فەیسەڵ عەلی
ئابووریی جیهان رووبەڕووی راستییەکی تەواو جیاواز دەبێتەوە، جوگرافیای سیاسی دیمەنی بازرگانیی جیهانی گۆڕیوە، رێکخراوی بازرگانیی جیهانی، کە کۆتایی سەدەی رابردوو و سەرەتای ئەم سەدەیە دروست بووە، ئەمڕۆ گومان لە تواناکانی دەکرێت لەوەی وەک خۆی و بێ گۆڕانکاری قووڵ بمێنێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا تەکەتولی نوێی ئابووری لە ئارادایە، ئەمڕۆ لەسەر گۆڕەپانی ئابووریی جیهان سەبارەت بە حاڵەتی تەواوکاریی ئابووریی نێودەوڵەتی، گومان و دڵەڕاوکێ هەیە و ناتوانرێ بشاردرێتەوە، هاوکاتیش رێساکانی بازرگانیی نێودەوڵەتی پێشێل دەکرێت.
ئاسایشی نەتەوەیی
دەستوەردانە بازرگانییەکان رووی لە هەڵکشان کردووە، ئەمەش خۆی لە گرتنەبەری سیاسەتی پیشەسازی و باربووکردن و پشتیوانیکردن دەبینێتەوە، هەموو ئەمانەش پشت بە پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی و ترس لە ژینگە دەبەستێت، ئەم چەند مانگەی رابردوو سزاکانی سەر هەناردەکردن فراوانتر بوو تا پاراستنی بەرهەمی ناوخۆیی چەندین دەوڵەت وەک هندستان و ئیندۆنیسیا زامن بکرێت، هەروەها حکومەتەکانی چەندین ناوچەی جیاوازیی جیهان بۆ پشتیوانیکردنی بەرهەم و کەرتە ناوخۆییەکانیان دەست لە ئابوورییەکانیان وەردەدەن.
راپۆرتەکەی سندوقی نێودەوڵەتیی نەختینە سەبارەت بە گەڕانەوەی ئەم سیاسەتە پیشەسازییە بۆ پشتیوانیکردنی کەرتەکانی وەک ئۆتومبیل و وزەیە، ئەمەش وا دەکات گۆڕانکاریی ریشەیی لە ژینگەی کارکردنیاندا روو بدات، دەشێ ئەم سیاسەتە تێچوونی زیاتری هەبێت یان پشتیوانی داراییان پێشەکەش بکات تا وەبەرهێنان لە توێژینەوە و پەرەپێدان یان بە پیشەسازیکردن بکەن، لەبەرئەوە گۆڕانی جوگرافیای سیاسی و دیمەنی بازرگانیی جیهانی و گەڕانەوەیە بۆ سیاسەتی خۆپارێزی و پشتیوانیکردن هەرچەند بەهانەش ئەمنی بێت.
پاشەکەوتەکەش خەرجکرا
هەموو ئەو سیاسەتانە رێژەی هەڵئاوسان بەرز دەکەنەوە. واتە گەشەبینی سەبارەت بە داشکاندنی زۆری نرخی سوود هێشتا زووە، لەلایەکی تریشەوە، هێزی خواست هۆکاری هەڵئاوسانە، ئەمەش دەرئەنجامی گەشەکردنی پاشەکەوت بوو لە سەردەمی پەتای کۆرۆنادا، بە تایبەتیش لە ئەمریکا، بەڵام ئەو پاشەکەوتە دوای ئەو ماوەیەی کە ئابووریی ئەمریکا لەو قەیرانە دەرباز بوو خەرجکرا، لەبەرئەوە نیشانەکانی پاشەکشەی گەشەی دەرفەتی کار دەرکەوتن، ئەمەش پاشەکشەی هەڵئاوسانە و گەشەیەکی کەمتری ئابوورییە لە ساڵی 2024، ئەمە پێشبینی دامەزراوە نێودەوڵەتییە پەیوەندیدارەکانە، پێشبینی دەکەن ئابووریی جیهان لە ساڵی 2024دا بە رێژەی %2.7 گەشە بکات، ئەم پێشبینییە ئەگەری داشکانی نرخی سوود ئەگەر پلە بە پلەش بێت زیاد دەکات. ئەمەش دەمانخاتە بەردەم پرسیارێک لەمەڕ رێڕەوی ئابووریی جیهان لە ساڵی 2024دا.
دابەزینی نەرم
لەم رووەوە بەڕێوەبەری جێبەجێکاری بانکی جەی بی مۆرگان دەڵێ: ژینگەی جیهانی پڕۆسەی دروستکردنی سیاسەتێکی دروستی ئابووری ئاڵۆز دەکات.
هەموو هیوایان بە کارامەیی بانکی یەدەکی فیدراڵی ئەمریکا هەیە، کاتێک دیزاینی ئەوەی پێی دەوترێ (دابەزینی نەرم)ی پاشەکشەی ئابوورییە بەو ئاستەی هەڵئاوسان هێور بکاتەوە و بێ ئەوەی بەرەو پووکانەوەی بەرێت، ئەمەش لە رێگەی داشکاندنی نرخی سوود لەلایەن بانکی فیدرالییەوە لە 2024 دەکرێت.
ئەمە هەنگاوە داشکاندنی نرخی سوودی هەموو ناوچەکانی جیهانی بەدوادا دێت، جگە لەوەش ئەم هەنگاوە هەڵکشانی بەهای پشک و گەشەکردنی بازاڕەکانی بەدوادا دێت، بە دڵنیاییشەوە ئەمە ئەگەری کەوتنەوەی پووکانەوە کەم دەکاتەوە، دووپاتکردنەوەی ئەمە لە بازاڕەکانی خانوبەرەوە دێت، زۆربەی راپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن، لەگەڵ ئەوەی نرخی سوودی سەر رەهنی خانوبەرە لە ئەمریکا لە %8 نزیک بۆتەوە، بەڵام ئەو کاریگەرییە چاوەڕوانکراوەی لەسەر نرخی خانوبەرە نەبوو.
پابەندبوون بە نرخی سوودەوە
چونکە زۆربەی خاوەن خانووەکان لانیکەم لە پازدە ساڵی رابردوودا بە نرخی سوودەوە پابەند بوون، لە دوای دووەمین جەنگی جیهانییەوە و لە هەموو ماوەکانی پوکانەوەی ئابوورییدا داڕمانی بازاڕی خانوبەرە دیاردەی دیار بووە، بەڵام ئەمڕۆ رەوشەکە بەو جۆرە نییە، هەروەها نرخی نزمی سوود ئاسانکاریی بۆ کۆمپانیاکان دەکات تا تەمویلیان دەستبکەوێت و کاری بازرگانیی خۆیان بکەن، ئەم بەڵگانە ئەگەرەکانی کەوتنەوەی پووکانەوەی ئابووری کەم دەکەنەوە، جارێکیتر ئاڵۆزیی ژینگەی جیهانی گرتنەبەری پرۆسەی سیاسەتێکی دروست قورس دەکات، ئەمەش گومان لەسەر توانای بانکی فیدراڵی بۆ دیزاینکردنی دابەزینی نەرم دروست دەکات، هەندێک رایان وایە لەگەڵ ئەوەی پێشبینی دابەزینێکی قورس دەکەن، وێڕای ئەوانەش مەترسی سیاسییش لە گۆڕێیە کە رەنگە ئێستا بە روونی دەرنەکەوێت، هەروەها ئەگەری روودانی گرژی بازرگانی و گومرگی هەیە، چونکە هێشتا کێشەکانی نێوان چین و ئەمریکا و چین و ئەوروپا لەمەڕ پرسی وەک پۆڵا و تەکنەلۆجیای پاک و کانزا دەگمەنەکان ماون.
پووکانەوەی درێژخایەن
لە سیناریۆی دابەزینی نەرمدا، بازاڕەکانی پشک بە جێگیری دەمێننەوە، متمانەی وەبەرهێنەران بە باشی دەمێنێتەوە، بەڵام لە حاڵەتی داشکانی توند، یان قورسدا دەشێ ئاستی بێکاری بە شێوەیەکی بەرچاو بەرز بکاتەوە و خەرجیی بەکاربردن کەم بکاتەوە، ئەمەش کۆمپانیاکان رووبەڕووی ئاڵنگاریی قورس دەکاتەوە، ئەم دەرئەنجامە دەشێ پووکانەوەی درێژخایەنی ئابووری لێبکەوێتەوە یان پووکانەوەی توند، بە گشتی بازاڕەکانی پشک بە نەرێنی کارلێک لەگەڵ ئەو دابەزینە قورسە دەکەن، وەبەرهێنەران روو لە بنەچە جێگیرەکانی وەک زێڕ و سەنەداتی حکومی دەکەن تا پارێزگاریی لە سەرمایەکانیان بکەن.
دیمەنی داهاتوو
لە ساڵی 2024دا دەشێ دوو ئابووریی جیاواز ببینین، نیوەی یەکەمی ساڵ پڕ لە ئاڵنگارییە بە پووکانەوەی سووکی ئابوورییەوە، نیوەی دووەمی بە پێچەوانەی نیوەی یەکەمەوە، ئابووریی گەشە دەکات و هەڵئاوسان مامناوەندە و نرخی سوودیش روو لە دابەزین دەکات، بەڵام رێڕەوی ئەو پاشەکشێیە جێی مشتومڕە. لەم دیمەنەدا ئاراستەی ئابووریی سیاسی فاکتەری دیاریکەری ئاراستەی نرخی سوودە لە ئایندەدا، ئەگەر قەیرانە نێودەوڵەتییەکان قورستر بن، ئەوا هەر هەموارکردنێکی نرخی سوود ئەگەر زۆر کەمیش بێت دەشێ پووکانەوەی ئابووری لێبکەوێتەوە، پێچەوانەکەشی راستە.
