تارماییەکانی سەرۆک مام جەلال

جاك دێریدا لە کتێبی تارماییەکانی مارکسدا بۆچوونێکی سەرنجڕاکێشی نووسیوە، دێریدا پێیوایە راستە مارکس وەکو جەستە لێرە نییە، بەڵام ئایدۆلۆژیا و فیکرەکانی وەکو تارمایی لێرەن و حوکم دەکەن. ئەم بۆچوونەی دێریدا واوەتر دەڕوات پێیوایە، وزەی بەردەوامبوونی وابەستەگی لەگەڵ تارمایی فیکریی و  سیاسی و فەلسەفی بیرمەند و عاقڵەکانی نەك سەردەمێک بە تەنها بەڵکو هەموو سەردەمەکان هەیە. لێرەوە مام جەلال  دەبێتە سەنتەری بیرکردنەوەمان و بە پێی تیۆرییە فەلسەفییەکەی دێریدا بێت، مام جەلال دەبێتە یەك لەو زانا و سیاسییە عەقڵانییانەی تارمایی فیکر و رۆحی ئەو لە ناوەندی ململانێ و کێشمەکێشمەکاندایە.
 تارمایی فیکری مام جەلال لە رووی سیاسییەوە لە هۆڵی کۆبوونەوەکان و ناوەندە سیاسییە ستراتیژیەکانی دنیا و  ناوچەکە حزوری هەیە. تارمایی فیكری ئەو لە هەموو سێکتەرەکان بە روونی دەبینرێت، ئەوەی مام جەلال دەیویست زۆر زیاتر بوو لەو بڕە ئازادیی و دیموکراسی و مافانەی مرۆڤ بێ جیاوازی جێندەری. 
لای دێرێدا هەندێکجار دەرکەوتنی تارماییەکانی کارل مارکس ترسێنەرن، چونکە داوای ئیشت لێدەکات، داوای جورئەت و چاکەت لێدەکات، داوات لێدەکات وەك مرۆڤ بیربکەیتەوە و بژیت. ترسێنەرە چونکە راچڵەکێنەرە، چونکە لە تەوەزەلی و ناچیزی پێشکەشکردنی چاکەی گشتی دەرمان دەهێنێت، ئەوان لە هەموو جێگایەک شۆڕشێکن، مەحاڵە بێ تارمایی و کاریزمای فیکر و تێگەشتنی ئەوان لە جیهان و سەردەمەکان تێبگەین. 
هەوڵ دەدەم ئەم رێبەرە مۆدێرنەی کورد، لە سێ تەوەری جیاوازدا پۆلێن بکەم، سێ خوێندنەوەی گرنگ دەربارەی فیکر و عەقڵی سیاسی مام جەلال دەخەینەڕوو. 

تەوەری یەکەم:  رۆحێکی کاریزماتیک
کەواتە ئێمە لەگەڵ رۆح و  فیکری  سەرۆک مام جەلال مامەڵە دەکەین، پیاوێك لە خراپترین دۆخی سیاسی و کۆمەڵایەتی نەتەوەکەی دێتە دونیاوە، دنیایەکی تاریك و  دراماتیك، سەردەمێکی شوم  بۆ کورد و بەهەشتێكی هەقیقی بۆ نەتەوە و میلەتانی دونیا، ئەوانەی لە دوای جەنگی جیھانی دووەمەوە  شانس و هەلومەرجی سیاسیی و بابەتی یاوەریان بوو.
 لێرەدا کورد و شۆڕشە یەك لە دوا یەکەکانی دەبنە مایەی بێهیوابوون و داڕمانێکی تراژیدی  گەورە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. لێرەوە کەسایەتییەكی بەهێز و خاوەن فیکر دێتە نێو دونیای سیاسەت، یەکەمین چالاکی سیاسی سەرۆک تاڵەبانی لە ساڵی 1946 دەستپێدەکات کە ھێشتا مێردمنداڵێکی تاقانە بوو، لەو ساڵەدا رێکخراوێکی رۆشنبیریی و فیکری دروست دەکات بە ناوی (کۆمەڵەی پێشخستنی خوێندنەوە)(k.p.x) 
ئەوەی جێگەی گرنگی ئەم توێژینەوەیەی ئێمەیە بریتییە لەو زیهنییەتە میتۆدۆلۆژییەی  سەرۆک مام جەلال، کە هەر لە سەرەتای تەمەنییەوە وەك ستراکچەر و پڕەنسیپی کاری سیاسی باوەڕی پێی بوو،  وەك دەردەکەوێت پرسی خوێندن و خوێنەواری بۆ ئەم سەرکردە عاقڵ و کاریزمایەی گەلەکەمان جێگەی بایەخێکی ئێجگار گەورە و گرنگ بووە. 
بۆ مام  جەلال خوێندنەوەی فیکری داگیرکەران و فیکری کۆڵۆنیالیزمی مۆدێرنی خۆرئاوایی تاکە رێگەی گەیشتنە بە کۆدەکانی ئازادیی نەتەوەیی و فیکری، بێ بوونی خوێندنەوەی قووڵی کۆی پاشکۆی زیهنی و فیکری ئەوانیتر، مەحاڵە بتوانین لە  ئاستێکی بەرزی نەتەوەیی، هەم جیهان تێبگەین و هەمیش جیهان لێمان تێبگات، بۆیە بە زەرورەت  یەکەمین ئەرکی رۆشنبیریی و سیاسی خۆی لە دروستکردنی رێکخراوێکی رۆشنبیری چڕدەکاتەوە. 

ھەستانەوەی رۆحی  ناسیۆنالیزمی کوردی
هەر لەو ساڵەدا لە یەکێک لە قوتابخانەکانی کۆیە بۆ یەکەمینجار وتارێك پێشکەش دەکات و دەربارەی زوڵم و زۆرداری  داگیرکەران و چەوساندنەوەی نەتەوەی کورد دەپەیڤێت. لەو وتارە کورت و سەرسوڕھێنەرەدا، مام جەلال باسی پێشکەوتنی گەلان دەکات و هانی لاوان و خوێندکاران دەدات کە بە خوێندەواری و پێشخستنی ئاستی رۆشنبیری رووبەڕووی داگیرکەران ببنەوە. ئەم وتارەی مام جەلال دەبێتە دەستپێکی زیندوبوونەوەی رۆحی ناسیۆنالیزمی کوردی کە بیمار و بێهیوا چاوەڕێی فریادڕەسێك دەکات، بتوانێت کۆمەک بەو رۆحە پارچە پارچە کراو و قەڵاچۆکراوە بکات. 
بەڵێ ئەوەی لێرەوە دەبێتە دیارترین کاریزمای سیاسیی و دەبێتە وزە  بۆ رۆح و فیکری ناسیۆنالیزمی کوردی. گەشتی سیاسی سەرۆك مام جەلال لێرەوە دەست پێدەکات. کاتێک وەکو نوێنەری قوتابیان لە کۆیە و سلێمانی و عیراق  دەچێتە دەرەوە، بۆ یەکەمجار تێکەڵاوی ئەو جیهانە بێ رەحم و ئاڵۆزە دەبێت کە پێی دەوترێت سیاسەتی ئەنتەرناسیۆنال. رۆحی تێکشکاوی ناسیۆنالیزمی کورد دەکاتە کۆڵی  و بە دروشمی (نەسرەوتن تا سەکەوتن) لە دەرگای جیهان دەدات. ئەو گەشتەی یار و نەیاری گەلەکەمان ناویان لێنا هەستانەوەی رۆحی ناسیۆنالیزمی کوردی.

تەوەری دووەم:  شاخ و شۆڕش 
ئەو قسەیە  بەشێکی زۆر راستی تێدایە کە دەڵێت: تەنها شاخەکانی کوردستان، دۆستی کوردن. دیارە پێش ئەوەی ئەم وتەزایە لەسەر دۆستایەتی شاخ و کورد بێتە ئاراوە، جەنابی مام دەرکی ئەوەی کردبوو، کە شاخەکان تەنها شوێنن، کە بتوانین لە رێکخراوە  رۆشنبیریی و پەروەردەییە فیکرییەکانەوە،  بگوێزنەوە بۆ قۆناغی پەروەردەی سیاسی و ھێزی روبەڕوبوونەوەی دوژمن. دوابەدوای نسکۆی 1975 و لە هەمان ساڵی ئاشبەتاڵی شۆڕشی کورددا، ئاسۆیەکی پرشنگدار و عەقڵێکی گەورەی سیاسی دەردەکەوێت ، بەناوی شۆڕشی نوێی گەلەکەمان و لەگەڵ هەڤاڵەكانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دادەمەزرێنێت.
 لێرەوە شاخ و سیاسەت بۆ مام جەلال دەبن بە ناوکۆییەکی نەتەوەیی گرنگ کە بتوانێ لەو رێگەیەوە ئۆتۆرێتەیەکی سیاسی و نەتەوەیی بۆ گەلەکەی لە شاخەکانی کوردستان دابمەزرێنێت و سەرنجی جیهان و زلهێزەکان بۆ شۆڕشی نوێی گەلەمان  رابکێشێت. ئەگەرچی شاخ بۆ مام جەلال قۆناغێکی گرنگی پەروەردەی سیاسی و چەکداریی و دیپلۆماسیی گرنگ بوو، بەڵام بیرمان نەچێت ئەو ھێزەی دەیتوانی شاخ و شار پێکەوە کۆبکاتەوە تەنها جەنابی مام بوو.
  شاخ بۆ مام  ئەو جیاکارییە شارستانی و مەدەنییە نەبوو وەك هەندێک گریمانەیان دەکرد، هەربۆیە نوێنەری سەرجەم وڵاتانی جیهان لە شاخەکانی کوردستان بینیووە، ھێزی نەیار  و ئیمرپریالیزمی جیهانی ناچارکردبوو، نوێنەرەکانیان بۆ لای بنێرن و گوێ لە بیروڕا سیاسی و بۆچوونەکانی و پڕۆژە و ئامانجەکانی بگرن.

خەباتی شار و شاخ
خاڵێک پێوێستە روون بێت کە هەموو تێگەشتنێك لە شۆڕش و خەباتی سیاسیی سەرۆك مام جەلال بێ توێژنەوەی قووڵ لەسەر گرێدانی خەباتی شار و شاخ مەحاڵە سەمەری هەبێت. ئەگەر وەک میشێل فۆکۆ دەیوت، بەهەمان کەلتوری سیاسی مام جەلال خوێندنەوە بۆ کۆی رووداوەکان نەکەین، روونتر بڵێم هەر بمانەوێت لە مام جەلال و شۆڕشەکەی تێبگەین، پێوێستە هێڵە رۆشنە فیکرییەکانی شار و شاخ  پێکەوە بخوێنینەوە، بەو جۆرە دەتوانین ریشەی فیکری مۆدێرنیتێ لە قووڵایی هەڵوێست و نەخشە دیپلۆماسییەکەی سەرۆک مام جەلال بدۆزینەوە. 
ئاخر مام  شاخی وەكو قوتابخانەیەك تەماشا دەکرد، لەم رووەوە مام جەلال لە کاسترۆ و چێ گیڤارا جیادەبێتەوە، چونکە لای  ڤیدڵ کاسترۆ و چێ گیڤارا، شۆڕشی چەکداری تەنها لەپێناو لێدان و رووخاندنی ئەو سیستمە حوكمڕانییەدا بوو کە لە رووی ئایدۆلۆژییەوە نەیدەتوانی وەڵامی پرسیاری مرۆڤی سەردەمەکەی خۆی بداتەوە، جەنگ تاكە رێگەی بەردەم شۆڕشەکەی کاسترۆ بوو، بەڵام  سەرۆک مام جەلال  پێش جەنگ و کوشتار بیر لە دروستکردنی شارێك دەکاتەوە لە شاخ، شار بە مانای  بوونی پلورالیزمی سیاسیی و کۆمەڵایەتی، بە مانای کۆکردنەوەی کۆی چین و توێژە سیاسیی و کۆمەڵایەتییەکان، هونەرمەندان و نووسەران و خوێندەوارانی کورد ماڵێك لە شاخ ماڵێك لە شار بنیات دەنێن، ئەوەی دەکرێت وەک شوناسی شار مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت،  بە هەمان جۆر لە شاخ دەبێتە بابەتی گەرمی گفتوگۆ و بەرجەستەکردنی، لەسەر دەستی مام جەلال جیاوازییەکی ئەوتۆ لە نێوان شارەکان و شاخەکان و گوندەکاندا نامێنێت.
بۆ یەکەمینجار شۆڕشی چەکداریی و سیاسی پێکەوە کۆی ئەو جیاکاریی و ناتەباییە نەتەوەییە کۆتایی پێدەهێنێت کە پێی وابوو شاخ شوێنی مرۆڤی یاخی و شاریش بۆ ئاشتی و پێکەوە ژیانە، هەوڵەکانی مام وایکردبوو، شاخیش هاوتای شارەکانی کوردستان جێگەی مشتومڕی سیاسی و فیکری بێت و لە شاخەوە نەخشەی سیاسی گۆڕانکاریی عیراق و ناوچەکە دابڕێژرێت،  «دیموکراسی بۆ عیراق و مافی چارەی خۆنووسین بۆ گەلی کوردستان» یەكێک لەو تیۆرییە سیاسی و فەلسەفییە قووڵانەیە کە لە شاخ تیۆریزە و دیراسە کراوە، بێگومان لەگەڵ  گەورەبوونی رۆحی ناسیۆنالیزمی کوردی، گوتاری  سیاسی شۆڕشیش گۆڕانکاریی گرنگ بەخۆیەوە دەبینێت.

گفتوگۆ لەگەڵ حەسەنێن هەیکەل
 لە دیدارێکی جەنابی مام لەگەڵ رۆژنامەنووس و بیرمەندی دیاری عەرب محەمەد حەسەنێن هەیکەل بە مام جەلال دەڵێت: جەنابی سەرۆک دوو خاڵ لە تۆدا هەن زۆر دژبەیەکن.
خاڵی  یەکەم: دیموکراسی بۆ عیراق یەك لەو دروشم و ئامانجە سیاسییە ترسناکانەیە ئوممەی عەرەبی لێی دەترسێت و بەو هۆکارە رقیان لێت دەبێتەوە، کەواتە باسکردنی دیموکراسی زەرەر لە خۆت و شۆڕشەکەت دەدا. 
خاڵی دووەم ئەوەیە، زۆرێك لە سەرکردە و سیاسی و عاقڵەکانی عەرەب بە هاوڕێی خۆت دەزانی، ئەم خاڵەیان قەرەبووی خاڵی یەکەمت بۆ ناکاتەوە، بەڵام زیرەکی لەم هەڵبژاردنەدایە هەر لە تۆ دەوەشێتەوە. محەمەد حەسەنێن هەیکەل زۆر ورد مام جەلال و پاشخانە فیکرییەکەی خوێندۆتەوە بۆیە ئەو خاڵە دەگرێت کە مام جەلال باوەڕی تەواوی پێیەتی. 
مام جەلال لە وەڵامدا دەڵێت: تەنها دیموکراسی دەتوانێت گەلانی ناوچەکە بگەینێت بە کەناری ئارامیی و هەموان بتوانن بە ئاشتی و ئارامی بژین، دیموکراسی هێندەی کردنەوەی دەرگای لێکتێگەشتنە و دروستکردنی کەشی ئارام و لەبارە بۆ دیالۆگ، هێندە بە مانای تێکدان و ئاژاوەگێڕیی نایەت.
 ئەو عەقڵەی لە شاخ حوكمی شارەکانی کوردستان دەکات، هەمان ئەو عەقڵە بوو، لە پایتەختی رۆشنبیری عەرەبی لە میسر،  وانەی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ و ئازادیی گەلانی بە سیاسی و پڕۆفیسۆر و مێژوونووسە عەرەبەکان دەوتەوە .

تەوەری: سێیەم دەوڵەتداری دیموکراسی 
هەر لەسەرەتای راپەڕینەوە ئەم سەرکردە کارێزمایەی گەلی  کورد دێتەوە ناو شارەکان و لە سەرجەم شار و شارۆچکەکانی کوردستان هەڵمەتی گەورەی کۆکردنەوەی جەماوەری دەستپێدەکات. بنەماکانی دیموکراسی بۆ مام جەلال هێڵی سوورن و دەبێ جێگەی خۆی لەناو کۆمەڵگە و سیستمی دەوڵەتداریی مۆدێرندا بگرێت، ئازادیی و مافەکانی مرۆڤ و دیموکراسی سێ لەو دروشم و بنەما فەلسەفی و مۆراڵیانەن جەنابی مام هەر لە سەرەتای راپەڕینی بەهاری 1991ەوە پێوەی گرێدرابوو. 
فاکتەرەکانی پشتی ئەم بیرکردنەوە ئینسانیی و عەقڵانیانە، بریتی بوو لە دروستکردنی هۆشیارییەکی سیاسی مۆدێرن بۆ تاکی کورد، هاوکات پەیامێك بوو بۆ جیهان کە گەلی کورد دوای هەستانەوەی رۆحە شکۆمەندەکەی، دەتوانێت شانبەشانی گەلانی جیهان بڕوات و هەر سێ پڕەنسیپی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ و ئازادیی بیرکردنەوە، لە زیهنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی و گەلانی عیراقدا بچەسپێنێت، هەرواشی کرد، لە مێژووی گەلانی ناوچەکە و عیراقدا بۆ یەکەمینجار بیرکردنەوەکانی مام جەلال دەبنە بنەماو بنچینەی دامەزراندنی عیراقی نوێ وەک جەنابی مام خۆی دەڵێت: «عیراق ئەو دەوڵەتەیە کە سیستمی دیموکراسی قبووڵ کردووە، بۆیە دەرودراوسێ و وڵاتانی ناوچەکە ترس و گومانیان لێنیشتووە». 

کۆشکی سەلام
لە راستیدا ئەوەی عیراقی بەڕێوەدەبرد، نە جەعفەری بوو نە غازی یاوەر، نە مالیکی بوو نە عەلاوی نە مەشهەدانی، بەڵكو خودی مام جەلال بوو. هێزە سیاسییە مەزهەبی و ئایدۆلۆژییەکانی عیراق بەڕوونی لەوە تێگەشتبوون کە تەنها مام جەلال دەتوانێت کۆیان بکاتەوە، هەر ئەویش دەتوانێت سەمامی ئەمان و ئاشتی و پێکەوە ژیانی ئاشتییانەی گەلانی عیراق بێت بەبێ جیاوازی، کۆشکی سەلام شوێنی داڕشتنی نەخشە و پیلان نەبوو بۆ لێدان و لەقاودانی لایەنە رکابەرەکان، کۆشکی سەلام شوێنی دوورخستنەوە و لەناوبردن و قەڵاچۆکردنی ئێتنیی، ئایینی، مەزهەبی و  ئایدیۆلۆژی نەبوو، بەڵکو شوێنی کۆبوونەوەی هەموو فیکر و نەتەوە و ئایینەکان و مەزهەبەکانی بوو.
 کۆشکی سەلام شوێنی پلان و نەخشەی بیر و ئەفکاری نوێی دەوڵەتداری بوو کە تەنها مام جەلال دەیتوانی  ناکۆکی سیاسی لایەنەکان شیبکاتەوە و خاڵی پۆزەتیڤ و هاوبەش لە نێوان کۆی لایەنەکاندا بدۆزێتەوە.
 بەڵێ جەنابی مام تا لوتکەی سەرکەوتن و ئاشتی و پێکەوە ژیان رۆیشت، وەکو خۆی دەیوت: «نەسرەوتن تا سەرکەوتن»ی تۆمار کرد و قوتابخانەیەکی فیکریی و سیاسی فراوان و هەمەلایەنەی بۆ نەوەکانی پاش خۆی وەك گەنجینە و شاکاری سیاسی و فیکری بۆ بەجێهێشتوین.
 بۆئەوەی رێز لە رۆحی بەرزی سەرۆک مام جەلال بگرین، دەبێت بیروبۆچوونە سیاسییەکانی ئەو بە وردیی و بە قووڵی بخوێنینەوە، ئەگەرنا تارمایی رۆحی مام جەلال بەسەر سەرمانەوەیە و ناهێڵێت بسرەوین تا سەرکەوین.