ئەوكات كوردستان لە قۆناغێكی سەختی ژیانی و ئابوورییدا بوو، بەرنامەیەك گوند بە گوند و کۆڵان بە کۆڵان دەگەڕا و پەنجەی دەخستە سەر برینەكان، كەموكوڕییەكانی لەپاڵ جوانییەكانی سرووشتی كوردستاندا پیشان دەداین، دەیویست بڵێ كورد خاوەنی بەهەشتێكە لەسەر زەوی، ئەگەرچی وێران و كاول كراوە، بەڵام نە دەڕووخێت، نە هەرەس دەهێنێت، نە وێرانكاریی كاری تێدەكات، بەڵكو دووبارە سەرلەنوێ جوانتر لە جاران دروست دەکرێتەوە.
بەرنامەی (ژیانەوەی كوردستان) گەشتی تاك بە تاكی كورد بوو بە گوند و كوچە جیاوازەكانی كوردستاندا، هەمووان بە تامەزرۆییەوە چاوەڕوانی ئەڵقەی نوێی بەرنامەكەیان دەكرد، ئەم بەرنامەیە بە دەر لەوەی بە نمایشكردنی جوانییەكانی سروشت چێژێكی بە بینەر دەگەیاند، لەهەمان كاتیشدا سەرچاوەیەكی باشی زانیاریش بوو بۆ شارەزابوون لە جوگرافیای ناوچە جیاوازەكانی كوردستان و هەروەها مێژوو، رەوشت و داب و نەریتی كوردەواری، خەبات و قوربانیدانی گوند و ناوچە جیاوازەكانی كوردستان، بۆ ئەو قۆناغەی بەرنامەكەی پێدا تێپەڕیووە خزمەتێكی گەورەبوو، كارێكی ناوازەبوو تا ئێستاش كاریگەرییەكەی هەرماوە.
دڵشاد ئەحمەد سەربوردەی بەرنامە 31 ساڵییەكەی دەگێڕێتەوە ناونیشانی كتێبێكی خنجیلانەیە، ستران عەبدوڵڵا بە شێوەی چاوپێكەوتن لەگەڵ پێشكەشكاری بەرنامەی (ژیانەوەی كوردستان) کردوویەتی، باسی سەرەتای ئاوەدانكردنەوەی گوندەكانی كوردستان دەكات و چۆنییەتی پڕۆسەكە دەگێڕێتەوە، دەڵێت:(خەڵكی لادێنشینەكان خۆیان دەگەڕانەوە سەر ئەرز و ئاوی خۆیان، گرانی بوو كە دەگەڕانەوە بۆ ئەوەی یەكەم كرێی خانوو نەدەن لەناوشارەكاندا، دووەم بگەڕێنەوە سەر ئەرزی خۆیان و نان و بژێوی خۆیان بە دەست بهێنن، لەهەمان كاتدا بەرهەمەکانیشیان بفرۆشن).
گرنگی مێژوویی
گرنگی ئەم چاوپێكەوتنەی كتێبەكە و باسكردنی بەرنامەی (ژیانەوەی كوردستان) بەدەر لە گێڕانەوەیەكی ئاسایی، لەڕوویی مێژووییەوە گرنگی خۆی هەیە، چونكە مێژوو تەنها ئەوە نییە مێژوونووسەكان لە چوارچێوەی كتێبێكدا بیخەنە روو، بەڵكو ئەم جۆرە بەرنامە و چاوپێكەوتنانە روویەكی باشی مێژوو دەردەخەن، لەوەڵامی پرسیارێكدا، باس لە ئاوەدان كردنەوەی كوردستان دەكات لەدوای راپەڕین، لەم كتێبەدا لە چەندین شوێندا باسی چۆنییەتی هەوڵی گوندنشینان دەكات بۆ ئاوەدانكردنەوەی گوندەكانیان و رۆڵی رێكخراوە خێرخوازییەكانیش دەخاتەڕوو كە هاریكاربوون لە پڕۆسەی ئاوەدانكردنەوەی كوردستاندا.
داب و نەریتی كوردەواری
گەلی كورد وەك هەر نەتەوەیەكی زیندووی جیهان، خاوەن كۆمەڵێك تایبەتمەندی و داب و نەریتی جوانی كوردەوارییە، بە تایبەت گوندنشینان، لەهەندێك بابەتدا مۆركێكی جوانیان گرتووە، ئەمەش زۆركات بەهۆی سەرقاڵیی گوندنشینان بە ئیش و كاری سەختی رۆژانەیان و ماندوێتییانەوە، لەم كتێبەدا ئاوڕێك لەم بوارەی ژیانی گوندنشینان دراوەتەوە و دەڵێ: (ئەوان زوو دەخەون، چونكە بە رۆژ ماندوو دەبن، ناگاتە سەعات 8 دەخەون، لەناو شار ئێمە لەوكاتەدا تازە دەچینە دەرەوە، لەوكاتەدا ئەوان وردە وردە سۆپای دارەكە خەفە دەكەن و فانۆسەكان ئەگەر كارەبا نەبێت وردە وردە كز دەكەن، هەندێكجاریش پێکەوە قسە دەكەین و چیرۆكەكانمان بۆ دەگێڕنەوە). لە شوێنێكی تردا بە شێوەیەكی زۆر جوان دیمەنی گوندەكانی كوردستان باس دەكات ودەڵێ: (پێشتر چرا و قوتیلكەی بەر هەیوان و فانۆس رووناكی بوو لە شەوان، زستانان، ئاگردانێك لە ناوەڕاستی ژوورێكی قوڕین، بێ گوێدانە غاز و رەشی خۆیان گەرم دەكردەوە، ئینجا سۆپای دار ). ئەمانە شێوەی ژیانی گوندنشینانن و بوونەتە مۆرك و داب و نەریتیان.
دڵشاد ئەحمەد زۆر بە جوانی هەستی برایەتی و هەماهەنگی و یەكبوونی لەنێوان گوندنشیناندا روون كردووەتەوە، كاتێك دەیخوێنیتەوە، وا هەست دەكەیت لەناو گوندنشینان دایت و لەگەڵ ئەوان سەرقاڵی ئیش و كاریت: (بە هەرەوەز خانووبەرە كراوە، بە هەرەوەز گاجووت و تۆو كراوە، بە هەرەوەز لە گەرمیان دەستەوایی لە خۆشناوان درەو كراوە بە داسی سۆربەشی دزەییان و قەیناغ، بە جەنجەڕ گێرە كراوە ) .
خواردنی كوردەواری بەشێكی تری ئەم كتێبەی بۆ تەرخانکراوە، دەمانگەڕێنێتەوە بۆ ئەو كاتانەی كە گوندنشینان پشتیان بە خۆیان بەستووە و خۆیان خۆراكی رۆژانەیان بۆخۆیان دابین كردووە، چاو لە دەستی دوكان و بازاڕەكان و كڕینی شتومەكی دەرەكی نەبوون، نەك تەنها خواردن، هەموو كەرەستە و پێداویستییەكانی ژیانی رۆژانەش تایبەت بوون بە خۆیان، (هەموو ئەو كەرەستانە كوردی بوون، نان و رۆن و ماست و كەرە و چەڵتووك و ساوەر و پیرخەنینە و ماش و بامێ و تەماتە و شووتی و خەیار و ترێ و میوەی دیكە، هی كورد بوون و كورد بەرهەمی هێناون، بە گوێدرێژ، ماین، ئێستر، ئەسپ گوازتوونێتەوە. ئەمانەش كورد خۆی بەخێوی كردوون، گۆشتی پەلەوەر مریشكی كوردی، قاز و مراوی سۆنەی كوردی، هێلكەی کوردی، مەڕی کوردی، بزنی كوردی، بەو چیا و پێدەشتانەشەوە حەیوانە كێوی و كەو و چالەكە، سوچەڕ و مامز و گاكۆتر و مراوی، ئەمانە هەمووی كورد خاوەنی بوون و پێویستی بە گۆشتی ئاژەڵ و پەلەوەر نەبووە، سوودی لە خوری و پێستەكەشیان وەرگرتووە، لە خوری مەڕ و بەرخ و مووی مەرەز و بزن و كاریلە جل و بەرگ و لباد و فەرەنجی شوان و كوڵەباڵ و رانك و چۆغەی دروست كردووە. هەتا دەگاتە پێڵاو هەر گوندنشینان خۆیان بۆخۆیان دروستیان كردووە).
گوندنشینان، دەزگا و دامەزراوەی پیشەسازییان دروست كردووە و توانیویانە ئەم كارانە بكەن (دەزگای تەون هەبووە لەلادێكاندا، لە داری كونار و مازو گۆچان و شەن و جەنجەڕ و كلكی بێڵیان دروستکردووە، لە بنمیچی سەربانی گونددا كاریتە و قامیش بەكارهاتووە، هەتا دەزگاش لە داری درەخت دروست كراوە)، ئەمانەی باسكران بەشێكن لە كەلتور و داب و نەریتی كوردەواری، ئەگەرچی ئێستا و نەوەی ئێستا تاڕادەیەكی زۆر لێی بێ ئاگان، تا كورد دەستی بەمانەوە گرتبوو هیچ كات چاو لە دەستی مووچە و بەرهەمی دەرەكی نەبوو، ئاخۆ كاتی ئەوە نەهاتووە گوندەکان زیاتر ئاوەدان بکەینەوە و کشت و کاڵ زیاتر ببووژێنینەوە؟!
مێژوو تەنها ئەوە نییە مێژوونووسەكان لە چوارچێوەی كتێبێكدا بیخەنە روو، بەڵكو ئەم جۆرە بەرنامە و چاوپێكەوتنانە روویەكی باشی مێژوو دەردەخەن
شەوانی بەرئاگردانی كوردەواریی
ژیانی كوردەواریی پڕە لە چیرۆك و بەسەرهاتی فۆلكلۆریی، بە هۆی ژینگەی دوورە چاپ و بڵاوكردنەوە و كەمی ئاستی خوێندەواریی دەماودەم و پشتاوپشت هاتوون و ماونەتەوە، درێژیی شەوانی بەرئاگردان و شەوچەرەی زستانی سەخت، بوونەتە هۆكاری مانەوەی ئەم بەرهەمە فۆلكلۆری و سامانە نەتەوەییە. دڵشاد دەڵێ: (گوند و ئاواییەكانی كوردستان، سیخناخن لە چیرۆك و بەسەرهات و مێژوو، پاكژترین كەشی زمانی كوردییە، پڕە لە كەلتوری رەسەن، گۆرانی و حەقایەتە جوانەكانی بەرئاگردان، پڕپڕە لە خۆشەویستی و داستانی رەنج و بازوو، داستانی جوامێریی).
باسكردنی قوربانیدان و مەینەتییەكانی كورد
لەم كتێبەدا لەپاڵ باسكردنی سروشتی كوردستان و جوانییەكانی، ئاوڕی لە قوربانی و مەینەتییەكانی كوردستان داوەتەوە، لەچەندین جێگا و لەچەندین بەرنامەدا شەهیدانی رێگای رزگاری كوردستان باسكراوە، ئاوڕ لە مێژووی نیشتمانپەروەری گوندنشینان و رەنج و ماندووبوونیان لە پێناو ئازادی دراوەتەوە، بۆ نموونە باسی یەكێك لەو بنەماڵانە دەكات كە مامە رۆسەیە، ئەو خەڵكی ئاوایی كوڵەجۆی حاجی حەمەجانە، ناوی رۆستەمە، 56 كەسی لە كوڕ و كچ و منداڵ و ژن ئەنفال كراوە، خانوویەكی دروستكردووە 12 ژوور، لە شێوەی كۆشكی شاهانە، بەڵام كوردەواریانە، یەك ژووری بەرامبەر كۆشكەكە دروست كردبوو، ناوەوە رەش، سەرینێك و لێفەیەكی متیل چڵكن و قۆریەكی بێ رەنگ و شەربەیەك و دەفرێك و رادیۆیەكی خش خش كەر و ئاوێنەیەكی شكاو. جانتای كڕیبوو بۆ منداڵەكانی، لە ژوورێك داینابوو، سوخمەی سەوز و سوور و كراسی گوڵ گوڵی، بۆژنەكەی، لە ژوورێك دانابوو، چ مەرگەساتێك دەگێڕێتەوە؟ ئەندامانی خێزانەكەی ئەنفال كراون و بێ سەر و شوێنن، بەڵام ئەو نەك هەر چاوەڕێی هاتنەوەیانە، بەڵكو ژووریشی بۆ دروستكردون و پێداویستییەكانیشی بۆ داناون؟!
ئەمەی باسی دەكات نە خەیاڵە، نە فەنتازیا، نە وێنەی ئەدەبی، بەڵكو راستییەكی حاشا هەڵنەگرە، برینێكە هەمیشە دەكولێتەوە و ساڕێژ نابێت و ئازارێكە هەرگیز دوایی نایەت.
گرنگی ئەم كتێبە
كارێكی وەها كە زیاتر لەچارەكە سەدەیەك، لەناو گوند و ئاواییەكانی كوردستان دا بگەڕێیت و تێكەڵیان بیت، كارێكی گرنگە، لەچەندین رووەوە:
یەکەم: باسكردنێكی راستەوخۆی مێژوویە وەك خۆی.
دووەم: بەدیكۆمێنتكردنی ژیانی كوردەواری لەهەموو روویەكی ژیان و داب و نەریتی كوردەوارییەوە.
سێیەم: هەوڵدان بۆ دەرخستنی گەنجینە شاراوەكانی زمانی كوردی و ئەدەبیات و چیرۆك و داستانی فۆلكلۆریی و هەموو بوارەكانی تری فۆلكلۆر و ئەو كەرەستە بەنرخانەی دەچنە خانەی نەتەوەییمانەوە.
چوارەم: خستنەڕووی چۆنییەتی ژیانكردن و مامەڵەی رۆژانەی گوندنشینان، كاری هەرەوەزیی و خەمخۆریی بۆ یەكدی وەك یەك جەستە.
پێنجەم: دەرخستنی جوگرافیای گوند و ناوچەكانی كوردستان.
شەشەم: ناساندنی قوربانیانی شۆڕشە یەك لە دوای یەكەكانی كورد و رۆڵ و گرنگی گوندنشینان.
حەوتەم: نمایشكردنی بەرهەمی كوردەواریی رەسەن لە خواردن و جل و بەرگ و پۆشاك و كەلوپەلی رۆژانەی بەكارهێنراو.
