کتێبێکم خوێندەوە بە ناونیشانی (هاوپەیمانیی فێڵباز-Treacherous Alliance) لە نووسینی تریتا پارسی (Trita Parsi). گرنگیی ئەم کتێبە لەوەدایە کە نووسەر بە وردی بێ لایەنانە شیکردنەوەی تەواوی ئەو رایەڵە و رێککەوتنە نهێنیانەی کردووە کە لە نێوان ئێران و ئەمریکا و ئیسرائیل هەبوون و گۆڕانیان بەسەرداهاتووە.
ئەویش بە رێگەی هەڵدانەوەی ئەرشیفی نهێنیی نێوان هەر سێ دەوڵەتی ناوبراو و ئەنجامدانی چاوپێکەوتن لەگەڵ زیاتر لە 180 کەسایەتی سیاسی و ئەمنیی پایەبەرزی هەر سێ وڵات.
ئەو ئەنجامگیرییانەی کە تریتا پارسی بەدەستی هێناوە، ئەوەیە کە ناکۆکییەکانی نێوان ئێران-ئیسرائیل بە تەنها ناکۆکی ئایینی نین وەک ئەوەی بەردەوام لە میدیا خۆرئاوایی و ئیقلیمییەکان دەخرێتە بەرباس، بەڵکو ناکۆکییەکان زیاتر لە ئاستی ناکۆکی جیۆپۆلەتیکن و ئەوە نیشان دەدەن کە چۆن ستراتیژییەکان لە ناوچەیەکی ئاڵۆز وەک خۆرهەڵاتی ناوەڕاست یەکتر دەبڕن.
گرنگە ململانێ مەزهەبی و ئاینییەکان لەناو شانۆی پشت رووداوە سیاسییەکان وەک تاکە فاکتەر نەبینین بۆ یەکلاکردنەوەی ململانێ سیاسییەکان و گۆڕانکارییە خێراکانی ناو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست
نووسەر شیکاریی بۆ سێ سەردەم کردووە لە هەڵکشان و داکشانی پەیوەندییەکانی ئێران-ئیسرائیل و ئەمریکا، کە ئەوانیش:
1- سەردەمی پەیوەندییەکان لەگەڵ شای ئێران، شیکردنەوەی ستراتیژی پەیوەندییەکان لە لاوازکردنی ئەو تەوژمە ناسیۆنالیزمە عەرەبییەی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و کەنداو پەرەی سەندبوون. ئیسرائیل لەم سەردەمەدا بۆ لێدان لەو تەوژمە ستراتیژی کەمەرەیی(چێوەی) پەیڕەو دەکرد بە پاڵپشتی راستەوخۆی ئەمریکا، کە داود بنگۆریۆن گەشەی پێدابوو لە ئاراستەکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کە دژە ناسیۆنالیزمی عەرەبی بوون کە جەمال عەبدولناسڕ رێبەرایەتی دەکرد. ئەویش بە بنیادنانی پەیوەندیی بەهێز لەگەڵ ئێران و تورکیا و ئەسیوبیا، لەگەڵ کەمە نەتەوەییەکانی نا عەرەب لەوانە کورد و کریستیانەکانی لوبنان. بەتایبەتی کورد لەم نێوەندەدا پاڵپشتی راستەوخۆ دەکرا بۆ لێدان لەو تەوژمە بەعسیزمەی کە لە عیراق سەری هەڵدابوو کە ئاکامەکەی بە رێککەوتنامەی جەزائیر و نسکۆی شۆڕشی 1975 کۆتاییهات.
2- سەردەمی پەیوەندییەکانی دوای رووخانی شا و شۆڕشی ئیسلامی، سەرباری ئەوەی کە رژێمی تازە پەیڕەوی راستەوخۆی لە سیاسەتی دژە-زایۆنیزم و رووخانی دەوڵەتی ئیسرائیل دەکرد، کەچی ئیسرائیل هەڵوێستەکانی ناڕاستەوخۆ لە بەرژەوەندیی ئێراندا بوو لە جەنگی هەشت ساڵەی (عیراق-ئێران) چونکە سەدامی بە مەترسی راستەوخۆ دەزانی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. دەرکەوتنی ئەم پرۆسەیەش دواتر لە قەیرانی (ئێران کۆنترا-Iran Contra Affair) کە بووە هۆکاری ئابڕووچوونێکی گەورە لەناو ئیدارەی ئەمریکیدا کە لە هەمان کاتدا پاڵپشتی عیراقی دەکرد لەجەنگەکەدا.
هەروەها، کتێبی (سوودەکانی جەنگ- Profit of War)ی ئاری بن میناش، دەکرێت باشترین کتێب بێت لە پەردە هەڵماڵین لەسەر تەواوی ئەو پرۆسەیە.
3- سەردەمی پاش جەنگی سارد، لاوازبوونی عیراق لەدوای جەنگی کەنداوی دووەم و پاشەکشێی لە کوێت، بووە هۆکارێک کە هەژموونی ئێران لەناوچەکەدا زیاتر بەرەو پێش بچێت، ئەویش بە رێگەی پاڵپشتیی لە گروپە شیعەکان لە لوبنان و فەلەستین و وڵاتانی کەنداو، بەتایبەتی لە عیراق کە پاش داگیرکردنی لەلایەن ئەمریکاوە بۆشاییەکی ئەمنی و سیاسی دروستبوو، ئێرانیش زیرەکانە ئەم بۆشاییەی پڕکردەوە، بەتایبەتی لە دووبارە دروستکردنەوەی عیراقی نوێدا.
ئیسرائیل لەم قۆناغەدا، بەتەواوی سیاسەتەکانی لەبەرامبەر ئێران توندتر کرد و رێگریی کرد لە هەر جۆرە نزیکبوونەوەیەک لە نێوان ئێران و ئەمریکا لە رێگای هێزە لۆبیکارەکانی لەناو ئیدارەی ئەمریکیدا.
لە ساڵی 1994 کۆمپانیای نەوتی کۆنۆکۆ کە بنکەکەی لە ئەمریکایە (ئێستا بەشێکە لە کۆمپانیای کۆنۆکۆفیلیپس) بە چاودێری ئیدارەی کلینتۆن، گرێبەستێکی یەک ملیار دۆلاری (ئەگەری هەڵکشان بۆ 3،8 ملیار دۆلار) لەگەڵ ئێران واژۆ کرد بۆ پەرەپێدانی دوو کێڵگەی نەوتی دەریایی لە کەنداوی فارس، کێڵگەکانی سیریک و نەورۆز. ئەمەش پێشکەوتنێکی گەورە بوو لە پەیوەندییە ئابووری و سیاسییەکانی ئەمریکا- ئێران لە رەواندنەوەی تەنگژە سیاسییەکان (political dtente). بەڵام ئیسرائیل بە گوشارکردن لە رێگەی کۆمیتەی کاروباری گشتی ئەمریکا-ئیسرائیل (AIPAC) و گوشاری بەهێزی ئێدگار برۆنفمان، ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبردنی کۆمپانیای دوپۆنت (کۆمپانیای دایکی کۆنۆکۆ) لە دواساتەکاندا بیل کلینتۆنیان پاشگەزکردەوە لە گرێبەستەکە، چونکە ئیسرائیل پێیوابوو ئەم رێکەوتننامەیە دەبێتە هۆکاری بەهێزبوونی ئێران و جوان پیشاندانی وێنەی ئێران لە ئاستی جیهانیدا.
هەروەها، ئیسرائیل ئەو هەوڵە دیپلۆماسییانەی ئێرانی لەباربرد لەگەڵ ئیدارەی بوش لە 2003 لەسەر پرسی ئەتۆم و هەڵوەشاندنەوەی حزبوڵڵا و داننان بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا، دەرکردنی ئێران لە کۆنفرانسی ئاشتی مەدرید لە 1991 بەبیانووی (پاڵپشتی لە تیرۆر). بەبڕوای تریتا پارسی، ئەم هەوڵانە هۆکارێک بوون بۆ بەفیڕۆچوونی ئەو هەوڵانەی کە دراون لەگەڵ ئێران بۆ دەستبەرداربوون لە بەرنامەی وزەی ئەتۆمی.
لەکۆتاییدا، ئەوەی دەتوانین لەم پەرتووکە هەڵیبژێرین ئەوەیە کە گرنگە ململانێ مەزهەبی و ئاینییەکان لەناو شانۆی پشت رووداوە سیاسییەکان وەک تاکە فاکتەر نەبینین بۆ یەکلاکردنەوەی ململانێ سیاسییەکان و گۆڕانکارییە خێراکانی ناو خۆرهەڵاتی ناوەڕاست. دەکرێت ئایین ئامرازێک بێت بۆ دەستکاریکردنی نەخشەی ناوچەکە. باشترین نموونەش گۆڕانکارییەکانی ئەم دواییەی سوریایە کە کۆنە سەرکردەکانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام (داعش) کردییان، هێزە خۆرئاواییەکانیش پاڵپشتییان لێیکرد. هاوشێوەی ئەو پاڵپشتییەی کە لە تاڵیبان کرا لە شەڕی (ئەفغانستان و سۆڤیەت) لەلایەن ئەمریکاوە، کە دواتر هەمان هێز وەک رێکخراوێکی تیرۆریزمی جیهانی ناسێندرا لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە. وەک دووبارە بوونەوەیەکی کۆمیدی، هەمان رێکخراوی تیرۆرستی، لە ساڵی 2021 دا هاتنەوە سەر خوانی دەسەڵات لە ئەفغانستان لەلایەن ئەمریکا و هاوپەیمانەکانییەوە.
لە کاتی جەنگی نێوان عیراق و ئێران، ئیسرائیل لە بنکە ئەتۆمییەکانی عیراقی دا
