حەمەی شانۆ
بیرکردنەوە هێزێکی بەهێزە کە چۆنیەتی بینینی جیهان و بڕیاردان و تێگەیشتن لە خۆمان پەرە پێدەدات. فەلسەفە و ئەدەب دوو بوارن کە هزر رۆڵی سەرەکییان تێدا دەگێڕێت. مرۆڤەکان لە رێگەی فەلسەفەوە، پرسیارە قووڵەکان سەبارەت بە ژیان و مەعریفە و بوون دەکەن و لێی دەکۆڵنەوە. لە ئەدەبدا زۆر جار بیرکردنەوە، کردەوەی کارەکتەرەکان دەباتە پێشەوە، ئارەزوو و ترس و بیروباوەڕەکانیان ئاشکرا دەکات. فەلسەفە هانمان دەدات بۆ بیرکردنەوەیەکی رەخنەگرانە لەبارەی پرسیارە گەورەکانەوە، وەک «مانای ژیان چییە؟» یان «چۆن بزانین چی راستە؟» فەیلەسوفە بەناوبانگەکانی وەک (سوکرات و ئەرستۆ) فێریان کردین کە پرسیارکردن لە هەموو شتێک، رێگای حیکمەتە. ئەوان پێیان وابوو بە بیرکردنەوەی قووڵ و پرسیارکردن، دەتوانین لە جیهان و شوێنی خۆمان تێبگەین. هەروەها (فەلسەفە) یارمەتیدەرمانە بۆ پشکنینی ئەو هەڵبژاردنانەی دەیکەین و بۆچی دەیکەین، رێنماییمان دەکات بۆ ئەوەی ژیانێکی هزردار و مانادارتر بژین. لە بەرامبەردا (ئەدەب) لە رێگەی چیرۆکەوە بیرکردنەوە بە ژیان دەگەیەنێت، نووسەران کارەکتەر و پڵۆت و شوێنەکان بەکاردەهێنن بۆ گەڕان بەدوای بیرۆکەکاندا، بە شێوەیەک کە هەم سەرگەرمیی بێت و هەم بیرکردنەوە، بۆ نموونە لە کتێبەکانی وەک کتێبی (1984)ی جۆرج ئۆروێل دا، نووسەر چیرۆکێک سەبارەت بە کۆمەڵگایەکی دیستۆپیایی بەکاردەهێنێت بۆ گەڕان بەدوای بیرۆکەکاندا، سەبارەت بە ئازادیی و دەسەڵات و کۆنترۆڵکردن. خوێنەران لە رێگەی ئەدەبەوە دەتوانن شێوازی بیرکردنەوەی جیاواز ئەزموون بکەن و بزانن کەسانی دیکە چۆن سەیری جیهان دەکەن. ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ فراوانکردنی بیرکردنەوەی خۆمان و هانمان دەدات لە گۆشەنیگای جیاوازەوە سەیری ژیان بکەین. فەلسەفە و ئەدەب پێکەوە فێری بیرکردنەوەمان دەکەن. ئەوان هانمان دەدەن بۆ ئەوەی پرسیاری گرنگ بکەین و بیر لە بیروباوەڕ و کردارەکانمان بکەینەوە. بە خوێندنەوەی ئەدەب و خوێندنی فەلسەفە، نەک هەر زانست بەدەست دەهێنین، بەڵکو فێردەبین چۆن قووڵتر و رەخنەگرانەتر بیر لە جیهانی دەوروبەرمان بکەینەوە. لە جیهانێکی پڕ لە تەحەدادا هێزی بیرکردنەوە وەک لە رێگەی فەلسەفە و ئەدەبەوە دەردەکەوێت، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ رێنمایی کردنمان بەرەو تێگەیشتن.
لە کۆتاییدا بیرکردنەوە ناوەندی هەردوو فەلسەفە و ئەدەبیاتە. فەلسەفە یارمەتیدەرمانە بۆ پرسیارکردن و تێگەیشتن لە جیهان، لە کاتێکدا ئەدەب لە رێگەی گێڕانەوەی چیرۆکەوە بیرۆکەکان دەخوڵقێنێت. هەردووکیشیان (ئەدەب و فەلسەفە) هانمان دەدەن قووڵتر بیر لە ژیان بکەینەوە و دەبنە ئامرازێکی بەنرخ بۆ گەشەکردن و تێگەیشتنی کەسیی.
