کەژاڵ لەتیف حەمە
لە جیهاندا گروپ و کەسانی بێویژدان بۆ دەستکەوتنی پارە، لە شەقام و شوێنە گشتییەکان، بە چەندین شێوازی جیاواز سواڵ بە منداڵان دەکەن و بێبەشیان دەکەن لە ژیانی منداڵی خۆیان، کە ئەمەش چەندین کاریگەریی خراپ لەسەر ئەو منداڵانە بەجێدەهێڵێت.
لێرەدا کاریگەریی سواڵکردن بە منداڵان و رێگەچارەکانی دەخەینەڕوو:
1-قۆستنەوەی منداڵان:
زۆرجار منداڵی سواڵکەر لەلایەن گەورەکانەوە دەقۆزرێنەوە و ناچاریان دەکەن سواڵ بکەن و دواتر پارەکەیان لێ وەردەگرن. منداڵەکان خۆیان هیچ قازانجێک لەو سواڵکردنە ناکەن و هەر بە هەژاری دەهێڵرێنەوە.
2-پەروەردە:
زۆرجار منداڵانی سواڵکەر ناتوانن بە شێوەیەکی رێکوپێک بچنە قوتابخانە، بەمەش سووڕی هەژاریی ژیانیان بەردەوام دەبێت و دەرفەتی جووڵەی بەرەو سەرەوەیان لێ زەوت دەکرێت.
3- لاوازی:
منداڵانی سواڵکەر تووشی چەندین جۆر دەستدرێژی دەبن، لەوانە دەستدرێژیی جەستەیی و سۆزداری و سێکسی، هەروەها مەترسی بازرگانیکردنیان لەسەرە یان کەوتنە دۆخی کاری زۆرەملێوە.
4-تەندروستی:
منداڵانی سواڵکەر زۆرجار بەهۆی بارودۆخی ژیانیان و دەستنەکەوتنی چاودێریی تەندروستییەوە، تووشی خراپیی دۆخی تەندروستی و بەدخۆراکی دەبن.
5-چەواشەکاریی کۆمەڵایەتی:
زۆرجار منداڵانی سواڵکەر لەناو کۆمەڵگەکانیاندا تووشی چەواشەکاری و دوورخستنەوە دەکرێن، ئەمەش دەبێتە هۆی زیاتر پەراوێزخستن و گۆشەگیری.
6-زەبر و زەنگی دەروونی:
منداڵی سواڵکەر بەهۆی ئەزموونەکانیان لەسەر شەقامەکان و ئەو قۆستنەوەیەی کە رووبەڕوویان دەبێتەوە، رەنگە تووشی زەبروزەنگی دەروونی ببنەوە. ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆکارێک بۆ کێشەی تەندروستی و دەروونیی درێژخایەن.
7-نەبوونی دەرفەت:
منداڵانی سواڵکەر لە چانسی پەرەپێدانی کارامەیی و دەستڕاگەیشتن بەو دەرفەتانە بێبەش دەکرێن کە دەتوانێت یارمەتیان بدات داهاتوویەکی باشتر بۆ خۆیان بنیات بنێن.
چارەسەرکردنی کێشەکانی سواڵکردنی منداڵان پێویستی بە رێبازێکی فرەڕەهەندە کە دەستوەردانی حکومەت و پشتیوانی کۆمەڵگە و هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی هۆکارە بنەڕەتییەکانی هەژاری و قۆستنەوە لەخۆبگرێت. ئەمەش لەوانەیە دابینکردنی دەستگەیشتن بە خوێندن، چاودێریی تەندروستی و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان، هەروەها جێبەجێکردنی یاسا و سیاسەتەکان بۆ پاراستنی مافەکانی منداڵان و رێگریی لەخۆبگرێت.
بنبڕکردنی سواڵکردنی منداڵان، پرسێکی ئاڵۆزە کە پێویستی بە رێبازێکی هەمەلایەنەیە لە ئاستە جیاوازەکاندا.
لێرەدا چەند ستراتیژ و کردارێکی گریمانەیی دەخەینەڕوو کە دەتوانن یارمەتیدەربن لە چارەسەرکردنی کێشەی سواڵکردنی منداڵاندا:
1-بەهێزکردن و جێبەجێکردنی یاساکان:
پێویستە حکومەتەکان یاساکان بەهێز بکەن و جێبەجێی بکەن کە ئامانجیان ڕێگرتنە لە سواڵکردن و ئیستغلالکردن و بازرگانیکردن بە منداڵان. هەروەها پێویستە ئەم یاسایانە سزا بۆ ئەو کەسانە دابینێت کە منداڵان دەقۆزنەوە و ناچاریان دەکەن سواڵ بکەن.
2-بەرنامەکانی هاوکاری کۆمەڵایەتی:
دەزگاکانی حکومەت و رێکخراوە قازانج نەویستەکان دەتوانن پاڵپشتی بۆ خێزانە پێویستەکان بکەن، وەک دەستگەیشتن بە خوێندن و چاودێریی تەندروستی و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان، بۆ کەمکردنەوەی ئەو گوشارە ئابوورییانەی کە دەبنە هۆی سواڵکردنی منداڵان.
3-هەڵمەتی هۆشیاری:
بەرزکردنەوەی هۆشیاریی گشتی سەبارەت بە مافی منداڵان و کاریگەرییە زیانبەخشەکانی سواڵکردنی منداڵ. کۆمەڵگە و خێزانەکان پەروەردە بکەن دەربارەی مەترسی و دەرەنجامەکانی سواڵکردنی منداڵان و هاندانی راپۆرتکردنی حاڵەتەکانی ئیستغلالکردنی منداڵان.
4-پرۆگرامی چاکسازی و ئاوێتەکردنەوە:
دروستکردنی پڕۆگرامێک کە ئامانجی چاکسازی و تێکەڵکردنەوەی منداڵانی سواڵکەر بێت بۆ ناو کۆمەڵگە. ئەم بەرنامانە دەتوانن بریتی بن لە راوێژکاری زەبر، پەروەردە، راهێنانی کارامەیی و پشتگیریی خێزان، بۆئەوەی منداڵان بتوانن لە سواڵکردن دووربکەونەوە.
5-پاڵپشتی کار و بژێوی:
پاڵپشتیکردنی خێزانەکان بە دەستپێشخەرییەک کە دەرفەت بۆ بژێویی بەردەوام و دامەزراندن دەڕەخسێنێت، کەمکردنەوەی پێویستی دارایی بۆ منداڵان بۆ سواڵکردن.
6-بەهێزکردنی خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان:
بەهێزکردنی خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان و دەزگاکانی پاراستنی منداڵان بۆ ناسینەوەی پێشوەختە، دەستوەردان و پشتگیریکردنی منداڵانی مەترسیدار یان ئیستغلالکراو.
7-هاوکاری و هەماهەنگی:
دامەزراندنی هاوبەشی و هاوکاری لە نێوان دەزگاکانی حکومەت و رێکخراوە ناحکومییەکان و رێکخراوە کۆمەڵایەتییەکان بۆ چارەسەرکردنی هۆکارە بنەڕەتییەکانی منداڵ.
