چرا یاسین
كتێبی (نوری بادە)، لێكۆڵینەوەیەكی ئەدەبییە، شرۆڤە و لێكدانەوەی هەندێك لە شیعرە عیرفانییەكانی شاعیری ناودار (مەحوی)یە، لەلایەن نووسەر محەمەد ئەحمەد تاهیرەوە ئامادە كراوە و لە دووتوێی 200 لاپەڕەدا، گەشتێكی رۆحیمان بەرەو دونیای تەسەوف و عیرفانییەت پێدەكات و گوڵبژێرێك لە بەیتەكانی مەحــویـی كردووە بە كلیلێك بۆ كردنەوەی دەرگا لەسەر نهێنییەكانی نێو ئەو جیهانە پەنهانییەی كە لە تەسەوفدا هەیە، كە وایكردووە پرسیاری گەورەی وجودی دروست ببێت لە بارەی مرۆڤەوە. هەر بۆیە تا ئێستا بە جەهانێكی شاراوە ماوەتەوە و باس لە بابەتگەلێكی گرنگ و بە پێزی نێو ئەو جیهانە دەكات، و گەورەیی و دونیابینیی زیاتری شاعیریی عارف و مانای تەواو بۆ ئەو بەیتانەی تێگەیشتن لێیان زەحمەتە، بۆ خوێنەران دەخاتەڕوو.
كتێبەكە لە سێ تەوەرەی سەرەكی پێك دێت و هەر تەوەرەیەكیش ناوێكی پەیوەست بە ناوئاخنی بەشەكە لەخۆ دەگرێت.
سەرهەڵدانی سۆفیگەریی ئیسلامی
لە سەرەتای سەدەی سێیەمی كۆچییەوە سۆفیگەری ئیسلامی پەیدابووە و تەریقەتەكان زیاتر لە سەدەی چوارەمەوە بوونەتە خاوەن پڕۆگرامی تایبەتی خۆیان و خانەقا و تەكیەیان بۆ بنیاتراوە.
كوردستانیش لەم بزوتنەوەیە بێبەش نەبووە و تەریقەتەكانی لێی بڵاوبووەتەوە. گەورەترین تەریقەت لە كوردستان قادری و نەقشبەندی بووە و تەریقەتی خەڵوەتی و روفاعیش بە پلەیەكی كەمتر لێرە و لەوێ هەبوون. هەریەك لەم تەریقەتانە خاوەن شوێنكەوتەی تایبەت بەخۆیان بوون، زۆرێك لە رۆشنبیرانی كورد لە شێخ و مەلا و زاناكان و شاعیران كەوتوونەتە ژێر هەژموونی بیری ئەم تەریقەتانە لەوانە: ئەحمەدی خانی، مەلای پەرێشان، مەلای جزیری، مەولەوی، مەحوی، مەجزووب، عاسی، وەفایی و .. هتد.
عەشق لەلای مەحوی
مەحوی بە یەكێك لە شاعیرە بەرزەكانی كلاسیزمی كوردی دادەنرێت. ناوی محەمەدە، كوڕی مەلا عوسمانی باڵخییە، لە شاری سلێمانی هاتۆتە دونیاوە، ئەو بنەماڵەی كە مەحوی تیایدا پەروەردەكراوە وای لێكردووە كە سەر بەرێتە سۆفیزم، هەر بیرو باوەڕی سۆفییەتی مەحوی كردە شاعیرێكی ناوداری سۆفییەتی. لە تەوەری یەكەمدا نووسەر باس لە عەشق دەكات لەلای مەحوی، لە خوێندنەوەی شیعرەكاندا باڵایی عەشق لای مەحویدا دەردەكەوێت، زوو هەست بە قوڵی واتاكانی عەشق و تایبەتمەندێتی دەكرێت، بوونی عەشق لای مەحوی بەشێوەیەكی جەوهەری و باسكردن لە كەماڵی عەشق زۆرجار گومان لای خوێنەری شیعرەكان دروست دەكات، ئایا ئەوەی لەگەڵی دەدوێ (خودایە وەك یاری مەجازی) یاخود كەسێكی دیاریكراو(مێینە)یە، نووسەر عەشق لەلای مەحوی دابەش دەكات بەسەر شەش تەوەردا، هەر پێوەرێكیش بە گەڕانەوە بۆ دەقە شیعرییەكانی شاعیر شیدەكاتەوە و شرۆڤەی دەكات، هەروەها بە هێنانەوەی چەندین نموونە بە وردی پێوەرەكانیان لەسەر جێبەجێ دەكات، پێوەرەكانیش بریتین لە:
پێوەری یەكەم: توانەوە لە عەشقدا(فەنا) عەشق لای مەحوی، گەڕانە بەدوای بوونی رەسەندا. ژیانی شیعرەكانی مەحوی بە نووری ئەم عیشقە دەژین كە پڕیەتی لە سووتان، فەوتان، ر‌ووناكی، گەورەبوون. توانەوە و گەیشتن بە فەنا و دۆزینەوەی خود و تێكەڵ بوون بە ئەویتر لە تایبەتمەندییەكانی عەشقی مەحوین. لەلای مەحوی بە پلەی یەكەم عەشقی راستەقینە گۆڕانكاریی بنەڕەتی لە مرۆڤدا دروست دەكات، عارف كە لە ئەوینی خودا دەتوێتەوە، خەسڵەتە تایبەتەكانی خۆی لە دەست دەدات و دەبێتە هەڵگری ئاوەڵناوەكانی حەق، ئەم پڕۆسە گۆڕانەش پێویستیی بە سووتانە. سووتان لەم نێوەندەدا گوزارشتە لە فەنابوون بۆ لەدەستدانی سیفەتە خراپەكان و وەرگرتنی خەسڵەتە جوانەكان.
پێوەری دووەم: مەعریفە، لە زۆرینەی ئەو كتێبانەی لەسەر زانستی تەسەوف نووسراوە «مەعریفە» كە لە زانستی عیرفاندا بە واتای ناسینی خودا دێت، پێش خۆشەویستی خودا خراوە، بۆچوونی زۆرینەیان لەوەدا یەكدەگرێتەوە كە تا بە تەواوی خودا نەناسیت، ناتوانیت بەو جۆرە خۆشت بوێت كە شایەنی ئەو زاتە بێت، كەواتە مەعریفەت هەوێنی خۆشەویستییە، مەحویش وەك هەر یەكێك لە عاریفەكان عەشق و مەعریفە لە یەكتر گرێ دەدات و پێی وایە كە مەعریفە بەبێ عەشق نابێت، و عەشقیش بەبێ مەعریفە ناتەواوە و كەموكوڕی هەیە.
پێوەری سێیەم: گیانفیدایی، بە بۆچوونی مەحوی، یەكێكی تر لە تایبەتمەندییەكانی رێبوارانی رێگەی خۆشەویستی خودا گیانفیداییە، گیانفیداییش لە دوو ئاستدا دەردەكەوێت لە كەسی عاشقدا: یەكەم: ژیان لە پێناوی مەعشوقدا، ئەوەش بە مانای توانەوەیە لەناو ویست و خواستەكانی مەعشوقدا. دووەم: مردن لە پێناو مەعشوقدا، ئەوانەی كە چێژی خۆشەویستیان كردووە، چێژەكانی تر، واتە ئەوانەی كە بەر هەست دەكەون لایان سفر دەبێتەوە.
پێوەری چوارەم: هۆگربوون، لەم خاڵەدا نووسەر ئیمام غەزالی و مەحوی بە یەكەوە كۆدەكاتەوە، كە لای هەردووكیان ئەم خاڵە هاوبەشە هەیە، دەڵێت مەحوی وەكو ئیمامی غەزالی هۆگربوون بە یەكێكی تر لە نیشانەكانی خۆشەویستی دادەنێت، پێی وایە هەر خۆشەویستییەك هۆگری دروست نەكات، خۆشەویستی ڕاستەقینە نییە، یان ناتەواوە.
خۆشەویستی لای مەحوی تامەزرۆییە
پێوەری پێنجەم: یەكێكی تر لە پێوەرەكانی خۆشەویستی لەلای مەحوی تامەزرۆییە، دەڵێت: خۆشەویستی بێ تامەزرۆیی نابێت. رێبواری ئەم رێگەیە رووبەڕووی بەرزی و نشێوی زۆر دەبێت، سەركەوتن بە هەوراز و لێژیی غەمدا، دابەزین و روو لە نشێوی وادی جەفا، لە پێوەرەكانی عەشقن لەلای مەحوی. هەموو ئەمانەش سەلمێنەری ئەو راستییەن كە تامەزرۆیی بۆ گەیشتن بە مەعشوق وا لە رێبوار دەكات باكی بە هەوراز و نشێوی رێگەكەی نەبێت، هەر چۆنێك بێت ئەو بەردەوام بێت لەسەر رێگە تا دەگاتە لوتكەی مەبەست.
پێوەری شەشەم: نووسەر لە پێوەری شەشەمدا بە بەیتە شیعرێكی شاعیر دەست بە چوونە نێو بابەتەكە دەكات، باسی ئەو كەسانە دەكات كە بەو رێگەیەدا تێدەپەڕن (مەبەستمان رێگەی عاریفانە). خامەی دەهێنێتە گۆ، رێبوارانی ئەم رێگەیە بە تاقیكردنەوەی دژواردا تێدەپەڕن، وەك ئەوەی خودا نەیەوێت كەسانی لاواز و بێ بەرگری بچنە ژێر باری خزمەتێكی بەرز و گرنگەوە، زۆر هەبوون لە نیوەی رێگەدا پاشگەزبوونەوە، یاخود لایاندا و رێگەیان ونكرد، ئەم تاقیكردنەوانەی خودا و بەرگەگرتنی رێبوار لەم بێژن و تەڵانەدا، بەم شێوەیە خام و پوختە لە یەكتر جیا دەكاتەوە.
كتێبی نوری بادە ساڵی 2022 لە چاپخانەی بینایی لە سلێمانی چاپ كراوە.
