دۆخی ئازادیی و دیموکراسی لە فەرەنسا

حەمە عوسمان- فەرەنسا

بۆ جاری سێیەمە پارتی گردبوونەوەی نیشتمانی (بەرەی نیشتمانی) پێشوو، لە هەڵبژاردندا بۆ سەرۆکایەتی فەرەنسا دەگەنە خولی دووەم و لە وەرگرتنی لووتکەی دەسەڵات نزیک دەبنەوە.
 جان ماری لوپێن-ی باوکی مارین لە ساڵی 2002 دا بۆ یەکەمجار چووە خولی دوومەوە بەرامبەر بە جاک شیراک و بە رێژەیەکی زۆر دۆڕاندی.
 کچەکەشی مارین لوپێن لە ساڵی 2017دا چووە خولی دووهەمەوە لە بەرامبەر ئیمانۆێل ماکرۆن و بەهامان شێوە  دۆڕاندی. ئەمساڵیش دووبارە مارین چووەوە خولی دووهەمەوە، بەڵام لەبەرئەوەی فەرەنسییەکان زیاتر پابەندن بە پاراستنی  بنەماکانی دیموکراسی و ئازادییەوە و هەمووجارێک رێگایان نەداوە ئەو گروپە بگەنە کۆشکی ئێلیزێ، بۆیە بێدەچێت هەرکاتێک فەرەنسا بکەوێتە حاڵەتێکی چاوەڕواننەکراوەوە، ئەوا هەموویان بۆ داکۆکیکردن لە بنەماکانی شۆڕشی فەرەنسا یەکدەگرنەوە و پارێزگاریی لێدەکەن.
ئەو دەستکەوتانەش بریتین لە سێ  کۆڵەکە کە سیستمی کۆماری فەرەنسای لەسەر بنیاتنراوە و هەموو فەرەنسا شانازیی پێوەدەکەن ئەو سێ بنەمایانەش بریتین لە  (ئازادی، یەکسانی، برایەتی)، پێشتریش لە شۆڕشی فەرەنسادا جەختی لێکراوەتەوە و لە بڕگەی دووەمی دەستووریشدا لە 4/10/1958 دا بۆ پێنجەمین سیستمی کۆماری فەرەنسا نووسراوەتەوە.
 هەر لەم روانگەیەوە فەرەنسییەکان باش دەزانن ئەگەر مارین لوپێن بێتە سەر دەسەڵات، ئەوا ئەو سێ بنەمایە و فەرەنسا دەکەونە ژێر گوشاری بیرو باوەڕو ئایدیۆلۆژیای حزبێکی رەگەزپەرستی  وەک گردبوونەوەی نیشتمانی، کە رێک پێچەوانەوەی ئەو  بنەمایانە بیردەکەنەوە.
 بەواتایەکی دیکە، لەبری   فەرەنسایەک کە  لە لوتکەی ئازادیی و دیموکراسیدا پارێزگاریی لە مافی مرۆڤ دەکات و بە لانکەی پەناهەندە ناسراوە، ببێتە فەرەنسایەکی رەگەزپەرست و تۆتالیتێر کە پۆلیس حکوم بکات و هەموو مافەکانی مرۆڤ لەبار ببرێت ، بەو جۆرە فەرەنساش دەبێتە هاوپەیمان لەگەڵ چەند وڵاتێکی دیکەی هاوبیر وەک هەنگاریار و پۆڵۆنیا لە ئەوروپادا.
گەیشتنی مارین لوپێن بۆ سەرۆک و زۆرینەی ئەندامانی حزبەکەی بە هاوپەیمانی لەگەڵ حزبە راستە توندڕەوەکانی تری فەرەنسای ئەمڕۆ بۆ دروستکردنی زۆرینە لە پەرلەمان لە مانگی نیسانی داهاتوودا، ئەوە بەیەکجاری بارودۆخی فەرەنسا لە رووی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و شێوەی ژیانەوە بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو دەگۆڕێت.
 پێش هەموو شتێک، منداڵانی بەرەی سێ نەوە کە فەرەنسایان پێکهێناوە و گەورەبوون و باوک و دایکیان خزمەتی ئەو وڵاتەیان کردووە و نەوەکانیان خوێندنیان لەوێ تەواوکردووە و هەریەکە و بە شێوەی خۆی بەشداربووە لە گەشەکردن و خزمەتی  ئەو وڵاتەدا و خۆیان وەک مارین بە فەرەنسی دەزانن، هەموو ئەمانە لەکاتی حوکمی مارین لوپێندا دەکەونە  ژێر پرسیارەوە و ترس و دڵەڕاوکێ جێگای ئازادی و دیموکراسی دەگرنەوە، جگە لەوانەش ئەگەری شەڕی ناوخۆ لە نێوان هێزە ئەمنییەکان و خەڵکی بیانی بەتایبەتی عەرەب و ئەفریقایی مسوڵمان دێتەکایەوە.
ئەوەی دڵخۆشکەرە ئەوەیە کە ئەگەرچی هێشتا قۆناغی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی نەکراوە، بەڵام فەرەنسیەکان  لەڕێگای دەنگاندانەوە هەتا ئێستا رێگریانکردووە  لە سەرکەوتنی حزبە رەگەزپەرستەکان لە وەرگرتنی دەسەڵات  دڵنیام هەر بەو شێوەیەش دەبێت بۆ خولی دووەم، رەنگە ئەگەر هێشتبێتیان گردبوونەوەی نیشتمانی تائێستا  گەیشتبێتە خولی دووهەم، تەنها وەک هۆشیارییەک بێت بۆ هەندێک لەو بیانییانەی فەرەنسا دەژین، بەتایبەتی هەندێک لە عەرەب و موسڵمانەکان کە رێز لە یاساکانی فەرەنسا ناگرن، یان ئەوانەی دەنگ دەدەن بە مارین لوپێن، زیاتر چینی دەوڵەمەند و بورژواکان بن و بەشێکی زۆر لە جووتیار و خانەنیشینەکان.

تائێستا هەرکاتێک کاندیدی گردبوونەوەی نیشتمانی کەوتبێتە خولی دووهەمەوە، گروپی بەرامبەریان بە شێوەیەک لە شیوەکان سوودیان لێ بینیووە و سەرکەوتنیان مسۆگەرکردووە، بەڵام ئەمساڵ باڵانسەکان کەمێک گۆڕاوە بەهۆکاری ئەوەی کە ماکرۆن لەماوەی سەرۆکایەتییەکەیدا نەیتوانیوە دڵی هەموو فەرەنسییەکان رازیی بکات، لەوانە هێلەک زەردەکان و پاشان کێشەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و هەروەک شەڕی روسیا و ئۆکرانیا، سەرەڕای ئەوەی کە ماکرۆن توانیوێتی لەو ماوەیەدا زیاتر لە ملیۆنێک بێکارە لە وڵاتەکەی کەمبکاتەوە، بەڵام  فەرەنسییەکان پێیانوایە کە سیاسەتی تاکڕەویی و پشتگیریکردن لە دەوڵەمەند و کۆمپانیا زەبەلاحەکان و پشتکردنە خەڵکی هەژاران بە ئاشکرا لەو ماوەیسەرۆکایەتیەیدا رۆڵی هەبووە.
هەربۆیەش ئەم ساڵ دەبینین کە رێژەی دەنگدان بۆ مارین لوپێن لە راپرسییەکاندا لە هەڵکشاندایە و خۆی لە ماکرۆن نزیک دەکاتەوە.
 لەدوا خۆپیشاندانەکانیشدا، دروشمەکان و داواکارییەکانیان، دوو بەشبوو، یەکێکیان دژی مارین لوپێن بوو، داوا دەکرا کە دەنگ نەدرێت بە کاندیدی گردبوونەوەی نیشتمانی، بەشێکی تریشیان دروشمەکانیان دژی هەردووکیان بوو (نە مارین نە ماکرۆن)، داوای ئەوەیان دەکرد کە دەنگی سپی یان بایکۆتی دەنگدان بکەن.
لە راستییدا لە ماوەی حوکمی پێنج ساڵی رابوردووی ماکرۆندا، دەوڵەمەند و پارەدار و بانکەکان رۆژبەڕۆژ زیاتر دەوڵەمەند بوون و چینی هەژار و بێدەرامەتیش زیاتر هەژارتر دەبوون و رۆژبەڕۆژ ژیان سەخت دەبێت لە بەرامبەر بەرزبوونەوەی نرخی خواردن و سووتەمەنی، بەتایبەتی، بەنزین و گازوایل. ئەمە جگە لەوەی کە  ئێستا نزیکەی نۆ ملیۆن فەرەنسی لەژێر رادەی بێدەرامەتی و هەژاریدا دەژین. تەنها لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا دوو ملیۆن هەژار زیادیکردووە، هەربۆیەش مارین لوپێن سوود لەو نیگەرانییانەی فەرەنسییەکان وەردەگرێت و نزیک دەبێتەوە لە سەرکەوتن.      
چەند سەدەیەکە فەرەنسا مێژوویەکی دوورودرێژی دۆستایەتی  لەگەڵ ئەفریقای باکوور و باشووردا هەیە و ئاینی ئیسلام بۆتە  دووەمین ئایین و ناکرێت هەروا بەئاسانی دەستبەرداری ئەو مێژووە ببێت، تەنها چارەسەرێک ئەوەیە کە دەبێت سیاسەتی خۆگونجاندن و پێکەوەژیان بەشێوەیەکی جدی و سیاسەتێکی حەکیمانەی پتەو و باشتر لە سیاسەتەکانی پێشوو لە کۆمەڵگەی فەرەنسیدا رەچاوبکرێت، بۆئەوەی هەمووان پێکەوە خزمەتی ئەو وڵاتە بکەن بەبێ جیاوازی رەنگی پێست و ئایین، لە هەمان کاتیشدا وەڵامێک بێت بۆ مارین لوپێن و ئیریک زێممۆر کە فەرەنسا بەو شێوەیەی ئەوان بەنیازن ئیدارە و حوکمی  بکەن، بەهیچ شێوەیەک ناگونجێت لەگەڵ بنەماکانی مافی مرۆڤدا لە فەرەنساوە سەری دەرکردووە بۆ هەموو جیهان.
خولی دووهەم و کۆتایی دوای تەنها شەش رۆژی ترە و دڵنیام لەوەی کە فەرەنسییەکان لە رێی سندوقی دەنگدانەوە بەرگریی خۆیان لە هەرسێ دەستکەوتی شۆڕشی مەزنی فەرەنسا و بنەماکانی سیستمی کۆماری فەرەنسا دەکەن و لە هەمان کاتیشدا رێگە لەوە دەگرن کە مارین لوپێن وەک کەسێکی «رەگەزپەرست» بەوتەی فەرەنسییەکان، ببێتە سەرۆکێکی رەگەزپەرست لە مێژووی ئەو وڵاتەدا.