4-4- كۆتایی
عەقڵی نەتەوەیی توركی بە سروشتی خۆی دوژمنكارانە و رەگەزپەرستانەیە، كۆمەڵگەی توركیش كۆمەڵگەیەكە رقی لەوی دی دەبێتەوە و تا بینەقاقاش دژی نەتەوەكانی دیكەیە، بەڵام بەرامبەر بە ئەوروپاییەكان هەست بە كەمی دەكات، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵ دەدات لەو بچێت و هاوشێوەی بێت.
ئەو رەگەزپەرستی و دوژمنایەتییە لای تورك خەوش و كەموكوڕیی نییە، بەڵكو بابەتێكی داواكراو و پێویستە وەك میكانیزمێك بۆ بەرگری لە خود
هەمیشە لە پەنگخواردنەوە و هەڵچووندایە بەرامبەر بەوی دی كە جیاوازە لە خۆی، بەردەوامیش لەو باوەڕەدایە كە هەموو جیهان پیلانی لێ دەگێڕن و تەڵەی بۆ دەنێنەوە، لەبەرئەوە دەبینین كاردانەوەی توندوتیژی هەیە هەستی دابڕان و دژی هەیە بەرامبەر بەو غەریبانەی لەسەر خاكەكەین، وەك ئەوەی روویداوە و رۆژانەش روو دەدات لە شارە توركییەكاندا بەرامبەر بە پەنابەر و گەشتیارە عیراقی و كەنداوییەكان، دژی سورییەكان و یەمەنییەكان و كورد و عیراقییەكان!
پێویستە تێبینی ئەوە بكەین، ئەو رەگەزپەرستی و دوژمنایەتییە لای تورك خەوش و كەموكووڕیی نییە، بەڵكو بابەتێكی داواكراو و پێویستە وەك میكانیزمێك بۆ بەرگری لە خود، باشە ئەم دوژمنایەتییە لە كوێوە هاتووە؟
رەگەزپەرستی و دوژمنایەتی ماكی لە بێخی هۆشیاری نەتەوەیی توركدایە، لە كۆمەڵگەكەی و دەسەڵاتەكەیدایە، وەك ئاماژەمان پێدا، وەك ئەوەی فرۆید لێكدانەوەی بۆ كردووە لای مرۆڤی تاك غەریزەیەكی بنەڕەتییە و رۆڵی هەیە لە پێكهاتەی كەسێتیدا.
ئەم خووە زۆربەی جار بەشێكی كەمی نەبێت دەرناكەوێت، وەكو پارچە سەهۆڵی سەرئاوكەوتوو، كە تەنیا سەرەكەی لە ئاوەكەدا دیارە و بەشی هەرە زۆری لەژێر ئاوەكەدایە و دیار نییە لە نائاگای ناخی مرۆڤ و یادگەیدا، بەڵام ئەم تاكە لە ژیانی رۆژانەیدا مەحكومە بە هۆشیاریی رواڵەتانە، یان بە خودی باڵا، كە بریتییە لە كۆمەڵێك پێوەری كۆمەڵایەتی و بەهای ئایینی و ئاكاریی كە زاڵ دەبێت بەسەر رەفتاریدا. ئەوەش لە دەوڵەتی توركی و رەفتارەكانی و كۆمەڵێك مافی جیهانیدا رەنگی داوەتەوە.
لەدایكبوونی مێژوویی بەلاڕێداچووی دەوڵەتی توركی لە دوای هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریی عوسمانییەوە، رەگەزپەرستیی دوژمنكارانەی عەقڵی نەتەوەگەرایی تورك روون دەكاتەوە، ئەوەش دەخاتەڕوو كە یادگەیەكی دڵ شكاو بەشدار بووە لە پێكهاتنی عەقڵی نەتەوەگەراییدا هاوشێوەی رەگەزپەرستی دوژمنكارانەی منداڵێكە لە پەروەردەكردنیدا دڵڕەقانە رەفتاری لەگەڵ كراوە، ئەو كاتەی لە خۆشەویستی لەگەڵ دایكیدا بەرامبەر بە باوكە ركابەرەكەی تێكشكاوە (بە گوێرەی فرۆید)، عەقڵی نەتەوەگەرایی توركیش هەمان هەستی هەیە بەرامبەر بە خۆرئاوا كە رۆڵی باوك دەبینێت، كە ئیمپراتۆرییەكەی لاقە كردووە و وەك باوكێك خۆشەویستی زۆرەملێی بەسەریدا سەپاندووە، دەكرێ ئەمە ناوبنێین (ئۆدیبیزمی تۆرانی)، لەبەرئەوە چەندە حەز دەكات لاسایی باوكی بكاتەوە و هەوڵ دەدات لەو بچێت، ئەوەندەش رقی لێیەتی، لە هەمان كاتدا رق و كینەیەكی زۆری بەرامبەر هاوبەش و ركابەرەكانی لەو پەروەردەیەدا، وەك عیراقییەكان سورییەكان و هی تریش.
عەقڵی نەتەوەگەرایی توركی بەرهەمی ئەو قۆناغە سەرەتاییەیە، كە كۆمەڵگەی توركی پیایدا تێپەڕیوە هەر لە هەڵوەشانەوە تا دابەشبوون و ئازاری تێكشكان بەرامبەر بەوانی دی و نەبوونی متمانە پێیان، عەرەب و نەتەوە موسوڵمانەكانی دیكەش هیچ نین جگە لە كۆمەڵێك گروپ، كە بوونەتە ركابەری توركە بەنازەكە لە خۆشەویستی تۆتەمی (باوكە ئەوروپاییە بێزراوەكە) و دەبێ هەر بكرێنە قوربانی بۆ باوكەكە.
*مامۆستای فەلسەفەی سیاسی لە زانكۆی كۆیە
لە عەرەبییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید
