سعودیە لە نێوان دوو رێکەوتنی ئێران و ئیسرائیلدا

ع شینیی

 سعودیە و ئیسرائیل سەرگەرمی ئامادەکردنی رێکەوتنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیکانیانن،  لەکاتێکدا ئەو رێكەوتننامەیەی كە بە چاودێری چین ئیمزاکرا لەنێوان سعودیە و ئێران، كاریگەریی نەبوو بۆ سعودیە، گرژییەكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی ئەو گرژییانە تائێستا وەك خۆی لە سوریا و ئێران و یەمەن و عیراق ماوەتەوە، بۆیە ئەگەر سعودیە نەتوانێت سوود لەو رێكەوتننامەیە وەربگرێت، ئەوا ئێران بە هەڕەشە دەمێنێـتەوە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی سعودیە و هەروەها بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئیمارات و وڵاتانی كەنداو بە گشتی.

ئەمریكا زەنگی مەترسی لێ دەدات
دەبینرێت ئەمریكا زەنگی مەترسی ئەو هێرشانە لێ دەدات و كەشتییە جەنگییەكانی و بارهەڵگرە گەورەكانی و فڕۆكە زەبەلاحەكانی وەك (f 35) و چەندین یەكەی سەربازی دەنێرێتە ناوچەكە،  ئەوەش ئاماژەی ئەمریکییەکانە بەوەی كە "ئێران هێشتا هەڕەشەیە لەسەر ناوچەكە" و بەتایبەتی لەسەر كەشتیوانی لە كەنداودا، كە زۆرترین نەوتی جیهان لەوێوە رەوانە دەكرێت. كەواتە هەر هەڕەشەیەك لەسەر هاتوچۆی بارهەڵگرە نەوتییەكان وادەكات بەهای نەوت زیاد بكات، بەوەش ئەمریكا زەرەرمەندی گەورە دەبێت، وەك لەماوەی رابردوودا بەهای بەرهەمە نەوتییەكان زۆر بەرزبۆوە و  دۆخی ئابووریی ئەمریكاش ناجێگیرە، بەتایبەتی دوای ئەوەی جۆ بایدن بووە سەرۆکی ئەو وڵاتە.
شەڕی قورسی ئۆكرانیاش كاریگەریی زۆری كردە سەر گرانیی كاڵاکان لە وڵاتانی جیهان بە ئەمریکاشەوە.
 ئێستا دۆخەكە لە ناوچەی كەنداو زۆر مەترسیدارە، لەبەرئەوەی ئێران سوورە لەسەر فراوانكردنی دەسەڵاتی خۆی لەو ناوچەیە و تائێستاش سیاسەتی ئێران نەگۆڕاوە هەر لەسەر ئەو پرەنسیپە دەڕوات كە پێستر دایڕشتووە، ئەمریکا پێیوایە "ئێران بەو چاوە سەیری وڵاتە عەرەبییەكان و بەتایبەتی سعودیە دەكات كە سەربە ئەمریكان، تێڕوانینی ئێران لە 1979ەوە لەوەدایە كە وڵاتانی كەنداو و سعودیە هەڕەشەیەكی گەورەن لەسەر ئێران و ئاسایشە نەتەوەییەکەی".
دوژمنایەتی ئێران و سعودیەش نوێ نییە، تەنانەت لە سەردەمی شای ئێرانیشدا بەهەمان شێوە موشەكەكانی ئێران دانرابوون بۆ لێدانی سعودیە.
بەهەمان شێوە دەسەڵاتدارانی ریاز لەو بڕوایەدا بوون کە ئێران هەڕەشەیەكی گەورەیە لەسەر ئاسایشی وڵاتەکەیان، هۆكارەكانیشی دەگەڕێننەوە بۆ جیاوازیی عەقیدەیی نێوان سوننە و شیعە لە جیهاندا. ئەمەش مەسەلەیەكی مەترسیدارە بۆ سعودیە، بۆیە ئێستا ریاز لە ئامادەكاریدایە بۆ بەستنی رێكەوتنی ستراتیژی لەگەڵ ئەمریكادا.
وەك ئەوەی ناوەندەكانی زانیاریش لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و و ئیسرائیل و ئەمریكا دەیخەنەڕوو، لەبەرئەوەی محەمەد بن سلمان شازادەی جێنشینی سعودیە لە ئەجێنداكانیدا وای بۆ دەچێت کە ئێران تاسەر ناتوانێت ئاساییبوونەوەی نێوانیان بپارێزێت بەپێی رێكەوتنەكەیان کە بە چاودێریی چین ئیمزاکراوە، ریاز ئامادەی رێكەوتنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەکانێتی لەگەڵ ئیسرائیلدا بەو چەند مەرجەی کە خۆی دایناوە.
1-دۆزینەوەی چارەسەرێكی (دادپەروەرانە) بۆ كێشەی فەلەستین  لەلایەن ئیسرائیلەوە.
2-زامنكردنی ئاسایشی سعودیە لەلایەن ئەمریكاوە.
هەرچەندە لە ساڵەكانی پێشوودا ئەمریكا پشتیوانیی ئاسایشی سعودیەی كردووە، بەڵام بارودۆخەكە لەم دواییەدا گۆڕابوو، ئەوەش لەبەر چەند هۆكارێك، یەكەمیان ئەمریكا ئێستا نەوت وەك جاران بە فراوانی هاوردە ناكات، لە كەنداوەوە، لەبەرئەوەی خۆی نەوت بەرهەم دەهێنێت. 
دووەمیان زیاتر جەخت لە مەترسییەكانی چین دەكاتەوە.
بۆیە سعودیە دەیەوێت دڵنیابێتەوە لەوەی كە ئەمریكا پشگیریی رێكەوتنەكەی دەكات لەگەڵ ئیسرائیلدا، تەنیا ئەو دوو خاڵە كە باسیان كردووە ئەگەر جێبەجێ بکرێت، ئەوا سعودیە چاوپۆشی لە مەرجەكانی دیکەی دەكات و ئەو رێكەوتنە دەگەیەنێتە کۆتایی، بەتایبەت دوای رووداوكانی ئەم دواییەی غەزە.
هەرچەند ئەمریكا و ئێران رێككەوتنی ئەتۆمییان كردووە، بەڵام ئەم رێكەوتنە لە دوو حاڵەتدا كۆتایی پێدێت، دوای 2016 رێكەوتنەكە رێگە بە ئێران دەدات (پیتاندنی یۆرانیۆم) بكات  بە (موەلیدەی تایبەت) تەكنیكێكی نوێیە، كـــە ئێران دەتوانێت (پیتاندنی یۆرانیۆم) بكات تا رێژەی ‌60 %. بەڵام رێكەوتنەكە كێشەی تێكەوت دوای ئەوەی چەند رێكخراوێکی چەكداریی سەربە ئێران لە سوریا و عیراق هێرشیان كردە سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لەو دوو وڵاتە.
ئەمریكا لە رێكەوتننامەی (ناڕەسمی) لەگەڵ ئێران ئاماژە بەوە دەكات:
-1 ئێران دەتوانێت ئاستی (پیتاندنی یۆرانیۆم) لە 60 % راگبرێت، ئەوەش تاران پێی باش بوو لەسەری رازی بوو.
-2بەرامبەر بەوە ئێران، چالاكیی رێكخراو و هێزە چەکدارەکانی نزیك لە خۆی لە عیراق و سوریا و لوبنان و  هێرشەكانیان بۆ سەر بنكە سەربازییەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا رابگرێت.

كەشێكی ئارامی دروستكرد
بەو رێكەوتنە كە پێش دوو مانگ ئیمزا كرا، كەشێكی ئارام لە ناوچەكەدا دروست بوو، بەڵام پێشبینی دەكرێت كاتی بێت، دەبینین ئەمڕۆش ئەو ئاسایش و رێكەوتنە رووبەڕووی تەنگژە بۆتەوە، بەتایبەتی دوای ئەو لێدوانانەی سەرۆكی ئێران و كاربەدەستانی ئەو وڵاتە کە لەم رۆژانەدا دژبە رێكەوتنی ئاساییكردنەوەی نێوان سعودیە و ئیسرائیل دەیدەن.
بەپێی ئەو بارودۆخە، سعودیە پێی باشە رێكەوتنی ئاساییبوونەوە لەگەڵ ئیسرائیلدا بكات، ئەویش لەبەر مەترسیی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی، كە پێویستی بە دەوڵەتێكی وەكو ئیسرائیلە یارمەتیی بدات، لەهەمان كاتدا پێویستی بە ئەمریكایە پاڵپشتی لێبكات. 
لەم سۆنگەیەوە دەشێت سعودیە رێكەوتنەكەی لەگەڵ ئیسرائیل ئیمزا بكات، ئەوە جگە لە ئیمزاکردنی رێكەوتنی پاراستنی ئاسایش لەگەڵ ئەمریكادا.
لێرەدا دەبێت بپرسین بارودۆخەكە بە چ لایەكدا دەکەوێت ئەگەر سعودیە رێكەوتننامەكە لەگەڵ ئیسرائیلدا ئیمزا بكات؟ ئەی دۆخی ناوچەكە بە چ لایەكدا دەکەوێت؟
 بێگومان ئێستا دۆخەكە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر ئاڵۆزە، هیچ بەرچاوڕوونییەك نییە، كە ئەم كێشانە چارەسەر بكرێت، بەڵام ئەمریكا هەوڵدەدات بە شێوەیەكی دیپلۆماسی كێشەكان چارەسەر بكات  و ئارامی ناوچەكە بپارێزێت، ئەگەرچی كێشەكان لە سوریا جیاوازە و زۆر ئاڵۆزە و هیچ چارەسەرێك لە ئاسۆدا نییە كە باسی لێوە بكرێت. ئەوەی كە بەستراوە بە عیراقەوە ئەوەیە، بە دیدی ئەمریکاییەکان "دەسەڵاتی ئێران لە زیادبووندایە لە عیراق و كاریگەریی زۆری كردۆتە سەر دۆخی رۆژانە، بەڵام ئارامییەكی ئەوتۆ هەیە و ئەویش بەهۆی رێكەوتنی نێوان ئێران و ئەمریكاوە، هەرچەند بارودۆخەكە هەموو كاتێك بۆی هەیە بگۆڕێت.

خۆرهەڵاتی ناوەڕاست
سەبارەت بە بارودۆخی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، ئەوا زۆر ئاڵۆزە، تا ئێستا هیچ بەرچاو روونییەك نییە بۆ چارەسەر،  بەڵام ئەمریكا هەوڵدەدات لە رێگای دیپلۆماسییەوە بە شێوەیەك لە شێوەكان پارسەنگی ئاسایشی ناوچەكە بپارێزێت. 
لە لایەكی دیکەوە سعودیە هەست بە ئاڵۆزیی ناوچەكە دەكات، سەرەڕای بوونی رێكەوتنی نێوان خۆی و ئێران. لەسەر ئەرزی واقیعیش ئەو رێكەوتنە وەك پێویست بەڕێوەنەچووە. تەنگژیەكانیش كێشەی (حوسییەكانە) لە یەمەن، كەچی دوای تێپەڕبوونی ئەو هەموو ماوەیە، هەر وەك خۆی وایە، بگرە ئێستا جموجۆڵی سەربازیی حوسییەكان زیادیكردووە لەسەر سنوورەكانی سعودیە.
كاتێک سعودیە ناچار بوو ئەم رێكەوتنە ئیمزا بكات لەگەڵ ئێراندا، لە ژێر گوشارێكی زۆری ئەمریكادا بوو، بەتایبەتی ئەوكاتەی جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا سعودیەی تۆمەتبار كرد لە مەسەلەی (خاشقچی)، بۆیە ریاز پەنای بردە بەر میحوری چین و روسیا بۆ پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی.
دوای گۆڕانكارییەكانی ئەم دوایەش، ئەمریكا بۆی ساغبۆوە كە رێكەوتنی ئاسایش لەگەڵ سعودیە، زەروورەتی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكایە. 
لەولاشەوە دەبینین سعودیە سوورە لەسەر ئەوەی رێكەوتنی ئاساییبوونەوەی لەگەڵ ئیسرائیلدا بگەیەنێتە کۆتایی، بۆئەوەی بتوانێت رێكەوتنی ئاسایش لەگەڵ ئەمریكادا بكات، بۆئەوەی ئاسایشی نەتەوەیی سعودیە بپارێزیێت. 
واتا رێكەوتنی ئاساییكردنەوەی نێوان سعودیە و ئیسرائیل ناكرێت بەبێ رێكەوتنی ستراتیژیی ئەمنی نێوان سعودیە و ئەمریكا.
ئێستا سعودیە لەنێوان دوو بەرداشی حوسییەكان و ئێراندایە، ئیسرائیلیش بەهیچ شێوەیەك هەڕەشە نییە بۆ سەر ریاز، بۆیە دەبینین سعودیە لەم ماوەیەی دواییدا بە هیچ شێوەیەك گرنگی بە كێشەكانی ناوچەكە نادات و رووی كردۆتە ئاسایشی نەتەوەیی خۆی.
كێشەكانی سوریای زۆر بەلاوە گرنگ نییە و دەبینین دوورە لە گۆڕەپانی لوبنان و لە عیراقیش زۆر دەستوەرداب ناكات، وەك رووداوەكانیش دەریدەخەن، سعودیە هەڕەشە نییە لەسەر وڵاتانی دەوروبەری، سەرەڕای ئەوەی دەوڵەمەندترین وڵاتی جیهانە، لەبەرئەوەی ئیستا كار بۆ زامنكردنی ئاسایشی خۆی دەكات و دەیەوێت بیپارێزێت لە هەڕەشەی ئێران و حوسییەكان. 
لای خۆیەوە ئێرانیش نایەوێت، دەروازەی زۆری ململانێی لێ بكرێتەوە، لەلایەك ئازەربایجان و لەلایەكی ترەوە سعودیە و ئیمارات و بەحرێن.
 تاران ترسیشی لە هاوكاریی سەربازی و هەواڵگریی نێوان نەیارەكانی و ئیسرائیلە. 
سەریكیترین رێگاش بۆ سعودیە بە پلەی  یەكەم، زامنكردنی رێكەوتنی ئاسایشە لەگەڵ ئەمریكا و دووەم رێكەوتنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانێتی لەگەڵ ئیسرائیل.
هەموو ئاماژەكانیش بە گوێرەی دیدی شرۆڤەکارانی خۆرئاوایی بۆ ئەوەیە  كە "رێكەوتنی ئاساییكردنەوەی  پەیوەندیی نێوان ئیسرائیل و سعودیە جێبەجێ دەكرێت، بۆیە ئێرانیش دەستی كردووە بە جموجۆڵی رێكخراو و هاندانی هێزە چەکدارەكانی نزیک لە خۆی بۆ تێكدانی ئارامی ناوچەكە".