جەنگی کوێت و دوایین دیداری سەدام و شا حسێن

جەنگی کوێت یەکێکە لە کارەساتە گەورەکان کە رژێمی سەدام بەسەر گەلانی عیراقدا هێنای، کاریگەری ئێجگار خراپیشی کردە سەر ئاسایشی ناوچەکە و جیهانیش. ئەمڕۆ 32 ساڵ بەسەر دانوستانە پڕ شەرمەزارییەکەی خێمەی سەفواندا تێدەپەڕێت، کە تێیدا رژێمی سەدام حسێن، بەشێوەیەکی رەسمی دانی بەشكستی سەربازی خۆیدا ناو بەوپەڕی شەرمەزارییەوە سوپاکەی لە کوێت کشاندەوە، هەرچەندە دەکرا ئەم کارەساتە روو نەدات، ئەگەر سەدام و رژێمەکەی گوێیان بۆ دۆستەکانیان بگرتایە، لە پێش هەموویانە شا حسێنی ئوردن، کە یەکێک بوو لە دۆستە نزیکەکانی سەدام و هۆشداری زۆریشی پێدا کە ئەو جەنگە نەکات. 

سندوقە رەشەکەی سەدام
هیچ کاتێک حەزم بە خوێندنەوەی ئەدەبیاتی کەسانی سەر بە رژێمی بەعس نەبوو، چونکە هەموویان بەشدارن لە تاوانەکانی سەدام و رژێمەکەی، بەڵام زۆرجاریش لە رێگەی ئەم کەسانەوە کەمێک زانیاریمان لە بارەی رژێمە تۆقێنەرەکەی سەدامەوە  دەستدەکەوێت، هەرچەندە لەمەشدا دەبێت خوێنەر وریا بێت، چونکە زۆرجار ئەمانیش نووسین وەکو چەکێک بەکاردەهێنن بۆ داکۆکییکردن لە سەدام و رژێمەکەی.
 د. نەدیم ئەحمەد یاسین، ماوەی چەند ساڵێك لە کۆشكی سەدامدا، بەرپرسی کایەی پرۆتۆکۆڵات بووەو هەرچی سەرۆک و شاندی بیانی هەیە، کە هاتووە بۆلای سەدام، ئەو رێوشوێنی بۆ داناوە.  کتێبی « 40 ساڵ لەگەڵ سەدام» وەکو بیرەوەری وایە، کە لە ماوەی 40 ساڵی هاوڕێیەتی لەگەڵ  سەدام باسی دەکات، بەتایبەتی ئەوکاتەی کە لە کۆشکی کۆماری بووە، باسی سەردانەکانی سەرانی عەرەب و بەرپرسانی جیهان دەکات بۆ لای سەدام.
هەرچەندە ئەمیش نەیتوانیوە بە تەواوەتی دەستی بە نهێنییەکانی سەدام بگات، بەڵام کتێبەکەی هەندێک زانیاریی نوێی  تێدایە بەتایبەتی هەڵوێستی سەرانی عەرەب لە بارەی داگیرکردنی کوێتەوە و هۆکاری جەنگی کوێت و کێشەکانی لەگەڵ عیراقدا. لە بەشی کۆتاییشدا باسی پەیوەندیی خۆی لەگەڵ سەدام دەکات، ئەمیش وەکو هەموو بەعسییەک، زۆر وەسف و ستایشی سەدام دەکات، هەرچەندە لە پێشەوەی کتێبەکەشییەوە بەڵێن دەدات، کە نووسینەکەی نەچێتە قاڵبی وەسف و پیاهەڵدان، بەڵام دواتر ئەم بەڵێنەی پێشێل دەکات.

کوێت و عیراق
ئەوەی بەلای منەوە گرنگە، سەرەتای کتێبەکەیە کە باسی جەنگی کوێت دەکات. نووسەریش سەرەتای کتێبەکە بەمە دەستپێدەکات و دواتر باسی ژیانی شەخسی و پەیوەندیی لەگەڵ سەدام دەکات. 
نووسەر لە باسی پەیوەندی سەدام و کوێتدا، باسی سەردانی میری کوێت بۆ عیراق دەکات لە ساڵی 1989، هەر لەو سەردانەشەوە کێشەکان دەردەکەون.  لەو سەردانەدا میری کویت ئامادە نابێت، پەیماننامەی ئاشتیی و دراوسێتی لەگەڵ عیراقدا ئیمزا بکات، ئەمەش سەدام نیگەران دەکات، چونکە پێشتر هەمان پەیماننامەی لەگەڵ شا فەهدی سعودیەدا ئیمزا کردووە، جگەلەوەش میری کوێت درەنگ سەردانی عیراقی کردووە، تاوەکو پیرۆزبایی سەرکەوتنی عیراق بکات لە جەنگی لەگەڵ ئێراندا. 

بە بڕوای نووسەر هۆکاری کێشەکانی عیراق لەگەڵ کوێت، لەم چوار خاڵەی خوارەوە پێکدێت:

1-  مەسەلەی نرخی نەوت
سەدام، کوێت و هەندێک وڵاتی کەنداوی تر، بە دابەزینی نرخی نەوت تۆمەتبار دەکات، کە لەو ساڵانەدا گەیشتە خوار 10 دۆلارەوە بۆ بەرمیلێک.

2-  سنووربەزاندن و دزینی نەوتی کێڵگەی رومێلە لە باشووری عیراق، کە هەندێکجار نەوتیان بە دزییەوە لەم کێڵگەیە درهێناوە، ئەمەش یەکێکە لە کێشە گەورەکان، چونکە ئەم کێڵگەیە لە رووی یەدەگی نەوتییەوە زۆر دەوڵەمەندە و بۆ عیراقیش زۆر گرنگە. 

3-  دەروازە ئاوییەکانی 
بە حوکمی کۆنتڕۆڵکردنی هەردوو دوورگەی بوبیان و وەربە، سنووری دەریاوانی عیراق زۆر تەسک بۆوە هەندێک کەشتی گەورە نەیاندەتوانی بێنە بەندەری فاوەوە.

4-  لێدانی ئابووری عیراق
ئەمەش بەهۆی دابەزینی نرخی نەوت و دابەزینی بەهای دیناری عیراقەوە.

هەوڵەکانی شا حوسین 
من وەکو زۆری تر لەو باوڕەدا بووم کە شا حوسێنی  شای ئوردن، یەکێک بووە لەو کەسانەی کە هانی سەدامی داوە بۆئەوەی کوێت داگیر بکات، بەڵام یەکێک لەو زانیارییە نوێێانەی کە لە رێگەی ئەم کتێبەوە دەستمکەوت، هەڵوێستی شا حوسێنە لەبەرامبەر کوێت، کە تەواو پێچەوانەی ئەوەی سەرەوەیە.
 شا حوسێن زۆر هەوڵیداوە کە سەدام پاشگەز بکاتەوە لە داگیرکردنی کوێت و هەر لە سەرەتای کێشەکەوە، هەوڵیداوە، کێشەکە بە ئاشتی چارەسەر بکرێت. لەمەشدا زۆر ئامۆژگاری سەدامی کردووە. 

دوایین دیداری سەدام و شا حوسێن
نووسەر باسی دوایین سەردانی شا حوسێن دەکات بۆ بەغدا لە  کۆتایی مانگی تەمموزی ساڵی 1990دا. کاتێك نووسەر باسی ئەم دیدارە دەکات، لە قسەکانی شا حوسێن و وەفدە حکومییەکەیدا، زیرەکیی و دووربینی شا حوسێنمان بۆ دەردەکەوێت، لەبەرامبەریشدا، گەمژەیی و کورتبینیی و نەزانی سەدام و حکومەتەکەیمان بۆ دەردەکەوێت. 
شا حوسێن بە سەدام دەڵێت: «باوکی عودەی، من ئاگاداری  هێز و توانای  سوپای عیراقم، باوەڕیشم بە ئازایەتی و جوامێریی و هەستی گیانفیدایی سوپاکەتان هەیە، بەڵام لە بەرامبەریشدا  زانیاریی زۆر باشم لە بارەی هێز و توانای  بێسنووری سووپای  ئەمریکاوە هەیە، ئەمریکا خاوەنی توانای زۆر کوشندە و ترسناکە، من دەزانم ئێوە بەرەنگاریان دەبنەوە، بەڵام ترسم لە ئێوەو لە خۆشـمانە لەم جەنگەدا.  
ئوردن نایەوێت عیراق تووشی هیچ کارەسات و کێشەیەک بێت، چونکە  عیراق قووڵایی ستراتیژی ئەردەنە، هەر شتێک روبەڕووی عیراق بێتەوە، روبەڕووی ئێمەش دەبێتەوە، نەک ئێمە تەنانەت زۆر دەوڵەتی عەرەبی تریش دەگرێتەوە.»
لەو سەردانەدا لە نێوان سەدام و  شا حسێن نیقاشی گەورە دەکرێت، جگە لەمانیش چەند وەزیرێكی ئوردنیی و عیراقی بەشدار دەبن لە دانیشتنەکەدا. نووسەر باسی بۆچوونی زۆریانی کردووە، یەکێک لەوانەش  مەروان قاسم وەزیری دەرەوەی ئوردنە. ئەو  بە سەدام دەڵێت: «ئەمریکا چ لە رووی چەندایەتیی و چۆنایەتییەوە، خاوەنی سوپایەکی زۆر بەهێزە، لە رووی سەربازییەوە توانا و هێزی زۆر لە عیراق زیاترە، تواناکانی عیراق وەکو دەوڵەتێکی بچووک، لەچاو زلهێزێکی سەربازیی وەکو ئەمریکا زۆر کەمە. 

شا حسێن کوری تەڵاڵ

لەوکاتەدا لەتیف نسەیف جاسم وەزیری رۆشنبیری عیراق، کە وەزیری پڕوپاگەندە بوو، وەڵامی ئەم وەزیرە دەداتەوەو دەڵێت:  ئەم قسانە نامانترسێنێت، عیراقییەکان بەوپەڕی ئازایەتیی و جوامێرییەوە روبەڕووی ئەمریکییەکان دەبنەوە، ئەگەر بێتو سوپای ئەمریکاش بیر لە جەنگ و  بەزاندنی سنووری عیراق بکاتەوە، وانەیەکی وایان پێدەدەین، کە هیچ کاتێک لە بیریان نەچێتەوە.
مەروان قاسمیش وەڵامی دەداتەوە دەڵێت: برایان،  ئەم جەنگە جەنگێكی ئاسایی نییە، یان جەنگێكی تەقلیدیی و دەستەویەخە نییە. ئەمریکییەکان بەشێوەیەک لێتان دەدەن، کە خۆشتان نەزانن لە کوێوە پەلامارتان دەدەن و نایانبینن. مەسەلەکە جەنگی روبەڕوبوونەوەی دوو پیاو نییە، وەکو ئێوە باوەڕ دەکەن، بەڵکو هێزەکانی ئەمریکا لە دووری سەدان بگرە هەزاران کیلۆمترەوە پەلاماری عیراق دەدات و فڕۆکەی گەورە و مەزن بەکاردەهێنن، کە سیستمی دژە فڕۆکەی ئێوە ناتوانێت رووبەڕووی بوەستێتەوە، هەروەها لە دەریا نزیک و دوورەکانەوە، کەشتیگەلی ئەمریکا مووشەکی دوورهاوێژتان بۆ دەنێرن. بە راشکاوانە پێتان دەڵێم، ئەم جەنگە دەبێتە کارەساتێکی گەورە بۆ عیراق و بۆ ئێمەش،  ئێمە دەمانەوێت عیراق سەلامەت و بەهێز بێت، ل22.
سەیر لەوەیە نە سەدام  و نە دەستوپێوەندەکانی، هیچ گوێیان بەم قسانە نەداوە، لەکاتێکدا تەواوی ئەو قسانەی کە شا حسێن و وەزیرەکانی کردوویانە، هەمووی راست دەرچووە. لەمەشدا دەبەنگی سەدام و دەستوپێوەندەکانی دەردەخات، لەهەمانکاتیشدا زیرەکی شا حسێن و حکومەتەکەی دەردەخات.

گریانی یاسر عەرەفات 
جگە لە شا حسێن، یاسر عەرەفاتی سەرۆکی بەرەی رزگاریخوازی فەلەستنیش، لە هەموو کەس زیاتر تکای لە سەدام کردووە کە لەم بڕیارەی پاشگەزبێتەوە، ئەم جەنگە نەکات. تەنانەت دەڵێت هێندە یاسر عەرەفات لە سەدام پاڕایەوە، کە لە کۆتاییدا  یاسر عەرەفات دەستی بە گریان کرد، بەڵام سەدام دڵنەوایی یاسر عەرەفاتی کردووە و وتویەتی:  مەگری ئەبو عەمار، ئێمە زۆر بەهێزین رووبەڕوی ئەمریکا دەبینەوە. 

سەرانی میسر و یەمەن
 جگە لەم دووانە هەریەک لە حوسنی موبارەک  سەرۆکی پێشووی میسر و عەلی عەبدوڵڵا ساڵحی سەرۆکی پێشووی یەمەن، هەوڵی زۆریان داوە کە سەدام لەم بڕیارە پاشگەز بکەنەوە، بەڵام هیچ سوودی نەبووە. هەرچەندە دواتر حوسنی موبارەک زۆر زیرەکانە سوودی لەم جەنگە وەرگرت و بۆ باشكردنی پێگەی سیاسیی خۆی لە ناوچەکە و رەوشی ئابووری وڵاتەکەشی بەهۆی یارمەتییەکانی ئەمریکا و وڵاتانی کەنداوەوە، زۆر باش کرد، بەڵام سەرۆکی یەمەن زۆر خراپ مامەڵەی کرد و گەلانی یەمەنیش باجێكی قورسی ئەم هەڵە گەورەیەی سەرۆکەکەیان دا، ئەوەبوو ملیۆنان یەمەنی بەوپەڕی دڕندانەوە  لە وڵاتانی کەنداو دەرکران.

دوا قسە
جەنگی کوێت یەکێکە لەو کارەساتە گەورانەی کە سەدام حسێن بەسەر گەلانی عیراقدا هێنای، لەمەشدا سەدام وەکو دیکتاتۆرێک هەڵسوکەوتی کرد و گوێی بۆ هیچ کەسێک نەگرت تەنانەت دۆستە نزیکەکانیشی. 

سەرچاوە: د.ندیم أحمد  الیاسین. 40 عاما مع صدام. دار دجلة للنشر و التوزیع. عمان . الاردن. 2021