ئاوڕدانەوەیەك لە دەسەڵاتی سیاسیی و سەربازیی عیراق لە قۆناغی پێشووی ئێستاماندا، راچڵەكانی هەموو تاكێكی كۆمەڵگایە كە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ باجی عیراقی بوونی داوە لە بەشداریكردنی لە دوو جەنگی سەپێندراو لەگەڵ دراوسێكانی ئەم وڵاتەدا، كە ئەوانیش بریتین لە جەنگی عیراق – ئێران بۆ ماوەی هەشت ساڵ (1980 – 1988) كوشتن و كەم ئەندامی و ونبوون و لەناوچوون، كە تا ئەمڕۆ ژمارەیەكی زۆر لە ئەفسەران و سەربازانی سوپای عیراق چارەنووسیان نادیارە.
جەنگی كەنداوی دووەم، کە بە داگیركردنی كوێت لە ئابی 1990 لەلایەن هێزەكانی گاردی كۆماری بە زیانێكی سەبازیی و ئابووریی و سیاسی گەڕایەوە بۆ عیراق، بێجگە لە زیانی مرۆیی بۆ گەلانی ئەم وڵاتە.
جەنگی كەنداوی سێیەم، کە بە تۆمەتباركردنی عیراق لە هاریكارییكردنی لەگەڵ قاعیدە و بوونی چەكی كۆمەڵكوژی، دەمارگیریی و شەڕەنگێزی سەرۆكی ئەوسای عیراق سەدام حسێن روویدا.
هاوپەیمانی نێوەدەوڵەتی دژ بە عیراق
بۆ ئەو مەبەستە هێزی سەربازی گەورە ئامادەكرا دژ بە عیراق لەلایەن ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا و هەندێك لایەنی دیكە کە بریتی بوون لە 49 وڵات بەڕێژەی 98 %
هێزی سەربازیی ئەمریكا، كۆی گشتی هەماهەنگی هێزەكان گەیشتە 301,000 سەرباز، بەم ژمارانە:
ئەمریكا 250,000 سەرباز
بەریتانیا 45,000 سەرباز
كۆریای باشوور 3500 سەرباز
ئوسترالیا 200 سەرباز
دانیمارك 200 سەرباز
پۆڵەندا 184 سەرباز
بەبەشداری ژمارەیەكی كەم لە سەربازانی هۆڵەندا، ئۆكرانیا، بولگاریا.
جێی ئاماژەیە ساڵی 2002 بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی واژۆی گەڕانەوەی پشكنەرانی نێودەوڵەتی كرد بۆ عیراق.
سەرەتای جەنگ
سەعات 2:30 شەوی (20/3/2003) پاش تێپەڕبوونی (90) خولەك بە مۆڵەتدان بە سەدام لەلایەن سەرۆكی پێشووی ئەمریكا جۆرج دەبلیو بوش، بۆ بەجێهێشتنی عیراق، خۆیی و دوو كوڕەكەی، لێدانی یەكەم دەستی پێكرد بەناوی لێدانی هەل (ضربة الفرصة) بە ئاڕاستەكردنی موشەك بۆ ماڵێك كە جێگەی گومان بوو.
بۆردومانی ئاسمانی و شەڕی وشكانی لەیەك كاتدا دەستیپێکرد، جیا لە جەنگی دووەمی كەنداو كە بۆردومانی ئاسمانی پێش شەڕی وشكانی دەستی پێكرد، لە 17/1/1991 بۆ ماوەی 43 رۆژ ،ئینجا هێرشی هێزی وشكانی لە 17/2 ی هەمان ساڵ، ئەو لەشكركێشیە بە (الصدمة و الترویع) (Shock and Scare) پێناسەكرا.
دەسەڵاتی سیاسی و سەبازیی عیراق پاش سێ هەفتە رووخا، هێزەكانی بەریتانیا بیرە نەوتەكانی رومەیلەیان كۆنترۆڵ كرد، لە ترسی سوتاندنی وەك لە كوێت روویدا لەگەڵ كێڵگەكانی فاو و ئوم قەسر بە یارمەتی هێزەكانی ئوسترالیا.
ئەمریكا و هاوپەیمانان سەركەوتوو نەبوون لە دابینكردنی ئاشتیی و حوكمی رەشید لە عیراقدا
شەڕی بەسرە
گێژەڵۆكەیەكی خۆڵاویی و بەربەرەكانی هێزەكانی عیراق لە بەسرە و كفل، بوو بەهۆی دواكەوتنی بەرەوپێشەوە چوونی هێزەكانی هاوپەیمانان لە رۆژی 27/3/2003.
ئابڵوقەدانی بەسرە و شەڕ لەناو شاردا لەلایەن هەردوو هێزی عیراق و بەریتانیا كە بە گەورەترین شەڕی تانك و زرێپۆشی بەریتانیا مەزەندە دەكرێت پاش جەنگی دووەمی جیهان، پاشان شاری بەسرە كۆنترۆڵ كرا و بەرەو شاری عەمارە پێشڕەوی كرا، هەر لەوكاتەدا بە موشەك لە بارەگاكانی (أنصار الاسلام) لە كوردستان درا.
داگیرکردنی تەواوی عیراق
فیرقەی یەكی مارێنزی بەریتانیا لە بەسرەوە بەرەو باكوور پێشڕەوی كرد. فیرقەی سێی ئەمریكی بەرەو نەجەف و كەربەلا جوڵا و شەڕی فڕۆكەخانەی بەغدا روویدا لە 5/4 تا 7/4 هێرش كرایە سەر كۆشكی كۆماری، رێكەوتنی ژێر پەردە و نهێنی نێوان هێزەكانی هاوپەیمان و ژمارەیەك فەرماندە و سەركردەكانی سوپای عیراق کرا.
9/4 رووخانی حكومەت و دەسەڵات لە بەغدا راگەنرا و زۆر لە ناوچەكانی عیراق و پەیكەری سەدام حسین لە گۆڕەپانی فیردەوس تێكدرا. تومی فرانكس سەركردایەتی هێزی هاوپەیمانانی دەكرد.
10/4 هێزەكانی ئەمریكا چوونە ناو شاری كەركوك ئینجا لە 15/4 تکریت داگیرکرا.
هێزەكانی عیراق
هێزەکانی عیراق پێکهاتبوون لە 23 فیرقەی سەربازی، لە ناویاندا 6 فیرقەی گاردی كۆماری 13 فیرقەی پیادە، 6 فیرقەی تانك و زرێپۆش 4 فیرقەی ألي – میكانیكي.
2200 تانك (دەبابە)
1000 زرێپۆش
1900 تۆپ
4500 موشەک
500 هەلیكۆپتەر
هێزەكانی هاوپەیمانان
هێزی هاوپەیمانانیش پێکهاتبوو لە پێنج فیرقەی ئەمریكی و یەک فیرقەی بەریتانی مارێنز.
1/5/2003 كۆتایی جەنگ لەلایەن جۆرج دەبلیو بوش سەرۆکی ئەمریكا راگەیەنرا، لە 12/5 پۆل بریمەر بە حاكمی مەدەنی عیراق دەستنیشان كرا، هەروەها لە 12/5 سزاكان لەسەر عیراق لابران و لە 13/7 ئەنجومەنی حوكم دامەزرا، پاشان لە 13/12 سەدام حسێن لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە دەستگیركرا.
عیراق پاش جەنگ
ئەمریكا و هاوپەیمانان سەركەوتوو نەبوون لە دابینكردنی ئاشتیی و حوكمی رەشید لە عیراقدا، هەمان شێوەی بەریتانیا پاش دامەزراندنی دەسەڵاتی پاشایەتی و كۆماری، وڵات تا هەرەسهێنانی هەر سێ ویلایەتەكانی موسڵ و بەغدا و بەسرە، لەماوەی 83 ساڵدا.
قۆناغی پاش رووخانی دەسەڵات، پێشوی عیراق تا ئێستا خوێناویی و نەهامەتی بووە. هەنگاونان لە گۆڕانكاری بەرەو دیموكراسی هەڵە، لە قۆناغی ئێستادا لە نێوان پێكهاتە نەتەوەییەكان و مەزهەب و ئاینیەكاندا. مەترسی داعش پاش قاعیدە بەردەوامە و نەتوانراوە كۆتایی پێبهێنرێت. ململانێی سیاسی نێوان سوننە و شیعە، شیعە لەگەڵ شیعە، كورد لەگەڵ كورد.
هەموو ئەمانە كاردانەوەیەكی خراپیان هەیە لەسەر سەقامگیری ژیانی خەڵك و پێكهاتەكان لەلایەنی سیاسی، سەربازی، ئابووری، دارایی و، هتد...
سەرچاوەكان :
1-علي عبدالعزیز الیاسري. الامن القومي العراقي. بغداد . کانون الثاني .2010
2-عمید الرکن . سلمان الزبیدي. الالة. دراسة مختصرة للحالة العامة في العراق تحت تسلط حکومة البعث. 2002
