مامەڵەی یەکێتی لەگەڵ دۆخی ئابووری هەرێم
یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان وەكو كارەكتەرێكی كارا لەسەرتاسەری عیراق خەباتی سیاسی و پەیوەندیی دێرینی لەگەڵ سەرجەم حزب و لایەنە سیاسییەکان هەیە، لەگەڵ پێكهاتەكانی ئەم وڵاتە و كەسایەتی و سەرۆك هۆزەكانی دۆستایەتی مێژووییشی هەیە، ئەمەش میراتی ئەندێشە و هزر و دونیا بینی سەرۆك مام جەلال بووە كە هەر لەسەرەتای دروستبوونی ئەم حزبەوە بست بە بستی رێگاكانی بەرەو گەیشتنە ئامانجە رەواكانی گەلەكەمان بە حەكیمی خۆیەوە پان و بەرین كردووە و كاریگەری بەسەر تەواوی جومگە سەرەكییەكانی وڵات ماوە و لایەنەكان چاوەرێی دواوتە و كۆتا هەڵوێستی دەبن و سەنگی و پارسەنگی خۆی هەیە لە پێكهێنانی حكومەت و دانانی دەسەڵاتەكان و كایە هەستیارەكانی بەغدا.
بۆیە دەبێت لەو پەڕی كرانەوە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و خۆگونجاندن و تەبابوون بە دیبلۆماسییەتەوە، بەرژەوەندییە سەرەكییەكانی خۆی لەگەڵ حكومەتی ناوەندی زیاتر بگونجێنێت و بڕگەكانی دەستووری هەمیشەیی عیراق بكاتە بنەما بۆ رێكخستنەوەی دۆستایەتی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و دانانی سیاسەتی ئابووری دروست و یاسایی بۆ هەناردەكردنی نەوت و گاز و كەلوپەلی جیاجیا و زیاتركردنی دەرامەتی فرۆشتن و داهاتی حكومەت لە هەرێمی كوردستان لە رێگەی یاساییەوە.
یەكێتی ویستویەتی بەوپەڕی شەفافییەوە لە ئیدارەكردنی هەرێم لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەند هەماهەنگ بێت، بەڵام رکابەرە دێرینەكەی بە ئاراستەی بەرژەوەندییەكانی خۆی گۆڕیوێتی، ئەگەرچی لە دژی خواستەكانی گەلی كوردستانیش بووبێت، ئەمەش دواكەوتنی لە رێگای سەركەوتن و بەدەستهێنانی دەنگی ناوخۆی و دەرەكی بەدواوە بووە، بۆیە نابێت چیتر شەرم لە پەیڕەوكردنی سیاسەتی دروست بكات و خۆی بداتە دەستی قەدەرێك كە تیایدا نەیارەكەی سەربخات.
یەكێتی ویستویەتی بەوپەڕی شەفافییەوە لە ئیدارەكردنی هەرێم لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەند هەماهەنگ بێت، بەڵام رکابەرە دێرینەكەی بە ئاراستەی بەرژەوەندییەكانی خۆی گۆڕیوێتی
حیكمەت لە چیدایە؟
دوای زیاتر لە سەدەیەك خەبات و قوربانیدان هێشتا جوگرافیای كوردستان بەشێوەی دەستووری ناوچەیەكی فیدڕاڵە و بەشێكە لە وڵاتی عیراق، لە رووی نێودەوڵەتییەوە تەواوی وڵاتانی جیهان بەشێوەی یاسای دیبلۆماسی و بڕگەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتە فیدڕاڵەكان دەزانن و لەو چوارچێوەش پەیوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ ئەو حكومەتانە رێكدەخەن، بەرژەوندیی باڵای نەتەوایەتیی خۆیان ناخەنە ژێر رەحمەتی دادگای نێودەوڵەتی لاهای لەكاتی سەرپێچی و لە دەرەوەی بنەماكانی رێكخراوی ئاشتەوایی ژیان لەسەر گۆی زەوی كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایشەوە دانراوە.
ئەو درواسێیانەش كە هەندێک جار دۆستایەتی خۆیان لەناوەند و بەغداد زیاتر دەردەخەن، بەڵام نەك دان بەدەسەڵاتی سەربەخۆی كوردستان نانێن، بەڵکو زۆرجار دان بەسیستمی فیدراڵیشدا بۆ هەرێم نانێن، تەنیا لەوكاتانە نەبێت كە بۆ گەیشتن بە خواستی بازرگانی و مادی و دەرامەتی ناشەفاف و سپیكردنەوەی، لەگەڵ بەشێك لە دەسەڵاتدارانی هەرێم هاوکار دەبن و كۆشکەكانیان بۆ دەكەنەوە و لە پڕۆتۆكۆلەكانیشدا كورد فرێو دەدەن.
دوای دووچاربوون بە كێشەی چارەسەر نەكراویش بەتەنیا بەجێی دەهێڵن هەوڵێكیش بۆ دەربازكردنی نادەن، دەست بەسەر پارە و دەرامەتی حكومەتی هەرێم لە بانكەكانیان دەگرن و بەئاسانی بلۆكی دەكەن.
ئابووری سەربەخۆی هەرێم پابەندی چاودێری ناوەندە
باشترین و حەكیمانە ترین سیاسەت ئەوەیە، بە شێوەیەك پڕتۆكۆلی بازرگانی و فرۆشتن و گەیشتن بە دەرامەتی پاك و یاسایی نێودەوڵەتی خۆمان زۆر شەفاف لەگەڵ ناوەند رێكبەخەین و ئەوان رۆڵی چاودێر ببینن، بانكی ناوەندی عیراقی ئاگاداری تەواوی دەرامەتی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی حكومەتی هەرێم بێت، ئەمەش گەرەنتی دەداتە حكومەتی هەرێم کە پارەكانی لە دەرەوەی وڵات بلۆك نەكرێت و بە یاسایی لە هەناردەی خۆی بەردەوام بێت و دۆلارێكیش زەرەر نەكات، دەستی مامەڵە رەشەكانیش كۆتا دەكرێت كە لە 19 ساڵی رابردوودا زۆرترین قازانجی پشتپەردە و ناشەفافیان هەبووە.
زۆرجار لە مامەڵەكانیان لە فرۆشیار و كڕیاریشەوە داوای رێژەی سەدی خۆیان كردوە، یان لە ژمارە حیسابی بانكی خۆیان گلداوەتەوە بۆ ئەوەی سوودی لێ ببێنن.
بۆیە باشترین رێگەپێدانی رۆڵی چاودێر بۆ دەسەڵاتی ناوەند لە سیاسەتی ئابووری هەرێم، لەمەشدا جگە لە بەدەستهێنانی رەزامەندی حكومەتی ناوەند، حكومەتی هەرێم دەتوانێت داوای پشكی خۆی بكات، بودجەی ناوەند و بەغداش ناتوانێت لەو بودجەیە هەرێم بێبەش بكات، چونكە بە روونی و شەفافی ئاگاداری داهاتی هەرێمە و بەپێی داهات مانگانە زیادەی كورتهێنانی بەشەكەی بۆ دەنێرێت.
دادگای فیدڕاڵی زامنی سیاسەتی ئابووری سەربەخۆی هەرێم دەبێت
ئەگەر حكومەتی هەرێم بەتەواوەتی رێگە بدات بە چاودێریكردنی داهاتەكەی لەلایەن دادگای فیدڕاڵی و لە ورد و درشتی مامەڵەكانی بەپێی دەستووری عیراق هەڵسوکەوت بکات و هەرزان فرۆشی نەکات و سەرمایەكانی دەوڵەتی عیراق كە هەرێمی كوردستانیش بەشێكە لەو وڵاتە بەفیڕۆ نەدات، ئەوە ئەم دادگایە زەمانەتی ئابووری سەربەخۆی هەرێم دەكات و پارێزەرەكانی لە رێگەی دەستوور و بەندەكانی دەتوانن بەرگری لەمافەكانی خەڵکی هەرێم بكەن.
حكومەتی بەغداش ناچار دەكرێت لەكاتێكدا رێگری یان گێچەڵی كردبێت هەموو مافێكی یاسایی و ئوسوڵی بداتەەوە و دەشتوانرێت داوای قەرەبووش بكرێت.
یەكێتیی دەبێت چی بكات؟
نابێت بەشەرمەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو لایەنە بكرێت كە زۆر بێ باكانە و ناشەفافانە دەستی بەسەر داهاتی هەرێمدا گرتووە و بەچەندین شێوە سوود لەو بازرگانییە وەردەگرێت و گلدانەوەی داهات لە حیسابی بانكی شەخسی و لە دەرەوەی یاساوە و تەنانەت بە وەرگرتنی بەرتیلیشەوە.
دەبێت بەخێرایی یەكێتی رێگریی لە بەفێرۆ دانی سەرمایەكانی هەرێم بكات و بەشێك نەبێت لە ناشەفافی هەناردەكردنی نەوت و كانزاكان و سیاسەتی لۆجێكی و دەستووری بگرێتەبەر، لای هاووڵاتییانی هەرێم و دەسەڵاتی ناوەندیش خۆی بێبەریی بكات، بەتایبەتی لە سنووری دەسەڵاتی خۆیدا لە رووی ئیدارییەوە زۆر شەفاف و مولزەم بێت بەدەستوورەوە.
یەکێتی دەبێت بەسەر ئەو لایەنە تاكڕەوەدا بسەپێنێت، کە دەبێت بە شەراكەتی یاسایی داهاتی هەرێم بۆ خەڵکەکەی دابین بكەین یان چیتر نابێتە بەشێك لەو ناشەفافییە
یەکێتی دەبێت بەسەر ئەو لایەنە تاكڕەوەدا بسەپێنێت، کە دەبێت بە شەراكەتی یاسایی داهاتی هەرێم بۆ خەڵکەکەی دابین بكەین یان چیتر نابێتە بەشێك لەو ناشەفافییە كە خەڵکی هەرێم بەتایبەتی لە زۆنی سەوز باجەكەی بدەن، لە نەدانی مووچە لەكاتی خۆی و دابین نەكردنی بودجەی خزمەتگوزاری و تەندروستی بۆ هاووڵاتیان، بەمەش جگە لەوەی خەڵكەكە بێزار دەبێت و متمانەیان بە حزبەكەیان نامێنێت، حكومەتی ناوەندیش دەخەینە گومانەوە لەوەی كە ئێمەش بەشێكین لەو ناشەفافییەی كە لە ئێستادا لە هەرێم هەیە و لەبری دروستكردنی ئابووری سەربەخۆی راستەقینە خەریكی بەفیڕودانی سامانی نەتەوایەتی و نیشتمانیی كوردستانی و عیراقیشن.
