ستران عەبدوڵلا
مەبەستم لەم سەرنجە خستنەڕوو، یان هەڵسەنگاندنی ئەم كتێبە نییە، مەبەستم ئاماژەدانە بە زوڵمێكی دووسەرە كە نووسەر لەگەڵ گەلی كورد و گەلەكەی خۆی، ئەرمەنی، دەیكات. خانم (موریال میراك فایسباخ) نووسەری كتێبی (عبر جدار النار، أرمينيا – العراق - فلسطين مصالحات أم صفقات تحت الطاولة) گەرەكێتی لە باسی دوو دوسێی هاوچەرخ تراژیدیای گەلی ئەرمەن بێنێتەوە كایەی بیركردنەوە و بەراوردێك بكات لە نێوان ئەوی لە عیراق لە سەردەمی گەمارۆدانی رژێمی دیكتاتۆری بەعس و لە فەلەستین لە میانی ململانێ عەرەبی و ئیسرائیل روویداوە و ئەوی لە گەلەكەی، لە جینۆسایدی ئەرمەنەكان، بە دەستی توركەكان لە دوا دواییەكانی حوكمی ئیمپراتۆری عوسمانیدا، قەوماوە.
نووسەر سەرەتا باشی دێنێت كە تیژكردنەوەی یادەوەری نەتەوەیی لە هەمبەر تراژیدیای قەتلوعامی میللەتان لەگەڵ گیانی لێبوردەی و فەرامۆشی تۆڵە پێكەوە دەبەستێت و دەڵێت لە بیرنەكردن و یادگەی زیندووی گەلی زیندوو زۆر پێویستە بۆ ئەوەی هەستكردن بە پەژارەیی و خەمی مرۆیی هەر بمێنێت، بەڵام دەشڵێت تێپەڕاندنی (دیواری ئاگر) وەك ئەوەی لە دەقی (كۆمیدیای خواوەندی) لە نووسینی داهێنەری ئیتالی دانتیدا هاتووە بەرەو ئاشتی و هەڵكردن و هەڵدانەوەی لاپەڕەی تازەی ژیان و پێكەوەیی و گەردەن ئازادیش، ئەوەشیان هەروا ئازایەتی و مەردایەتییە، بۆ ئەوەی تورمەی مرۆڤ بمێنێت و ئایندە گەش بێت، پێچەوانەی رابردوو كە رەش و قەتران و زامانی زۆر و بێ شومارە.
ئەلهەقە کتێبەکە زانیاری زۆری تیایە بەتایبەتی لە دۆسێی کوشتاری ئەرمەن نموونەکانی یەجگار خەمبار و جەرگبڕن، بەڵام رێرەوی کتێبەکە شتی تر ئەدا بەدەستەوە. ئەم خانمە ئەمەریکییە بە بنەچە ئەرمەنییە ئەم هەموو زانیاری و زامانەی بۆ بەراوردێکی ناڕەوا خستۆتەگەڕ. گەمارۆی ئەمەریکا و کۆمەڵی نێوەدەوڵەتی لەسەر عیراق و رژێمەکەی وەک جینۆسایدێکی هاوچەرخ ناساندووە.
بەڵێ وایە تەوژمێک لە دامەزراوە رۆژئاواییەکان، لە چەپ و مەدەنییەکانی ئەوێ پێچەوانەی سیاسەتی باوی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانییەوە، بەناوی باق و بریقی ئینسانی و یارمەتیدانی گەلی عیراقەوە لە ساڵانی 1991-2003 وەک دیاردەیەکی شۆی سیاسیی گەمارۆیان دەبەزاند و دەریچەیەکیان بۆ چالاکی مەدەنی دەدۆزییەوە و کارێکیان دەکرد بە داخەوە دوا جار دەچووە گیرفانی رژێمی سەدامەوە و ناوبانگی گوایە مەزڵوم و لێقەوماوی بۆ پەیدا دەکرد، بەڵام ئەزموونی چالاکی مرۆیی ئەم خانمە ساڵانێکی زۆری خایاندووە. دوای ئەوانەش لەم کتێبەدا دیکۆمنتیشی کردووە. خانم (میراڵ) لەم چالاکیانەدا سەرانی رژێم و کەسانی دەوڵەت و دامەزراوە گشتییەکانی عیراقیشی دیتووە بەو ناوەوە گوایە ئیشەکەی ئەم پەیوەندیانەی گەرەکە. لەم هەموو ساڵانەدا لە بەسرە تا کەرکوکی ژێر دەسەڵاتی ئەو کاتەی بەعس نموونەی حاڵەتی برسێتی و بێ دەرەتانی تۆمار دەکات و وەک نموونە بۆ دڵڕەقی ئەمریکا و کۆمەڵی نێودەوڵەتی کۆمێنتیان لەسەر دەڵێت، بەڵام قەت ناپرسێت ئەی بەتەنیشت ناوچە گەمارۆدراوەکانی رژێمەوە چەند شارێکی کوردستان هەن کە ئەوانەش گەمارۆی دەبڵیان لەسەرە و رژێمەکەی ئەو داکۆکی لێدەکات پێشتر ئەنفال و جینۆسایدی کردون و ئێستاش بە ئامانجیان دەگرێت.
خانم تەنها لە چەند جێیەکی کەم باسی کورد دەکات. لە هی کۆنە باسی ئەو کورد و تورکانە دەکات کە لە کوشتاری ئەرمەندا داڵدەی دراوسێ و خەڵکی ئەرمەنیان داوە و وەک نموونەی ئینسانی بەرز ناوزەدیان دەکات. لە هی تازەش نموونە بە کوردێکی کەرکوکی دێنێتەوە کە ناوی لوئەیە و گوایە ئەویش قوربانی گەمارۆی ئەمەریکایە بەسەر خەڵکی مەدەنی عیراقەوە.
باشە ئەم خانمە چۆن ویژدانی هێناویەتی کە گەمارۆی رۆژئاوا بەسەر رژێمێکی فاشستەوە بە قەتڵوعامی نەتەوەی خۆی کە ئەرمەنە بشوبهێنێت؟ ئەی چۆن خۆی لە زوڵم و زۆری بەعس بەرامبەر کورد نەبان کردووە کە چاپی کتێبەکەشی کەوتۆتە دوای روخانی بەعس لە ساڵی 2003 دا؟ کە دەیتوانی دوای بەعس ترسی ئاسایی بڕەوێنێتەوە و شتێک لەسەر کوشتاری کورد بڵێ کە ئەوە شایانی بەراوردە لەگەڵ پەژارەی ئەرمەن لە ساڵی 1915 دا نەک حاڵەتە لابەلاکانی هەژاری و برسێتی لە گەمارۆدانی رژێمێکی وەکو سەدام کە خۆی بۆ پڕوپاگەندە و ئوێنبازی گەلەکەی خۆی بە بارمتەگرتووە و چەکی لەسەر سەریان داناوە.
ئەرێ ئەمە ئەو دیوارە مۆڕاڵیەی دانتییە یان ئەوەی دەبوایە لەبان مەقانەوە دیواری ترسی بەعسی ببەزانیبا و لە ئەنفالستانی شۆڕش و چەمچەماڵ هاوشێوەی خەمی ئەرمەنی دۆزیبایەوە؟
