پڕۆژەیەكی تایبەت بە داخڵكردنی خوێندكار بۆ تاقیكردنەوەی وەزاری

عومەرمحەمەد ئەمین *

ئەگەر كۆتایی بە گۆڕانكارییەكان بێنن، كۆتایتان بە ژیانی خۆتان هێناوە.
بنامین فرانكلین

ئەو كێشە و گرفتانەی كە ساڵانە رووبەڕووی قوتابخانە و خوێندنگاكان دەبنەوە زۆرن، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە پڕۆسەی پەروەردە (1/3) كۆی دانیشتوانی هەرێمی كوردستان پێك دەهێنێت، ئەم پڕۆسەیەش لەبەرئەوەی تا ئێستا نەتوانراوە بكرێت بە دامەزراوەیی رۆژ لە دوای رۆژ كێشە و گرفتەكان كەڵەكە دەبن، ساڵ لە دوای ساڵ زۆرتر دەبن، پێویستە وەزارەتی پەروەردە ساڵانە كۆنگرە ببەستێت بۆ هەر ساڵێكیش تەوەرێكی گرنگ بخاتە بەر باس و لێكۆڵینەوە، ئەوانەش لە پۆستە باڵاكانی پەروەردەدان بیریان لە شێوەیەك لە شێوازەكانی گۆڕانكاری نەكردووەتەوە ئەمەش وای لێكردووە پەروەردە بە ئاقارێك ببات نەتوانیت بچێتە سەر راستە ڕێی خۆی، یەكێك لەو گرفتانەی كە بوونەتە قەیرانێكی گەورە و زۆربەی ناوەندەكانی خوێندنی تووشی كێشە و گرفت كردووە میكانیزمی چۆنیەتی داخڵكردنی خوێندكارانی پۆلی دوانزدەیەم بۆ تاقیكردنەوەی كۆتایی ساڵە، ئەم گرفتە هەر ساڵێك بە ئارەزووی وەزیرێك، یان بەڕێوەبەرێك، یان چەند بەرپرسێك، بڕیاری چۆنییەتی داخلكردن دەدەن ئەمەش خوێندكارانی تووشی كێشە و گرفت كردووە، لە بنچینەدا، لە سەرەتادا خوێندكار بە (2) وانە (5) نمرەی بڕیار داخل دەكراو، دوای بوو بە (3) وانە، هەندێك جار دەبێتە (3 وانە و، 10 نمرەی قەراریش) بۆ ئەمسالیش تەنها 3 وانەیە، ئەگەر ژمارەی وانەكانی سەیر بكەین بەهەردوو بەشە (زانستی، وێژەیی، پیشەیی)، جیاوازن بەڵام (7،8) وانە تیپەر نابن، لەگەڵ ئەم بڕیارەشدا كە هاوكاری خوێندكار دەكرێت، لەلایەن خوێندكارەكانەوە لە كاتی ئێستای خوێندندا دەیان ناڕەزایی بەرزدەبێتەوە بەرامبەر مامۆستا و بەڕێوەبەر كە پێیان دەڵێن ئێمە لە سەرو (3) وانەكەوە (1) نمرەمان دەوێت، یان (2) نمرەمان  دەوێت، یان (3) نمرەمان دەوێت، ئەمەش رۆژانە ئاژاوە و پشێوی یەخەی بەڕێوەبەرێتیەكانی گرتووەتەوەو، بۆ رزگاربوون لەم كێشەیە، پێویستە لە كۆنگرەیەكی تایبەت بەتاقیكردنەوەكان ئەنجام بدرێت و، چارەسەرێكی گونجاویش بۆ ئەم گرفتە بدۆزرێتەوەو، واتە گرفتی داخل كردن وداخل نەكردن نەمێنێت و، مادام بەڕێگای كۆرسی تاقیكردنەوە ئەنجام دەدرێت و سەرجەم نمرەكانیش لەسەر تەنها پۆلی دوانزدەیەم نییە و، دابەشبووە بەسەر پۆلەكانی (دەیەم و، یانزەیەم و، دوانزدەیەم)، ئەوا هیچ رێگرییەك نییە كە بە یاسا پێچەوانەی ئەمەبێت و، كە بڵێت نابێت هەمووی داخڵ بكرێت، لەم كاتەدا پێویستە یاسای رێژەی دەرچوون و دەرنەچون لە پۆلی دوانزدەیەمدا لە خولی یەكەمەوە بگوێزرێتەوە بۆ خولی دووەم و، لەبەر ئەو هۆكاری ناڕازاییانەی بەڕێوەبەری خوێندنگاكان چونكە زۆربەی خوێندكارەكان لە خولی یەكەم خۆیان دەهێڵنەوە بۆ خولی دووەم بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی نمرەكانیان، كێشەی داخل بوون لە  پڕۆسەی پەروەردەدا لە عیراق دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی بیستەم، ئێستا جیهان لە گۆڕانكارییەكی یەكجار خێراتردایە و، رۆژ لە دوای رۆژ  گۆڕانكاری ریشەیی دەكرێت لە سیستمی پەروەردەی جیهاندا، تازە بەتازە ئێمە باس لە داخل كردن و داخل نەكردن بكەین ئەگەر داخل كردن سەرجەم خوێندكاران هۆكارێكە دابەزاندانی ئاستی زانست و زانیاریی، ئەمەش بۆچوونێكی زۆر هەڵەیە، چونكە میكانیزمی دانانی پرسیار هەمەلایەنە و گشتگیرە، واتە ئەوانەی ئاستیان بەرزە لەگەڵ ئاست نزمەكان هەمان پرسیار رووبەڕوویان دەبێتەوە، واتە ئەوەی توانیوێتی نمرەی باش بەدەست بهێنێت ئەوا دەتوانێت بەردەوام بێت لەسەر خوێندن بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی خۆی. داخڵ كردن و داخل نەكردن پرۆسەیەك نییە كە ئاستی خوێندكار دیاری بكات تەنها تاقیكردنەوەكان و ئەنجامی تاقیكردنەوەكان دەتوانن ئەو بڕیارە بدەن، تەنها كێشە بۆ ئەوەی خوێندكارەكان بپاڵێورێن بۆ داخل كردن ئەوەیە كە هەموو بەڕێوەبەرەكان و مامۆستاكانی خوێندنگاكان لەوە دەترسن كە رێژەی دەرچوونیان داببەزێت و كە رێژەكەش دابەزی لە ئەنجامی نمرەی هەڵسەنگاندن لە لایەن وەزارەتەوە تووشی سزای یاسای دەبن و، ئەمەش رێگایەكی كۆنی سەدەكانی پێشووە .

گرنگ و هەستیارە
پڕۆسەیەك بۆ هەر قۆناغێك سوود و گرنگی خۆی هەیە، بەڵام قۆناغی دوای ئەو پڕۆسەیە پێویستی بە پێداچونەوە و چاوخشاندنەوە هەیە، پەروەردەش هەنووكە بە بەردەوامی قۆناغەكان تێپەڕێنێت، بەشی تەكنیكی بەشێكی گرنگ و هەستیارە لە پرۆسەی پەروەردەدا وەكو كارگەیەكی بەرهەمهێنەر وایە كە پێكهاتەكەی لە چەندین بەشە، بەڵام هەموو بەشەكان كاردەكەن بۆ بەرهەمەكەی ئەگەر بەرهەمەكەی باش نەبێت ئەوا سەرجەم بەشەكانی دەوەستێت كارگەكە لەكار دەكەوێت، پەروەردەش هەر وایە هەموو بەشێك كار دەكات بۆ بەدەستهێنانی بەرهەمەكەی، بەرهەمەكەشی كۆ دەكرێتەوە لە تاقیكردنەوەكاندا، پێشنیار دەكەم لەم پرۆژەیەدا ئەم گرفتە لەم خاڵانەی خوارەوەدا رێكبخرێتەوە :

یەكەم
 بەستنی كۆنگرەیەكی پەروەردەیی ساڵانە بۆ هەر ساڵێك لەسەر تەوەرێك رێكبخرێت هەموو بابەتەكان چڕبكرێتەوە لەو بەشەدا، پێم باشە یەكەم تەوەر بۆ بەشی تەكنیكی بێت و، سەرجەم بڕگە و بابەتەكانی تاقیكردنەوكان رێكبخریتەوە.

دووەم
 نەمانی بڕیاری داخل كردن بۆ خوێندكاران، سەرجەمیان داخڵ بكرێن بەهۆی ئەوەی سیستمی تاقیكردنەوەكان لە كۆنگرەی كۆتایی ساڵی 2007 گۆڕانكاری پێدا هاتووە و، لە شێوازی مانگانەوە بووە بە وەرزی و، نمرەی پۆلی (12)ش، تاكە نمرە نییە بۆ داخل بوون چونكە پۆلەكانی (10-11) ش، 20 % نمرەكانیان لەسەرە، ئەمە یەك ناگرێتەوە لەگەڵ ڕێنمایی داخڵ نەكردن .

سێیەم
پێویستە ئاشكراكردنی ئەنجامی (10) یەكەمی بۆ تاقیكردنەوەی وەزاری لە دوای ئەنجامی خولی دووەم بێت و، لەبەر ئەوەی زۆربەی خوێندكاران نمرەیەكی باڵاش دەهێنن و، بەڵام چەند وانەیەك دەهێڵێتەوە بۆ خولی دووەم بۆ ئەوەی لە پشووی هاویندا زیاتر كۆشش بكەن ئاستی نمرەكانیان زیاتر بەرز بكەنەوەو، بەڵگەش ساڵانی پێشووە و، كە سەدان قوتابی كە زۆربەی  وانەكان لە سەروو (90) نمرەوەیەو، بەڵام چەند وانەیەكی هێشتوەتەوە و بۆ ئەوەی ئەو وانانە زیاتر بهێنێت و، لە شوێنێكی باشتر وەریبگرێت، هەرچەندە ئەم خوێندكارانە دەردەچن بەڵام بە هۆكاری بەرزكردنەوەی نمرەكانیان خویان دەهێڵننەوەو، بەڵام ئەم خۆهێشتنەوە دەبێتە هۆی دابەزینی ڕێژەی دەرچوونی خوێندنگاكە، بۆیە بە ئاشكراكردنی لە خولی دووەم چارەسەری ئەم كێشەیە دەكات .

چوارەم
 خوێندنی ئێواران بەدەربكرێت لە ڕێژەی دەرچوون لەبەر ئەوەی ئەو خوێندگایانە ئەو خوێندكارانەی تیایدا دەخوێنن ئاستیان لە خوار ئاستی هاوپۆلەكانیانەوەیە لەخوێندنی رۆژ، لەبەر ئەوەی ئەم خوێندكارانە تەمەنیان هەیە و، لەكاتی خۆی نەیان توانیووە درێژە بە خوێندن بدەن و، لە هەمان كاتدا خوێندن لە شەوان ژمارەی وانەكانیان كەمترە و، ژینگەی خوێندن لەبار و تەندروست نییە و بەو شێوەیەی كە لە خوێندنی ڕۆژدا دەبینرێت، كاتێك كە هەمان پرۆگرام لەهەردوولا دەخوێنرێت و، بەڵام ئاستیان ناتوانرێت هاوتا بكرێت و، بۆیە پێویستە بەیاسا ئەمانە بەدەر بكرێت لە ڕێژەی دەرچوون وهەڵسەنگاندنی ساڵانەی نمرەی پێوانەیی (درجە المعیاری).
یان وەزارەت بیر لەوە بكاتەوە كە پرۆگرامێكی تایبەت بەو خوێندكارانە دابنێت كە لە ئاستی ئاستەكانیاندا بێت و، ئەو كاتە ئەمانیش هەمان رێنمایی خوێندنگای رۆژ بیانگرێتەوە، بەڵام ئەم كردارە كردارێكی نائاساییە چونكە ئەم خوێندكارانە دابەش دەبن بەسەر دوو ئاستدا، ئەمەش لەگەڵ وەرگرتنیان بۆ خوێندنی زانكۆكان كێشە و گرفت دروست دەكات.

پێنجەم
هەموو قوتابی و خوێندكارێك حەقی خۆیەتی لەسەرجەم پولەكاندا تاقیكردنەوەی كۆتایی ئەنجام بدات ئەگەر دەربچێت یان دەرنەچێت، بەڵام نازانم بۆچی ناهێڵرێت قوتابیانی پۆلی دوانزدەیەم تاقیكردنەوە ئەنجام بدەن، لە هیچ وڵاتێكی جیهاندا بێجگە لە عیراقی فیدراڵ شتێكی وانەماوە بە ناوی داخل كردن، چونكە ئەوانەشی كە داخل دەكرێن مەرج نییە هەموویان دەربچن، بە بێچەوانەشەوە ئەوانەی كە داخل ناكرین مەرج نییە هەموویان دەرنەچن.

شەشەم
 بە نسبەت خوێندكارانی دەرەكی، دەكرێت ئەمانە تاقیكردنەوەی بەرایی بكەن بۆ (داخلبوون یان داخل نەبوون)، چونكە ئەمانە لە هیچ خویندنگەیەك ناخوێنن و، نمرەكانی پولی (10 ،11) یان بۆ ئەژمار ناكرێت و ناشچنە پڕۆسەی رێژەی سەدی دەرچوون و دەرنەچوون، پلەی معیاریش نایان گریتەوە.

حەوتەم
 پێویستە لەمەولا بیرلەوە بكرێتەوە چۆنیەتی وەرگرتنی خوێندكاران لە زانكۆ و پەیمانگاكان رێكبخرێتەوە لەو شێوازە كۆنەوە بگۆڕێت و، واتە لە قبوڵی مەركەزییەوە بۆ تاقیكردنەوەیەكی تایبەتی ساڵانە، ئەمەش وەزارەتی پەروەردە بەهاوكاری وەزارەتی خوێندنی باڵا لە رێگەی فۆڕمێكی تایبەت و ورد، لە شێوازی تاقیكردنەوەدا لە كاتێكی تایبەتدا سەرجەم ئەوانەی پۆلی (12) ئامادەییان تەواو كردووە و بخرێتە ناو ئەو پڕۆسەیەوەو، ئەویش دوای راگەیاندنی ئەنجامەكان لە پەیمانگا و زانكۆكان وەربگیرێت و، ئەمەش ببێتە پێوانە بۆ وەرگرتن لە زانكۆكان لە جیاتی ئەنجامی پۆلی دوانزدەیەم، پێویستە ئەمەش بەیاسا رێكبخرێت بۆ ئەوەی حكومەتی هەرێم لە كوێدا پێویستی بە پسپۆڕی هەیە لەوێدا خوێندكارەكان وەربگرێت و، بەدەر لەوە ئەوانەی دەمێننەوە بۆیان هەبێت چەندین ساڵ دوای ئەم تاقیكردنەوەیە داخڵی ئەم پرۆسەیە ببن بۆ وەرگرتنیان لە زانكۆ و پەیمانگاكانی حكومەت .
زانكۆ و پەیمانگا ئەهلیەكانیش خۆیان سەربەستن لە چۆنیەتی وەرگرتنی خوێندكاران بەو مەرجەی لە چوار چێوەی یاسا و ڕێنمای وەزارەتی خوێندنی باڵادا بێت . 

* یاریدەدەری بەرێوەبەری گشتیی پەروەردەی سلێمانی بۆ كاروباری تەكنیكی.