ئاوەزنامە، كتێبێك بۆ پەروەردەكردنی خود

سەدیق سەعید رواندزی

كتێبی (ئاوەزنامە) رێبەرێكی گەورەی پەروەردەیی، دەروونی، كۆمەڵایەتی و مرۆییە، كۆمەكێكی یەكجار گەورە و بەهاداری دایبابان بە گشتی دەكات، بۆ ئەوەی لە پەراوێزییەوە نەوەكانیان بە پەروەردەیەكی راست و دروست و پاك و مرۆییانە گەورە بكەن و پەروەردە بكەن. هەڵبەتە بۆیە جەخت لە سەر توێژی منداڵ دەكەمەوە، چونكە ئەوان نەوەی دوا رۆژن و پەروەردەكردنیان لە سەرەتاوە دەست پێ دەكات، نەك ناوەڕاست و كۆتایی رێگاكە، كە رەنگە هیچ رێسا و ئامۆژگارییەك لەو شوێن و كاتەدا، بۆ مرۆڤانێك بەها و بایەخیان نەبێت، كە تەمەنێكیان لە پەروەردە و كەلتورێكی كۆمەڵایەتی هەڵە و نادروست بە سەر بردبێت.
پەیوەندیی نێوان گاندی و نەوەكەی
ئەم كتێبە، لە رێگەی چەند وانەیەكی ژیانەوە كە پەیوەندیی نێوان گاندی و نەوەكەیمان بۆ دەگێڕێتەوە، هزری مرۆڤ بەرە و پەروەردەیەكی جوان و مرۆییانە ئاراستە دەكات، بە جۆرێك وەك ئەوەی مانفێستێكی نووسراو یان نەخشەڕێگەیەكی ژیان بێت. نەوەكەی گاندی، لە رێگەی گێڕانەوەی سەرگوزشتەی ژیانی خۆی لەگەڵ باپیرەیدا، لەو گوند و هەوارگەیەی تێیدا ژیاوە، مرۆڤ بەرە و پەروەردەكردنێكی نموونەیانە دەبات و فێری دەكات كە چۆن رق بە خۆشەویستی بگۆڕێتەوە، چۆن مرۆڤ لە ساتە هەر تووڕە و توندوو نائارامەكاندا، بەرزەفتی خۆی لە دەست نەدات و بە ئارامی و هێمنییەوە بیر بكاتەوە و بڕیار بدات. ئەم كتێبە، فێرمان دەكات كە شوناسی مرۆڤ لە مرۆڤبوونەكەیدا ببینین و نە ئایین، نە ئایدیا، نە رەگەز و نەتەوە هیچ بەهایەكیان نییە، كە لەڕاستیدا ئەمەش كرۆكی راستەقینەی مرۆڤ و چوونەوە سەر بنەچەی سروشتییانەی مرۆڤە، كە  هەموو فەلسەفە و ئایدیاكانیش حەختی لێ دەكەنەوە كە ئەویش مرۆڤ دەبێ لە بەرایی هەموو ناسنامەیەكدا مرۆڤبوونی وەك ناسنامە پیشانی ئەوانیتر بدات.
هەستی هاوسۆزیی و مرۆییبوون
 نەوەكەی گاندی، گەرچی قورس و ئاڵۆز بووە بۆی، بەوەی كە پەیڕەوی هەموو ئەو رێسا و وردەكارییانەی ژیانی باپیرەی بكات، بە تایبەتی كە كارێك نەكات ناوبانگی خۆی و باپیرەشی لێڵ بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەزموونی ژیانی گاندی دەكاتە نەخشەڕێگەیەك بۆ ئەوەی ژیانی ئاڕاستە بكات لە پێناو ئاشتی و ئارامی و هەستی هاوسۆزیی و مرۆییبوون و چەندان خەسڵەتی دیكەش. رەنگە بەهادارترین وانە و ئەزموون لەو كتێبەدا، خۆی لە فێركردنی بەرپرسیارێتی مرۆڤەكان ببینێتەوە. كاتێ مرۆڤ هەر لە سەرەتاوە لە یەكەم ئۆرگان و وێستگەی كۆمەڵایەتی ژیانی كە منداڵێكە لە نێو خێزان و فێری بەرپرسیارێتی دەكرێت، ئیدی بەرپرسیارێتی لای ئەو، دەبێتە بەهایەكی جێگیر، بێگومان ئەمەش بەو مانایە نا كە مرۆڤ تەنها لەبەرانبەر شتە گەورەكاندا هەست بە بەرپرسیارێتی بكات، بەڵكو لە بەرانبەر وشەیەكی سادەش كە ئاراستەی بەرانبەرەكەی دەكات، بەوەی نەبادا وشەكەی هەست و پێگەی بەرانبەرەكەی بڕووشێنێت.
 نەوەكەی گاندی، كاتێ هەست دەكات پێنووسە دارەكەی زۆر بچووك بۆتەوە بە جۆرێك كە لە نێو پەنجەكانی دیار نەبێت، ئیدی فڕێی دەدات و داوا لە باپیرەی دەكات كە یەكێكی دیكەی بۆ بكرێت، ئەویش پێی دەڵێت تۆ ئەمڕۆ بەیانی پێنووسەكەت پێ بوو چیت لێ كرد؟! ئەویش لە وەڵامدا پێی دەڵێت كە فڕێمداوە! گاندی نەوەكەی ناچار دەكات بچێت پێنووسە بچووكەكە بدۆزێتەوە، چونكە هێشتا نووكەكەی بای ئەوە ماوە، دوو - سێ رۆژی دیكە بتوانێت پێی بنووسێت. لەم وانەیەدا گاندی بە نەوەكەی دەڵێت نابێ فێری ئەوە بیت شت بە هەدەر بدەیت، چونكە بە هەدەردان دوورە لە هەستی بەرپرسیارێتی، فڕێدان ژینگە پیس دەكات و كاتێ دەزانی پێنووسەكەت هێشتا كار دەكات، بۆچی دەیگۆڕی بە یەكێكی دیكە؟ نەوەكەی گاندی، سەرگوزشتەیەكی دیكەی جوانتر دەگێڕێتەوە و دەڵێت: رۆژێكیان پرسیارم لە دایكم كرد کە ئەو بۆچی بەو نرخە هەرزانە شیر دەفرۆشێتە ئەوانیتر؟ ئەویش لە وەڵامدا پێی دەڵێت بۆ ئەوەی هەست بكەن دەتوانن بەوەندەی هەیانە پێداویستییەكانیان دابین بكەن، نەك وا بزانن من بەزەییم بەواندا دێتەوە، چونكە مرۆڤ شایەنی رێزە نەك بەزەیی.
مرۆڤ دەبێت زیت و وریا بێت
بێگومان كەس نابێتە گاندی، هەتا مرۆڤایەتی ماوە، یەك گاندیش هەیە، بەڵام ئەوەی ئێمە لە گاندی فێری دەبین ژیان و ئەزموونی ئەوە، ئەمەش بەو مانایە نا وەك گاندی بین. هەڵبەتە لە خوێندنەوەی ئەو كتێبەدا، مرۆڤ دەبێت زیت و وریا بێت و نەكەوێتە هەڵەی ئەوەی گاندی كلێشەسازییەكی بۆ ژیانی هەموومان داناوە و دەبێ لە سەری بڕۆین، نەخێر، گاندی و ئەزموونی ژیانی تەنێ جەخت لەوە دەكەنەوە كە مرۆڤ لە هەر رەگەز و نەتەوە و ئایین و ئایدیایەك بێت، ئەوە گرنگە مرۆڤانە بژیت و رەفتار بكات و بتوانێت رق بە خۆشەویستی، تووڕەیی بە ئارامی، نەرجسی بە بەخشندەیی، غەمگینی بە بەختەوەریی، نەبوونی بە زەنگینی بگۆڕێت. گاندی لەو كتێبەدا، نەوەكەی و هەمووشمان فێری ئەوە دەكات كە هەر كاتێك مرۆڤ بەها و پێگەی خۆی لە پارە و زەنگینی دیتەوە، ئەوا پێناسەی خۆی نییە وەك مرۆڤ دەیكات، بەڵكو پارە و سەرمایەیە پێناسەی دەكات و بەمەش ئەوەی لەو نێوەندەدا ون دەبێت، شوناسە مرۆڤانەكەیەتی، كە مرۆڤ جیا دەكاتەوە لە بوونەوەرەكانی تر. كاتێ نەوەكەی گاندی بێزاریی خۆی لەوە دەردەبڕێت كە هەر سێ ژەم لای باپیرەی كوولەكە دەخوات و ئەو نیگەرانییەش دەگەیەنێتە باپیرەی، گاندی هەڵوێستەكەی دەنرخێنێت بەوەی كە ئەو وەك مندالێك لە بەرانبەر مافەكانیدا بێ دەنگ نەبووە. بۆیە ئێمە كاتێ ئەزموونی ژیانی نەوەكەی گاندی لەو كتێبەدا دەخوێنینەوە، ئەوەی بۆمان مایەی پەیڕەوكردن و بەهاداریی بێت، دواجار ئەو هەست و تێگەیشتنە مرۆییە كە دەبێ هەمووان وەك مرۆڤ هەیانبێت، چونكە ئەزموونی ژیانی هیچ مرۆڤێك لەویتر ناچێت و ئەزموون ناكرێت، بەڵكو ئەوەی هەیە وەك وتمان ئەو بەها باڵا مرۆیانەیە، كە مرۆبوونمان لە مرۆڤ جیا دەكاتەوە بەو مانایەی ئەوە بەهادار نییە، ناومان مرۆڤ بێت، بەڵكو چەند مرۆڤانە دەژین و رەفتار دەكەین ئەوە گرنگە، كە كتێبەكە لەم رووەوە تەژییە لە ئەزموونی مرۆییانەی جوان و بەهادار كە دەكرێ مرۆڤەكان بە تایبەتیش دایباب بۆ منداڵەكانیان بیكەنە نەخشەڕێی پەروەردەكردن.
چەند سەرنجێك لەبارەی وەرگێڕانی كتێبەكەوە
لێرەدا، وەك خوێنەرێك هەندێك سەرنج و تێبینی لەبارەی وەرگێڕانی ئەو كتێبە دەخەمەڕوو ئەوانیش:
یەكەم: ئەم كتێبە، سێ نووسەر پێشەكییان بۆ نووسیوە، كە لە راستیدا هیچ پێویست نییە، چونكە كتێبەكە خۆی دەدوێت و پێویست ناكات كەس پێمانی بناسێنێت و پێشەكییەكە هیچ داهێنانێكی تێدا نییە، وەك ئەوەی هاوڕێیەك وەها وەسفی كردبوو، جگە لەمەش هەر خۆی نەریتێكی نامۆیە، سێ كەس پێشەكی بۆ كتێبی وەرگێڕدراو بنووسن، كە تەنێ وەرگێڕەكە وەریگێڕاوە.
سێیەم:_ وەرگێڕ لەو كتێبەیدا، هەوڵیداوە هاوواتاكردنی وشەی كوردی بۆ هەموو ئەو وشە بیانیانە بێنێتەوە كە لە كتێبەكەدا هەن، كە ئەمەش بە شێكە لە خەسڵەتی جوانی وەرگێڕان لای ئەو، بەڵام هەر لە كتێبەكەدا دەیان وشەی عەرەبی وەكو خۆی نووسیوەتەوە كە ئەوانیش (قانونی مەدەنی، موحازەڕە، حەڕەم، ئەسڵ و فەسڵ) و گەلێكی دیكە، كەواتە مادام تۆ لە خەمی بە كوردیكردنی هەر وشەیەك دابیت، ناكرێت ئەو وشانەش نەكەیتە كوردی.
دووەم: وەرگێڕ لە بەرانبەر وشەی (ئەشرام)ی هیندی كە بە مانای گوندی هەرەوەزی دێت، وشەی (كۆژین)ی بەكار هێناوە كە دروست نییە، چونكە كۆژین تەنها گوزارشت لە ژیان دەكات و لە شوێن ناكات، بۆیە وشەی (هەوارگە) دروستترە، چونكە ئەم وشەیە لە هەوار كە بە مانای شوێن دێت، هەروەها پاشگری (گە) كە لەگەلەوە هاتووە پێكهاتووە، بەمەش وشەكە هەردوو دەلالەتی شوێن و مرۆڤ دەگەیەنێت.
سێیەم: وەرگێڕ وشەی كاروباری لە بەرانبەر (بزنس)ی ئینگلیزی بەكار هێناوە، كە ئەمەش هاوواتای ئەو نییە، بەڵكو كارساز دروستترە.
چوارەم: ناونیشانی لاوەكی سەر بەرگ (گاندیی باپیرم) هەڵەیە، بەڵكو دەبێ بە یەك پیتی (ی) بنووسرێت چونكە گاندی خۆی ناوە  و پێویستی بە جێناوی لكاوی (ی) نییە تاكو پێی بناسرێتەوە بە تایبەتیش كە خۆی پیتەكەی هەیە. دواتریش ئەو (ی) خستنە سەر، سیفەتی وشەكەی لە ناوەوە گۆڕیوە بۆ هاوەڵناو كە ئەمەش هەڵەیە. دواجار دەڵێم ئەم كتێبە، گەلێك وانە و ئامۆژگاریی بەهاداریی پەروەردەیی تێدایە، كە كۆمەكی مرۆڤ دەكەن بەوەی چۆن بتوانێت هەر تەنها ناوی مرۆڤ نەبێت، بەڵكو جەوهەرەكەشی مرۆڤ بێت.

پەراوێز
ئاوەزنامە، نووسینی: ئارون گاندی، وەرگێڕانی: شەفیقی حاجی خدر، ساڵی چاپ _2025.