سەرکاو فیروز
مەراسیمی پیرشالیار لە هەورامانی تەخت دەکرێت، دەکەوێتە بەشی ھەورامانی لهۆن لە رۆژھەڵاتی کوردستان سەر بە پارێزگای سنە. رێگایەکی سەخت و پێچا و پێچی سەرنجڕاکێش دەمانگەیەنێتە شارۆچکەیەک لە پارێزگای کرماشان و شاری پاوە، بەقەراغی رووباری سیروان و پردی هەجیجدا دەڕوات تا دەگاتە هەورامانی تەخت. رێگەی دووەمی لە سنە و مەریوانەوە بە ناو ئاوایی دزڵیدا تێدەپەڕێت. ئەم شارە لە ئامێزی کێوە سەخت و بە بەفر داپۆشراوەکاندا خۆی بە قەدپاڵی چیایەکی سەختەوە چەسپاندووە، خانوەکانی لەسەر یەک و بە ئەندازیارییەکی کەم وێنەی پلیکانەیی بە بەردی داتاشراو دروستکراون، دەرگا و دەلاقەی ماڵەکان شین و سەوزن، بەشێوەیەک خانووی یەکەم بووە بە حەوشە بۆ خانووی سەرووی خۆی. کۆڵانی تەسک و بەبەرد رووپۆشکراو ماڵەکان لە یەک جیادەکەنەوە، پەیوەندییەکی کۆمەڵایەتی بەھێز و رەسەن لەناو خەڵکەکەیدا ھەیە. هەر ئەمە دەرخەری ئەو راستیەیە کە کۆمەڵگەی هەورامان کۆمەڵگەیەکی کۆمەڵایەتی مرۆڤ دۆستە و گیانی یەکتر قبوڵکردن و پێکەوەژیان لەناویاندا هەیە.
پیرشالیار کێیە؟
پیرشالیار پیرێکی ناوچەی هەورامان بووە کە خەڵکی ناوچەکە بە کەسایەتییەکی گرنگ و ئاینی دەزانن. ناوەکەی بۆ سەردەمی ئاینی میترا دەگەڕێتەوە بەمانای کەسایەتییەکی ئاینی بەھێز دێت. پیر ناو نیشانێکە لە ئاینی میترایی بۆ پیاوچاک بەکارهاتووە.
لە زۆر سەرچاوەدا بە پیاوانی ئاینی پیر، بابا، سەیید و شێخ وتراوە. فەرهەنگی موعین بۆ وشەی شالیار دەنووسێ: شالیار فەرمانڕەوای شار، گەورەی شار . کەوایە پیرشالیار گەورەیەکی ئایینیی بووە. هەریەکە لە (رەشید یاسمی) و (ئایەتوڵای مەردۆخی) پیرشالیار بە پیرێکی زەردەشتی دادەنێن. پیر شالیار کتێبێکی هەیە بە ناوی (ماریفەی پیر شالیار) بەڵام تا ئێستا ئەو کتێبە نەدۆزراوەتەوە تەنها چەند دەربڕینێکی پیرشالیار بەشێوەی شیعر لەبەردەستی نووسەر و لێکۆڵەراندایە کە قسەی لەسەردەکەن و ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە ئەم پیرە زەردەشتی بووە و باس لە هاتنی ئاینێکی تر دەکات کە مەبەست لە ئاینی ئیسلامە.
نموونەیەک لە شیعری پیر شالیار
وه‌روێ وه‌وارۆ وه‌روه وه‌رێنه
كه‌رگه ڕه‌شه‌ڵێ هێلـش چه‌رمینه
وریسێ بڕیۆ چوار سه‌رێنه
گوشه‌ڵێ مێریۆ دووه به‌رێنه
پیرشالیار لە رێگەی ئەم شیعرەوە فەلسەفە و دنیابینی خۆی بە نموونەی سادە و ئاسایی بە شێوەیەکی کورت دەخاتەڕوو کە چەندین لێکدانەوەی بۆ کراوە. واتا: «به‌فرێک ده‌بارێ به‌فرخۆركه‌یه«. مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه ئایینێک دێ ئایینه‌كانی دیكه له ناو ده‌با.
«كه‌رگه« به شێوەزاری هه‌ورامی واتا «مریشک». «مریشک ره‌شه هێلـكه‌كه‌ی سپییه«. هێندێک كه‌س ئه‌و نیوه دێڕه‌ی به‌م جۆره ده‌ڵێن: «كه‌رگه سیاوێ هێڵش چه‌رمینه«. «كه‌رگه‌سیاوێ» واتا « قازه‌ڵاخ» كه مه‌لێكی ته‌واو ره‌شه و گۆشتی ده‌خورێ. شیعرەکەی سەرەوە بە شێوەزاری سۆرانی بەمشێوەیەی خوارەوەیە:
بەفرێک دەبارێت بەفرە خۆرەیە
مریشکێکی رەش هێلکە سپیە
گوریس دەبڕدرێت چوار سەرەیە
گۆزە دەشکێت دوو دەرگایە
لە دوو دێڕە شیعری تردا دەڵێت:
داران گیان داران، جەرگ و دڵ بەرگەن
گاهێ پڕ بەرگەن گاهێ بێ بەرگەن
کەرگە جە هێڵەن، هێڵە جە کەرگەن
ڕەواس جە ڕەواس وەرگ جە وەرگەن”
وەرگێڕانەکەی دەبێتە:
دارە گیان دارە، جەرگ و دڵ بەرگە
جارێک پڕ بەرگە جارێک بێبەرگە.
مریشک لە هێلکەیە، هێلکە لە مریشکە
ڕێوی لە ڕێوی، گورگ لە گورگە
زەماوەندی پیرشالیار لە چیەوە سەرچاوە دەگرێت؟
بە پێی گێڕانەوە و مێژووی ئەو ناوچەیە «بەهار خاتون» کچی پاشای بوخارا دەبێت ئەم کچە کەڕ و لاڵ دەبێت، پاشا دوای ئەوەی لە چارەسەری دکتۆر و زاناکان بێ ئومێد دەبێت، ناوبانگی پیرشالیار و لێهاتووییەکانی بیستووە، کچەکەی بۆ چارەسەر دەنێرێت بۆ هەورامان بۆ لای پیرشالیار، بە پێی گێڕانەوەکان پیرشالیار توانیویەتی «بەھار خاتون»ی کچی پاشای بوخارا چارەسەر بکات. پاشای بوخاراش لەبەرامبەر ئەو کارەیدا کچەکەی پێداوە. پیرشالیار کەسێکی عیرفانی و دونیا نەویست دەبێت، بۆیە خەڵکی ھەورامان زەماوەندەکەی بۆ بەڕێوە دەبەن و ھاوکاری دەکەن. رێوڕەسمەکانی ئێستای پیرشالیاریش دەبەسترێتەوە بە رووداوی زەماوەندی پیرشالیار و کچی شای بوخارا.
کات و شێوازی زەماوەندی پیرشالیار
ساڵانە لە وەرزی زستاندا رێوڕەسمی پیرشالیار لە یەکەم چوارشەممەی نیوەی دووەمی مانگی دووی زستان بەڕێوەدەچێت. لەم رۆژەدا لەھەموو جیهانەوە گەشتیاران و راگەیاندنکاران سەردانی ئەم شارۆچکەیە دەکەن و میوانداری خەڵکێکی زۆر دەکەی.
ئەم مەراسیمە لە یەکەم رۆژیدا بە دابەشکردنی گوێزی باخی پیر بەسەر دانیشتواندا کە پێی دەوترێت کڵاورۆچنە دەست پێدەکات. لەلایەن خەڵکی ناوچەکەوە چەند سەر ئاژەڵێک دەکرێنە قوربانی و بەشێکی دابەش دەکرێت و بەشەکەی تری دەکرێت بە چێشت. دواتر سەردانی مەزاری پیرشالیار دەکەن، چەند مەترێک خوار مەزارەکەی پیرەوە ئەشکەوتی چلەکێشانی پیرشالیاری لێیە کە لەوێدا خواپەرستی کردووە و چلەی کێشاوە.
چەند ھەنگاوێک لەلای راستی ئەشکەوتەکەوە بەردی کۆمسای ھەیە کە ساڵانە لێی دەشکێنن و خەڵک وەک مرفەڕک دەیبەنەوە بۆ ماڵەوە، بەڵام وەک دەوترێت ئەو بەردە کەم ناکات و وەک خۆی لێدێتەوە، دواتر سەردانی ماڵی پیر دەکرێت کە دەکەوێتە ناو ماڵەکانەوە، لەسەربانەکەی بە دەف لێدان و گۆرانی شێخانە حاڵ و زیکر دەکرێت. بۆ خوانی ئێوارە خواردنێکی تایبەت کە لەناو مەنجەڵی گەورەدا بەسەر ئاگری دارەوە لێ دەنرێت کە شۆربایەکی جیاوازە و گۆشتی قوربانییەکەی تێدەکرێت ئەم خواردنە هەمان ئەو خواردنەی سەردەمی پیر شالیارە کە لە زەماوەندەکەیدا دروستکراوە.
شەوەکەشی هەمووان کۆدەبنەوە بە زیکر و خواپەرستی لەحاڵێکی عیرفانیدا شەوەکە بەڕێ دەکەن. ئەم مەراسیمە سێ ڕۆژ بەردەوام دەبێت.
ئەم شێوازی حاڵ و زیکرە مێژووەکەی بۆ دوای پیرشالیاری یەکەم دەگەڕێتەوە و لە سەردەمی پیرشالیاری دووەم کەناوی (مستەفا خوداداد) بووە بۆ زەماوەندەکە زیاد دەکرێت.
مامۆستا مەلا (عەبدولکەریمی مودەریس) لە کتێبی (بنەماڵەی زانیاراندا) نووسیویەتی پیرشالیاری دووەم ناوی (مستەفا خوداداد کوڕی بابل)ە شەجەرەکەی دەچێتەوە سەر ئیمام (حسین).
