پاراستنی دەستوور زامنی پێکەوەژیانمانە

10:55 - 2022-05-23
پ.د. وەلی‌ مەحمود حەمەد
380 خوێندراوەتەوە











کورد ساڵی‌ 2003 کە بەشداری‌ رووخانی‌ رژێمی‌ بەعسی‌ کرد، خۆمان 12 ساڵ بوو نیمچە ئازاد و سەربەخۆ بووین و حکومەتیشمان هەبوو، بەڵام لە ناوخۆ ناتەبا بووین و لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا هیچ دانپێدانێکمان نەبوو، بۆیە بۆ چەسپاندنی‌ دەسکەوتەکان دەبوا بەشدار بین لە عیراقی‌ دوای‌ سەدام و مافەکانمان بچەسپێنین.
وەک کورد ئەو کات  باشترین و تۆکمەترین هێزی‌ سەر گۆرەپانەکە بووین، بەڵام نەمانتوانی‌ کەڵک لەو دەرفەتە وەرگرین. 
لە رێی دەنگادانەوە دەستووری عیراق پەسەند کرا کە تیایدا بە عیراقی فیدڕالی ناوی براوە، کەچی هەر کورد عیراق بە فیدڕال ناودەبات، تاوەکو ئێستا بە تەوافقات هاتووین، بەڵام هیچ کات کورد گەرەنتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ئەوەی‌ نییە کە دەستکەوت و مافەکانمان لەبار نەبرێت، چونکە دەستوورەکە تاکە یەک خاڵی‌ تێدایە ئەویش هەرکاتێک 3 پارێزگا رازی‌ نەبوون بە هەمواری‌ دەستووری‌ ئەوا ناکرێت، لەهەمان کاتدا هەرکاتێک 3 پارێزگا ویستیان هەرێمێک دروست بکەن بە زۆرینەی‌ دەنگ ئەوا دەتوانن، ئەگەرچی ئەوەمان بینی‌ لە خوارووی‌ عیراق کەچی‌ ماوەی‌ پێ نەدرا و ناوەند رەزای نەبوو بە دروستکردنی هەرێم. 
کەرکوک و ناوچەکانی‌ تری‌  دابڕێندراو لە کوردستان کە بە ماددەی‌ 140 هاتووە لە دەستوور، دوای‌ ریفراندۆم بە پەلاماری‌ هێزی‌ عەسکەری‌ لە هەرێم سەندرایەوە. 
کەواتە جێبەجێکردنی‌ ماددەی‌ 140 و مافەکانی‌ تری‌ دەستووریی‌ لەگەڵ چەندین بابەتی‌ تری‌ پەیوەست بە (الاتحاد اڵ‌ختیاری‌) جێبەجێ نەکراوە هیچ گەرەنتی دەستوورییمان نییە. ئێمە پێویستمان بە هەندێک بابەتی‌ تر هەیە کە گەرەنتی سەرووی دەستوورن. 
نوێنەرانی‌ کورد دەبێ خۆیان بۆ ئەوە ئامادەبکەن کە هەر کاتێک ویستیان دەست بۆ دەستوور بەرن و هەمواری‌ بکەنەوە بە زیانی‌ کورد، بتوانن رێگریی لێ بکەن. دەبێت مەرجمان هەبێ و خاڵی‌ تایبەت بخرێتە ناو هەموارکردنەکە، یاخود پێداگربین لەسەر ئەو خاڵانەی‌ کە لە دەستووردا هاتووە و لە قازانجی‌ پێکەوە ژیانە و ئەوانە جێبەجێ بکرێت و رابگەیەندرێت، چونکە نەکراون، ئەو خاڵانەی‌ کە کورد زیانی‌ پێدەگات لەهەر گۆرانکارییەک و هەمواری‌ دەستووری‌، دەبێ داوا بکرێت کە (لەناو کوردەکاندا دەنگدانی‌ بۆ بکرێت) بە پێچەوانەوە پەسەند نەکرێت. 

نوێنەرانی‌ کورد دەبێ خۆیان بۆ ئەوە ئامادەبکەن کە هەر کاتێک ویستیان دەست بۆ دەستوور بەرن و هەمواری‌ بکەنەوە بە زیانی‌ کورد، بتوانن رێگریی لێ بکەن

کورد نەتەوەیەکی‌ جیایە لە عەرەب و خاک و زمان و جوگرافیا و مێژووی‌ تایبەتمان هەیە، بۆیە نابێ (ناسنامەی‌ عیراق ناسنامەیەکی‌ عەرەبی‌ بێ بۆ هەموان) بەڵکو دەبێ یەکسانی‌ هەبێت لە مافە نەتەوەییەکانی‌ کورد و عەرەب، هەرکاتێک نەتەوەی‌ زۆرینە ویستی‌ مافی‌ ئەوی‌ تر پێشێل بکات دەبێ (چمانات) ی‌ سەرووی‌ دەستووریی‌ هەبێ، چونکە لەلایەک رابردوویەکی‌ تاڵ و دوور و درێژمان هەیە لە نەهەماتی‌ و پەلامار و پێشێلکردنی ماف، لە عیراقی‌ نوێش دیسان وەک پێویست دەستوور نەیپاراستووین لە پەلاماردان، دەیان مادەی‌ ناو دەستوورەکەش وەک پێویست جێبەجێ نەکراوە. واتە دەبێ ئەرک و مافەکانی‌ کورد لەم عیراقە بە تەواوی‌ و بە روونی‌ جێگیر بکرێ.
دەبێ  زۆر بە روونی‌ مافی‌ بەشداریی‌ سیاسیمان پێ بدرێت، نابێ هیچ کات زۆرینەیەکی‌ قەومی‌ و مەزهەبی‌ بە ئارەزووی‌ خۆیان ئەجێندا و حەزەکانی‌ خۆیان بسەپێنن لەژێر ناوی‌ دیموکراسی‌ و دەنگدان بە زۆرینە، چونکە ئەوکاتە هەرگیز ناتوانین بە ئارامی‌ بژین و عیراق و کوردستان دەگەرێتەوە بۆ مێژووە خوێناوی و نا ئارامییەکەی‌، بەمەش واتای‌ عیراقی دیموکراسی‌ فیدرالی‌ فرەیی‌ لەدەست دەچێت.
دەبێ هەموو ئەمانەی‌ دەستوور ناتوانێ گەرەنتییان بکات، بە شتی‌ دیکەی سەرووی دەستوور چارەسەربکرێت. کاتی‌ گفتوگۆی‌ جدی‌ نوێنەرانی‌ کوردە و دەبێ حەز و خواستە حزبییە کەسییەکان بەلاوە بنرێت.

*سەرۆکی‌ زانکۆی‌ کۆیە

وتارەکانی نوسەر