ئا: كورده‌وان محه‌مه‌د سه‌عید
له مێژه زاناكانی بواری ژینگه، وڵاتانی جیهانیان له زیانه‌كانی به‌كارهێنانی سووته‌مه‌نی باوی وه‌ك نه‌وت و غاز ئاگادار كردۆته‌وه و جه‌ختیشیان له‌سه‌ر ئه‌وه كردۆته‌وه، كه هه‌ر ده‌بێ رۆژێك له رۆژان ده‌ستبه‌رداری ئه‌و جۆره سووته‌مه‌نییه ببن و په‌نا بۆ به‌كارهێنانی سووته‌مه‌نی نوێبووه‌وه و خاوێن ببه‌ن و له رێگه‌یه‌شه‌وه هه‌نگاو بۆ گۆڕینی سیستمه ئابوورییه‌كانیان بگۆڕن به ئابووری سه‌وز. هه‌ندێك وڵات له‌و مه‌ترسییانه تێگه‌یشتوون و هه‌نگاوی باشیان ناوه بۆ كه‌مكرنه‌وه‌ی پیسبوونی ژینگه به سووتاندنی نه‌وت و خه‌ڵوز و غاز و ده‌رهاویشتنی دووه‌م ئۆكسیدی كاربۆن.
هه‌فته‌ی رابردوو هۆڵه‌ندا بڕیاری كۆتایی دا بۆ داخستنی كیڵگه‌ی غازی (خرۆنینگن) دابخات، وه‌ك پێشتر به‌ڵێنی داخستنی دابوو، ئه‌م كێڵگه‌یه كه هه‌ردوو كۆمپانیای شێڵ و ئیكسۆن مۆبێل كاری تێدا ده‌كه‌ن، له ساڵی 1963وه غازی لێده‌رده‌هێنرێت سه‌رده‌مانێك سه‌رچاوه‌یه‌كی گرنگ و سه‌ره‌كی بوو بۆ به‌رهه‌مهێنانی غاز بۆ هه‌موو ئه‌وروپا، ئه‌م كێڵگه‌یه تا ئێستاش بڕێكی زۆر یه‌ده‌كی غازی سروشتی تێدایه، به‌ڵام به‌هۆی مه‌ترسیی بومه‌له‌رزه‌وه ده‌رهێنانی غاز تیایدا زۆر كه‌میكردووه.
به‌هۆی بومه‌له‌رزه‌وه
مه‌ترسیی سووته‌مه‌نییه باوه‌كان ته‌نیا له‌وه‌دا نییه، كه له كاتی سووتاندنیدا بڕێكی زۆر له دووه‌م ئۆكسیدی كاربۆن به‌رهه‌مده‌هێنێت، به‌ڵكو پڕۆسه‌ی و هه‌ڵكه‌ندنی بیر و كاركردن له كێڵگه نه‌وتی و غازییه‌كاندا مه‌ترسیی دروستبوون و روودانی بومه‌له‌رزه‌ی لێده‌كه‌وێته‌وه، باشترین به‌ڵگه‌و نموونه‌ش كێڵگه‌ی (خرۆنینگن)ه، ساڵی 1986 به‌هۆی هه‌ڵكه‌ندنی بیره‌كانه‌وه له‌م كێڵگه‌یه‌دا بوومه‌له‌رزه ناوچه‌كه‌ی هه‌ژاند و به دوای ئه‌و بومه‌له‌رزه‌یه‌شدا سه‌دان بومه‌له‌رزه‌ی دیكه روویان دا.
ساڵی 2012 بومه‌له‌رزه‌یه‌ك به گوڕی 3.6 پله‌ی ریخته‌ر ئه‌و ناوچه‌یه‌ی هه‌ژاند كه كێڵگه‌كه‌ی لێیه و زیانی به 127 هه‌زار ماڵی هاووڵاتیان گه‌یاند، ئه‌م رووداوه حكومه‌تی هۆڵه‌ندای هان دا بڕیاری كۆتایی بدات بۆ داخستنی كێڵگه‌كه، به‌ڵام نه‌ك به یه‌ك جار، به‌ڵكو ورده ورده ده‌رهێنانی غازی لێ كه‌مبكاته‌وه و له كۆتاییشدا دایبخات. به‌و بڕیاره‌ی حكومه‌ت به‌رهه‌می غازی كێڵگه‌ی (خرۆنینگن) له ساڵی 2013دا، له 54 ملیار مه‌تر سێجاوه كه‌میكرد بۆ 6.5 ملیار مه‌تر سێجا.
نرخی غازی به‌رزكرده‌وه
ئه‌م ساڵیش له مانگی حوزه‌یرانی رابردوودا حكومه‌تی هۆڵه‌ندا رایگه‌یاند، كه یه‌كه‌م رۆژی مانگی تشرینی یه‌كه‌م، واده‌ی داخستنی كێڵگه‌كه‌یه به ته‌واوی، ئێستاش كه واده‌كه نزیك بۆته‌وه، حكومه‌تی هۆڵه‌ندا سووره له‌سه‌ر پاره‌ندبوون به واده‌كه‌ی خۆیه‌وه و رۆژی هه‌ینی رابردوو دووباره جه‌ختیكرده‌وه، كه له‌و واده‌یه‌دا كێڵگه‌كه داده‌خات، هه‌رچه‌نده ئه‌م بڕیاره‌ی حكومه‌تی هۆڵه‌ندا له رووی ئابوورییه‌وه زیان به وڵاته‌كه‌ی ده‌گه‌یه‌نێت، چونكه تا ئێستاش ئه‌و كێڵگه‌یه 450 ملیار مه‌تر سێجا غازی تێدایه و نرخه‌كه‌ی به نزیكه‌ی یه‌ك تریلیۆن دۆلار مه‌زه‌نده ده‌كرێت، به‌ڵام به‌رژه‌وه‌ندی گشتی وا ده‌خوازێت، كه مه‌ترسییه‌كانی ئه‌و كێڵگه‌یه كه‌مبكرێته‌وه و وڵاته‌كه‌ش به‌رو ئابووری سه‌وز هه‌نگاو بنێت.
ئه‌م بڕیاره‌ی حكومه‌تی هۆڵه‌ندا له كاتێكدایه كه وڵاتانی ئه‌وروپا به گشتی پێویستییه‌كی زۆریان به غاز هه‌یه، به تایبه‌تی، كه پێشتر پشتیان به غازی روسیا ده‌به‌ست، به‌ڵام له دوای جه‌نگی ئۆكرانیا و روسیاوه، رووبه‌ڕووی قه‌یرانی غاز بوونه‌وه، دوابه‌دوای بڕیاره‌كه‌ی هۆڵه‌نداش نرخی غاز له ئه‌وروپا به رێژه‌ی %24 به‌رز بۆوه.
پڕۆژه‌یاسایه‌كی نوێ
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه وڵاتانی ئه‌وروپا گوشارێكی زۆریان له‌سه‌ره به‌هۆی قه‌یرانی غاز و سووته‌مه‌نییه‌وه، به‌ڵام یه‌كێتیی ئه‌وروپا هێشتا سووره له‌سه‌ر هه‌نگاونان به‌ره‌و ئابوورییه‌كی سه‌وز، له‌و رووه‌وه هه‌فته‌ی رابردوو یاسادانه‌رانی یه‌كێتیی ئه‌وروپا پڕۆژه‌یاسایه‌كیان په‌سه‌ند كرد، كه فراوانكردنی به‌كارهێنانی وزه‌ی نوێبووه‌وه و كه‌مكردنه‌وه‌ی به‌كارهێنانی سووته‌مه‌نییه باوه‌كان ده‌خاته ئه‌ستۆی وڵاتانی ئه‌ندامی ئه‌و یه‌كێتییه و پابه‌ندییان ده‌كات به جێبه‌جێكردنی یاساكه‌وه.
پڕۆژه‌یاساكه زۆرینه‌ی ده‌نگی یاسادانه‌رانی به‌ده‌ستهێنا و تیایدا هاتووه: ده‌بێ وڵاتانی ئه‌ندام تا ساڵی 2030 رێژه‌ی به‌كارهێنانی وزه‌ی نوێبووه‌وه بگه‌یه‌ننه %42.5، ئه‌مه‌ش به‌و واتایه دێت كه یه‌كێتیی ئه‌وروپا گرنگییه‌كی ته‌واو ده‌دات به گۆڕینی سیستمی ئابوورییه‌كه‌یان به سیستمی ئابووری سه‌وز و سه‌رباری قه‌یران و هه‌موو كۆسپ و ته‌گه‌ره‌كان هه‌وڵی بێوچان بۆ ئه‌و ئامانجه ده‌ده‌ن.
ریزبه‌ندیی وڵاتان
ماوه‌ی 10 ساڵێك ده‌بێت شه‌ش وڵات له‌سه‌ر ئاستی هه‌موو جیهان، بوونه‌ته پێشه‌نگ له بواری به‌كارهێنانی وزه‌ی نوێبووه‌وه‌دا، ئه‌وانیش به گوێره‌ی ریزبه‌ندیی گۆڤاری (بۆس مه‌گه‌زین)ی ئه‌مریكا، بریتین له: چین، ئه‌مریكا، ژاپۆن، هیندستان، ئه‌ڵمانیا، ئیتالیا. هه‌ریه‌ك له‌م وڵاتانه به رێژه‌ی جیاجیا وزه‌ی نوێبووه‌وه به‌كارده‌هێنن و به‌شدارن له هه‌نگاونان به‌ره‌و ئابوورییه‌كی سه‌وز، بۆ نموونه له ناو ئه‌و وڵاتانه‌دا چین به‌رزترین ئاستی به‌رهه‌مهێنانی وزه‌ی هه‌یه له رێگه‌ی سۆلار و تیشكی خۆره‌وه، وڵاتێكی وه‌كو ئه‌ڵمانیاش رێژه‌كه‌ی زۆر كه‌متره له چین، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌راوردی بكه‌ین به تێكڕای به‌رهه‌می وزه‌ی ئه‌ڵمانیا خۆی كه وڵاتێكی بچووكه، ئاستێكی زۆر به‌رزی به‌كارهێنانی وزه‌ی نوێبووه‌وه‌ی هه‌یه.
سه‌رچاوه: ئاژانسه‌كان
