کـــ - و - ر - د!

کاتێك تەماشای ناونیشانی ئەم بابەتە دەکەیت، چوار پیتی لێکهەڵوەشاوە و دابڕاو دەبینیت، کە بەشێکن لە پیتەکانی زمانی کوردی، بەڵام لێی وردببیتەوە و بەیەکیانەوە گرێ بدەیت، دەبێتە وشەی «کورد» و مانای گەلێکی زیندووی سەر گۆی زەوی دەگەیەنێت.
ئەو پیتە جیاجیایانە، تەنها ناونیشانی راپۆرتێکی رۆژنامەنووسی یاخود بابەتێکی میدیایی نییە، بەڵکو گوزارشتە لە واقیعێکی تاڵ؛ دابەشبوون و دابڕان و پەرتەوازەیی و نا یەکگرتوویی.
کورد بۆ وایە؟ بۆچی هەمیشە لێکدابڕاو و لێکترازاوە؟ بۆچی یەکڕیز و یەکدەست و یەکهەڵوێست نین لە هەموو کاتەکاندا؟ بۆچی دەیان جار لەناو هەر چوار پارچەکەدا دابەشبووینەتەوە؟
ئەم بۆ و چۆن و بۆچی و هەزار و یەک پرسیارە، کردمانە بابەتێکی رۆژنامەنووسی و بەدواداچوونێکی رۆژنامەنووسیمان بۆ کرد، بەتایبەت لەم ساتەی کوردستاندا، کە گوشارەکان زۆرن و دابڕانەکەش زیاترە.

كوردستانی نوێ – هیوا كازم

یەکگرتووبین چی و پەرتەوازەبین چی؟
عارف قوربانی نووسەر و رۆژنامەنووس لە تاراوگەوە بۆ کوردستانی نوێ دوا و خوێندنەوەی بۆ هەردوو حاڵەتی یەکگرتوویی و پەرتەوازەیی کورد کرد و وتی: «ئەزموونەکانی رابردوو ئەوەی بۆ سەلماندوین، لەکوێدا ناکۆکی نێوخۆمان هەبووبێت، پێگەمان لاوازبووە و زیانمان بەخۆمان و دۆزی رەوای میللەتەکەمان گەیاندووە. هەرکاتیش یەکهەڵوێست و یەکگوتار بووبین، سەرکەوتنمان بەدەستهێناوە. نموونەی بەرجەستەش ئەوەیە لە هەموو ئەو دۆخانەی کورد تووشی شکست و دۆڕان بووە، یەکێك لە هۆکارەکانی ناتەبایی کورد خۆی بووە. هەروەها چەند نموونەیەکیش هەن، کە دەبێت هەمیشە لەبیرمان بن بەهۆی یەکێتیی نێوان هێزە سیاسییەکان و خەڵکی کوردستانەوە، دەستکەوتمان لێچنیوەتەوە، لە نموونەی؛ بەرەی کوردستانی و راپەڕینی گەلی کوردستان لە ساڵی 1991دا. پێکەوەبوونی کورد لە پرۆسەی رووخانی سەدام. دواتریش لە رێککەوتنامەی ستراتیژیی نێوان پارتی و یەکێتی. لە شەڕی داعشدا. هەریەك لەو نموونانە دەستکەوتەکانی بۆ خەڵك دیار و بەرچاون». 
عارف قوربانی باسی لەوەکرد، ئەو بارودۆخە خراپەی خەڵکی لە هەرێمی کوردستان و لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم تووشی هاتوون، چی بێ مووچەیی و چی ئەو سیاسەتی تەعریبەی لەناوچە کوردستانییەکاندا بەڕێوەدەبرێت، ئاشکرا دیارە پەیوەندیی بە ناتەبایی نێوماڵی کورد خۆیەوە هەیە. 

عارف قوربانی: ئەو بارودۆخە خراپەی خەڵکی کوردستان تووشی هاتووە، ئاشکرا دیارە پەیوەندیی بە ناتەبایی نێوماڵی کورد خۆیەوە هەیە

هیچ چانسێك هەیە؟
وتیشی: «سەرباری ئەوەی بەهۆی ناکۆکیی نێوخۆوە پێگەی کورد زۆر لاوازبووە، بەڵام نەیارەکانی ئێمەش زۆر بارودۆخیان باش نییە، بۆیە ئەگەر ئێستاش بڕیاربدرێت بۆ بەلاداخستنی کێشە و ناتەبایی و ناکۆکییەکانی نێوخۆمان و چارەسەری خێرابکرێن، چانسی ئەوەمان دەبێت جارێکیتر پێگەی کورد لە عیراق و ناوچەکەدا بەهێزببێتەوە، بەتایبەت بەهۆی ئەوەی ناوچەکە لەبەردەم کۆمەڵێك پێشهاتی چاوەڕوانکراودایە، ئەگەر کورد خەریکی ناکۆکی و ململانێی ناوخۆبین، نەك ناتوانین هیچ دەرفەتێک بقۆزینەوە بەقازانجی میللەتەکەمان، بەڵکو هەڕەشە و مەترسی جددیش دەکەوێتە سەرمان، بەڵام ئەگەر پێکەوەبین ئەگەری دەرفەت و دەورانێکی دیکەی کورد لەبەردەممانە. بەهیوام حزبە سیاسییەکان بەدیاریکراوی دوو هێزە سەرەکییەکەی هەرێم، هەست بەو بەرپرسیارێتییە بکەن و بەسەر کێشە لاوەکییەکاندا زاڵبن». 
لە کۆتایی قسەکانیشیدا عارف قوربانی دەڵێت: «پێویستە ئەوە لەبەرچاوبگرن، کە ئەمڕۆ باشووری کوردستان بووە بەداینەمۆی بەشەکانی دیکەی کوردستانیش، واتا بەناڕاستەوخۆ بەرپرسیارێتی چارەنووسی ئەوانیشمان کەوتۆتە ئەستۆ. هەر مەترسی و شکستێک لە باشوور، رەنگدانەوەی بۆ دۆخی ئەوانیش دەبێت، سەرکەوتن و بەهێزیی پێگەی باشوور دەبێتە وزەو تین و تاوی تێکۆشانی ئەوانیش. ئەمەش دەبێت هەستی بەرپرسیارێتیمان فراوانتر بکات. بۆیە داوا لە بەڕێزان هەردوو سەرۆکی ‌یەکێتی و پارتی دەکەم بەڕەچاوکردنی ئەو پێویستیانە بیر لە رێککەوتنامەیەکی دیکەی هاوشێوەی رێککەوتنی ستراتیژی پێشویان بکەنەوە، کە ئەوە دەبێتە مایەی دەستەبەرکردنی دڵنیایی و پارێزگاری لە بەدەستهاتووەکانمان و یارمەتیدەر دەبێت لە بەدیهێنانی ئامانجەکانی دیکەی میللەتەکەمان».

پرەنسیپ و بەهاكانی یەكگرتوویی 
لەسەر ئەم پرسە ستراتیژییە، د.مەهدی ئەبوبەكر پسپۆڕی كۆمەڵناسیی سیاسی بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند، ناتوانین یەكگرتوویی سیاسی دروستبكەین ئەگەر لەڕووی كۆمەڵێك پرەنسیپ و بەهاوە رێكنەكەوین، بە تایبەتی ئەوەی ئێمە وەكو كورد بەرژەوەندیمان لە چیدایە و چی شتێك كۆماندەكاتەوە لەسەر ئاستی كۆمەڵگەیی لەسەر ئاستی تاكەكان؟ كە لەسەر ئەمانە رێكکەوتین بەرژەوەندیمان لە چیدایە، ئەوا دەبێت یەكگرتوویی سیاسی و قەوارەكەمان بپارێزین، ئەوكاتە لەڕووی سیاسییەوە چەند جیاوازیمان هەبێت لەسەر ئەو بنەمایانە دەبینە یەك، واتە ئەگەر (یەكێتی، پارتی و حزبەكانی تر) لەسەر بەرژەوەندییەكانی كورد رێكبكەون، بڵێن بەرژوەندییەكانی كورد ئەوەیە، كە دەبێت قەوارەی هەرێمی كوردستان بپارێزین، زمانی كوردی كە ناسنامەی كوردە، بپارێزین، كەرامەت و شکۆ و بەها دێرینەكانی كورد بپارێزین و لەسەر ئەمانە رێكکەوتین، ئەوكاتە لەڕووی سیاسییەوە رێكکەوتن زۆر ئاسانە، چونكە ئێمە بزانین بەرژەوەندییەكانمان چین، ئەوكاتە دەتوانین جیاوازییە سیاسییەكان بخەینە لاوە و بەرامبەر هەر دوژمنێك بوەستینەوە و دەتوانین یەكگرتووبین. ئەم یەكگرتووییەش لە چیدا رەنگدەداتەوە؟ بەدڵنیاییەوە لە وتاری سیاسیماندا.

د.مەهدی ئەبوبەكر: یەكگرتوویی مانای ئەوە نییە هەموومان لەسەر یەك ئایدۆلۆژیا و سیاسەت بین، بەڵکو بیروبۆچوونی سیاسی لە لایەك دەوەستێت و پاراستنی ناسنامەش لەلایەکی تر

کێشە گەورەکە چییە؟
وتیشی: «ئەم یەكگرتووییە مانای ئەوە نییە هەموومان لەسەر یەك ئایدۆلۆژیا،  یەك سیاسەت بین، بەڵکو بیروبۆچوونی سیاسی لەلایەك دەوەستێت، بەڵام كاتێك كە مەترسییەك دێتەپێشەوە لەبەرئەوەی ئێمە لە چواردەوری كۆمەڵێك سیستمی بەها كۆبووینەتەوە، ئەم سیستمە ناسنامەی ئێمە دەپارێزێت. هیوادارم كۆبوونەوەی یەكێتی و پارتی ببێتە پایەیەك، كە ئەو دوو حزبە سەرەكییەی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان بتوانن كۆمەڵێك خاڵی هاوبەش لەنێوان خۆیاندا بدۆزنەوە، كە لە بەرژەوەندی كوردە، ئێمە ناڵێین یەكێتی و پارتی ببن بە یەك یان بە یەك لیست بەشداری هەڵبژاردن بكەن، دەڵێین ئەوەی بەرژەوەندیی كوردی تێدایە ئەوە بكەن و پێش ئەوەش بەرژەوەندیی خۆتانی تێدایە بۆ مانەوەتان لە دەسەڵات، لەسەر ئەوانە رێكبكەون، ئەگەر لەسەر ئەم خاڵانە رێكبكەون دەتوانن بە وتار و ئیرادەیەكی هاوبەش رووبەڕووی مەترسییەكان ببینەوە، یەكێك لە كێشە هەرە سەرەكییەكانمان بریتییە لەوەی حزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان یەك وتار و یەك ئیرادە و یەك هەڵوێست و یەكڕیز نین و ویستێكی سیاسی هاوبەشیان نییە، ئەمە كێشە گەورەكەیە».

ناسنامەی كوردایەتی بپارێزین 
ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، قسەیەك هەیە دەڵێت: «دوو ئیدارەیی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە»، ئێمە كێشەمان لەسەر دوو ئیدارەیی نییە، لە جیهاندا لامەركەزی هەیە لەڕووی ئیدارییەوە، ئەو حزبەی لە شارێك حوکمڕانی دەكات بە لامەركەزیەت حوکمڕانی دەكات، بەڵام ئیرادەیەكی سیاسی یەكگرتوو هەیە، بۆیە كێشەی ئێمە دوو ئیدارەیی نییە، كێشەی سەرەكی ئێمە ئەوەیە یەك ئیرادەیی و یەكهەڵوێستی و یەكڕیزیی سیاسییمان نییە، هیوادارم ئەو كۆبوونەوەیەی نێوان یەكێتی و پارتی كە كرا و ئەو كەسانەی كوردپەروەرن و بەرژەوەندیی وڵاتیان لا مەبەستە و دەیانەوێت كوردبوون و ناسنامەی كوردایەتی بپارێزن، دەبێت دڵخۆشبن بەو كۆبوونەوەیە بۆئەوەی پاش (34) ساڵ ئەمە ببێتە بەردی بناغە بۆئەوەی جارێكی دیکە بە یەك وتار و یەكهەڵوێست و یەك ویستی هاوبەشی سیاسی رووبەڕووی مەترسییەكان ببینەوە، كورد ئێستا لە بارودۆخێكدایە كە خەڵكی خۆمان گەیشتونەتە قەناعەتێك، كە لە بارودۆخێكی لاوازداین و هەڵوێستمان لاوازە و پێگەشمان لاوازە، نەخێر ئەوەی لاوازی كردووین مەترسییەكانی دەرەوە نین، بەڵکو ئەو دابەشبوونە ناوخۆییەیە، كە لەنێوان هێزە سیاسیەكاندا هەیە بە تایبەتی یەكێتی و پارتی، ئەگەر یەكێتی و پارتی دوای ئەو كۆبوونەوەیە هەڵوێست و ئیرادەیەكی هاوبەشیان هەبێت بەرامبەر بەغدا و لە كرداری سیاسیاندا رەنگبداتەوە و دەریببڕن، بەدڵنیاییەوە بەغدا ناچاردەبێت مل بۆ هەرێم كەچ بكات، چونكە ئێستاش زیاتر لە (56 %)ی خەڵك لەگەڵ یەكێتی و پارتین و دەتوانن بە هەزاران خەڵك بهێننە سەر شەقام و خۆپیشاندان لە دژی حكومەتی عیراق بكەن، رای گشتی جیهانی تێبگەیەنن، ئەوکات عیراق ناچاردەبێت سازشت بۆ بكات، واتە لە نەبوونی یەكهەڵوێستیدا دوژمنەكانمان دەتوانن سوود ببینن، بۆئەوەی ئەو ناكۆكییانە قووڵتربكەنەوە و خەڵكی خۆتت لە دژ هانبدەن. 
هەروەها دەڵێت: «هیوادارین ئەو كۆبونەوەیەی یەكێتی و پارتی ببێتە بەردی بناغەی یەكگرتوویی سیاسی لە داهاتوودا. جیاوازی ئایدۆلۆژیا هەر دەمێنێت، بەڵام بە یەكهەڵوێستی و یەك وتاری و یەك ویستی سیاسی لەبەرامبەر بەغدا دەتوانین بڵێین لەو جەنگەی تێی كەوتووین، سەركەوتوو دەبین». 

ئازاد جۆڵا: ئەو رەوشەی هەیە دەخوازێت پێش هەموو شتێك یەكڕیزیی نێو ماڵی خۆمان توندوتۆڵ بكەین، ئەو جیاوازییەی لە بیروبۆچوونەكاندا هەیە، نەمێنێت

هێزە دێرینەكانی كوردستان 
د.مەهدی ئەبوبەكر لە درێژەی قسەکانیدا باسی لەوەکرد، ئەگەر بە یەكهەڵوێستی و یەكگرتوویی رووبەڕووی مەترسییەكان ببینەوە، ئەوكات هیچ بوارێك بۆ ناحەزی ناوخۆیی و دەرەكی نامێنێتەوە، ئێستا ئەوەی بەرەی کورد لاواز دەردەخات، دوو خاڵە، یەكەمیان: بریتییە لە ناچۆنییەكی و جیاوازی و جەمسەرگیریی هێزە سیاسییە دێرینەكان، كە كوردایەتی لەسەر دەستی ئەوان دروستبووە. دووەمیان بریتییە لەو هێزە سیاسیانەی بوونەتە بەكرێگیراوی ئەملاولا بۆ ئەوەی زیاتر بەرەی ناوخۆیی لاواز بكەن.

یەكگرتوویی كورد
هەر لەبارەی کورد لەنێوان تەبایی و ترازان، ئازاد جۆڵا چاودێری سیاسی بە كوردستانی نوێ-ی وت: «ماوەیەكی زۆرە لایەنە سیاسییەكان بەگشتی و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بەتایبەتی داوای یەكڕیزی دەكەن بۆ ماڵی كورد بە تایبەتی لە بەغدا بۆ شایستە داراییەكانمان، بۆ مافە سیاسییەكانمان و مافە یاساییەكانمان، ئەم یەكڕیزییە گرنگە بۆ بەرگریكردن لە خۆمان، دەبێتە پاڵپشتێكی بەهێز بۆ بەدەستهێنانی مافی نەتەوەییمان لە پارچەكانی دیکەی كوردستانیش، واتە دەرمانی دەردی كورد یەكڕیزی و یەكهەڵوێستییە، لەكاتێكدا باشووری كوردستان بە قۆناغێكی زۆر ناسك و هەستیاردا تێدەپەڕێت، چونکە گۆڕانكاری لەناوچەكەدا هەیە. ئەو رەوشەی هەیە دەخوازێت پێش هەموو شتێك یەكڕیزیی نێو ماڵی خۆمان توندوتۆڵ بكەین، ئەو جیاوازییەی لە بیروبۆچوونەكاندا هەیە، نەمێنێت بۆئەوەی بتوانین بە یەك وتاری سیاسی روبەڕووی نەیارەكان یان لایەنی بەرامبەر ببینەوە.

یەكێتی و یەكڕیزی 
وتیشی: «یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان زۆر هەوڵی داوە بۆ بابەتی یەكڕیزی و چارەسەركردنی ئەو كێشە و گرفتانەی لەنێوان لایەنەكاندا هەیە بەتایبەتی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەو كۆبوونەوەیەی دواجار لەنێوان یەكێتی و پارتی کرا، بریا زووتر بکرایە، هاووڵاتیانی هەرێمی كودستان ماوەیەكی زۆرە چاوەڕێی ئەو كۆبوونەوەیە دەكەن، خەڵك چاوەڕێی دەرەنجامی فیعلی دەكات، وەك یەكڕیزیی و تەبایی».

كێشەكان زۆرن
ئازاد جۆڵا ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، ئەم دۆخەی هەرێم پێویستی بە لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن و هەروەها ئەكادیمیانیشە بێنە ناو بابەتەكەوە، چونكە كێشەكانمان زۆر و جۆراوجۆرن، كێشەی (سیاسی، دیپلۆماسی، ئەمنی، ئابووری و ئیداری)مان هەیە، هەموو ئەوانە كێشەن و بەرۆكی ئەم حكومەت و ئەزموونەیان گرتووە، هەموو ئەوانەی باسمانكرد دەتوانن هاوكاری باش بن بۆ دەربازكردنی هەرێم لەم قۆناغە.