ساڵ نییە، بەڵكو بەرهەمی چەندین قۆناغ و رۆژگاری ژیانی مرۆڤە، ئەو كات بە تێكڕایی بە سەر یەكەوە دەبێتە ئەزموون، بۆیە دەبینین بەگشتی نووسینەوەی ئەزموونەكانی ژیان، دەكەوێتە دوا ساڵەكانی تەمەن، وەك ئەوەی مەلۆی خەرمانەكان بێت و كۆبكرێتەوە. 
چوار ساڵی ژیانی هەر خوێندكارێك، بەتایبەتی كاتێ لە زانكۆ وەردەگیرێت، كە سەرەتای بیستەكانی تەمەن دەكات، نابێتە ئەزموون، چونكە هەموو خوێندكارێك بەو قۆناغە و وێستگەی ژیاندا تێدەپەڕێت، بەڵام گەر ئەمەش ئاسایی وەربگرین، وەلێ دەبێ ئەوە بزانین، كاتێ ئەزموونێك دەگێڕینەوە، دەبێ شایەنی گێڕانەوە بێت و كۆكارێكی مەزنی هەموو رووێكی ژیانی تێدا بێت، ببێتە رێنوینی بۆ كەسانی دیكە لە ژیان. لەو سۆنگەیەوە، گەر لە سەر ناوەڕۆكی ئەم كتێبە بوەستین، بەداخەوە نەك هەر ئەزموونێكی تێدا نییە، بەڵكو پێوەری زانستییانەی خوێندكارانیش دەخاتە ژێر پرسیارەوە بەوەی كە ئەوان چیان خوێندووە؟! ناوەڕۆكی كتێبەكە، هەمووی باسكردنە لە نوكتە، رۆژانی بەشی ناوخۆیی، كە ئەم خوێندكارە لەگەڵ هاوڕێ و هاوژوورەكانی بردوویەتیە سەر. هەروەها دۆڵمە و بریانی، گەشت و سەیران، واتا پەیوەندییەكی رووكەشگەرایی لە نێوان خوێندكارەكان و مامۆستاكان هەیە، وەك ئەوەی خۆی لە میانەی گێڕانەوەی رۆژەكانی ژیانی لە زانكۆ باسی دەكات! ئەم كچە خوێندكارە، چونكە باوكی بەهۆی (كۆرۆنا)وە، بەداخەوە گیانی لەدەست داوە، مردنی باوكیشی رێكەوتی هەمان ئەو رۆژە بووە كە ناوی لە زانكۆی سۆران گەڕاوەتەوە، ئیدی ئەم رووداوە هاوسۆزییەكی گەورەیی لە رووی دەروونی و مرۆیی لە زانكۆ بۆ دروست دەكات و مامۆستاكان و هاوڕێكانی بەردەوام هانی دەدەن كە لەسەر پێی خۆی بوەستێت، ئەمەش هیچ ئەزموونێكی تێدا نییە، چونكە بێگومان مرۆڤ دەبێ هەمیشە لەسەر پێی خۆی بوەستێت و مردنیش قەدەرێكە رووبەڕووی هەموومان دەبێتەوە. 

لە وڵاتانی دنیادا، خوێندكاران و قوتابیانی زانكۆ، هەموو خەیاڵیان لە سەروبەندی نووسینی توێژینەوەی دەرچوون ئەوەیە، چۆن توێژینەوەیەكی ئەكادیمییانەی بەرز، كە خزمەت بە بواری زانستی و پەروەردەیی كۆمەڵگەكەیان بكات بنووسن، كەچی لای ئێمە لە كاتی نووسینی توێژینەوەش،  خوێندكاران بەشێکیان خەیاڵیان لای پۆشینی جل و رووخسارە، چونكە وەها لە زانكۆ گەیشتوون

كەم نەبوون ئەو منداڵانەی پاشماوەی قوربانیانی ئەنفال بوون و ژیانێكی ئەوپەڕی سەخت و دژوار و پڕ لە نەبوونی و بێ باوكیان بردە سەر، كەچی دواجار خوێندنیان بە پلەی بەرز تەواوكرد و سەختیی ژیانی خۆشیان بۆ كەس نەكردە بەناو ئەزموونێكی زانستی. نووسەری كتێبەكە، گەرچی لە بەشی مێژوو خوێندوویەتی، كەچی لە كۆی كتێبەكە، لە هەرچوار ساڵەكەدا، نەمخوێندەوە لەوانەیەك خۆی و مامۆستاكانی گەنگەشەی بابەتێكی مێژووییان لەبارەی مێژووی كۆن و نوێی كوردەوە كردبێت، تاوەكو بشێ ناوی ئەزموونی لێبنرێت و فۆڕمێكی زانستییانەی پێبدرێت! بۆچوونێكییان لەبارەی قۆناغەكانی مێژووی كورد گفتوگۆ كردبێت، بەڵكو هەندێك شت لە بارەی مامۆستاكانییەوە دەڵێت، بەڕاستی مایەی رەخنە و هەڵوەستەیە مامۆستای زانكۆ، كە هەڵگری بڕوانامەیەكی بەرزی ئەكادیمییە، ئەوە روانگە و تێگەیشتنی بێت، یان تەنها خەیاڵی لای گەشت و نوكتە و بە پێكەنین خستنی خوێندكارەكانی بێت! هەروەك لەبارەی یەكێ لە مامۆستاكانییەوە دەڵێت: (هەر چۆنێك بێت دكتۆر رێباز، هەموو كێشەكانی بە چەند قسەیەك و پێكەنینێك چارەسەر دەكرد. ل 49) هەروەها دەنووسێت: (مامۆستا مەهدی سمیلان و سیدەكانی تێكەڵ دەكرد ل 47) بەڕاست هەموو كێشەیەك بە پێكەنینێك چارەسەر دەكرێت؟ مامۆستای زانكۆ، شوناسێكی بەرزی زانستی و فێركاریی و پەروەردەیی هەیە و نەك نابێت خوێندكارەكانی لە زانكۆ فێری ئەوە بكات، كە كێشەكان بە گاڵتە وەربگرن، بەڵكو دەبێت بیانخاتە بەردەم بەرپرسیاریەتی گەورەش لە ئاستی خۆیان و كۆمەڵگەدا. ئێمە وەها لە زانكۆ، وەك نێوەندێكی گەورەی مەعریفی گەیشتووین، بۆیە ئەوە ئاستی زانستی بەشێكی یەكجار زۆری دەرچووەكانمانە، كە تەنانەت لە پسپۆڕایەتییەكەی خۆشیاندا، زانیارییەكی ئەوتۆیان نییە، چونكە خەیاڵییان لای ئەو رووكەش گەرایەیە، كە ئەم كچە خوێندكارە لە بەناو ئەزموونەكەیدا لەو كتێبە باسیان دەكات. 
ئەم كچە خوێندكارەی زانكۆی سۆران، چونكە ئەزموون بە نووسینەوەی یاداشتی رۆژانەی ئاسایی و بێ ناوەڕۆكیی  بەشی ناوخۆیی تێگەیشتووە، ئیدی لە كتێبەكەیدا باسی گەلێك شتی سادە دەكات، بۆ نموونە دەنووسێت: (حەتمەن  نابێ دۆڵمە خۆشەكانی رەیان و بریانییە بەتامەكەی بواریش لە بیر بكەین. ل 47) یاخود دەنووسێت: (لەگەڵ سەرقاڵیمان بە توێژینەوەی دەرچوون، ئاهەنگی دەرچوونیش لە بەشە ناوخۆیی باسی لێوە دەكرا، شێوازەكانی جلوبەرگ، شیرینی و داوەتنامە، رەنگی جلەكان، هەمووشتێك سەرقاڵی كردبووین. ل 78) 
لە وڵاتانی دنیادا، خوێندكاران و قوتابیانی زانكۆ، هەموو خەیاڵیان لە سەروبەندی نووسینی توێژینەوەی دەرچوون ئەوەیە، چۆن توێژینەوەیەكی ئەكادیمییانەی بەرز، كە خزمەت بە بواری زانستی و پەروەردەیی كۆمەڵگەكەیان بكات بنووسن، كەچی لای ئێمە لە كاتی نووسینی توێژینەوەش، خوێندكاران بەشێکیان خەیاڵیان لای پۆشینی جل و رووخسارە، چونكە وەها لە زانكۆ گەیشتوون. دەنا ئەگەر خوێندكارێك سەرقاڵی نووسینی توێژینەوە بێت، دەكرێ بەشێكی مێشكی لای رۆژی دەرچوون بێت؟ ئایا ئەمانە ئەزموونن و شیاوی ئەوەن بخرێنە بەردیدی خوێنەر؟ ئەزموون تەنێ نووسینەوەی قسە و رووداوی پێكەنیناویی نێو زانكۆ نییە، بگرە هەر نابێت بوار بەوە بدرێت ئەم بە ناو ئەزموونانە هەربڵاویش بكرێنەوە، كە لەوەدا رووی رەخنەم لە بەڕێوەبەرایەتی چاپ و بڵاوكردنەوەی سۆرانە، كە چۆن بێ هەڵسەنگاندنی زانستییانە و بابەتییانە لە رووی ناوەڕۆكەوە، كتێب بۆ هەموو كەسێك چاپ دەكەن. ئەم رەواجدانە و بە بازاڕییكردنەی كتێب، وەك هەر كاڵایەكی دیكە، بەداخەوە هیچ بەهایەكی مەعریفی و زانستی بۆ دنیای كتێب و خوێندنەوە نەهێشتۆتەوە!

*ناوی كتێب: لە تاریكییەوە بۆ ڕۆشنایی، ئەزموونی زانستخوازێكی كۆڵنەدەرە، ڕۆشنا ئیبراهم، بڵاوكراوەی بەڕێوەبەرایەتی چاپ و بڵاوكردنەوەی سۆران، زنجیرە 37 ، ساڵی چاپ _2025.