ئاژەڵەكان و دەستەواژەی سیاسی

د. عمار علی حسن
و: رەمزی میرەكانی

زۆرجار ئاژەڵەكان لە داتاشینی دەستەواژەی سیاسییدابەكاردەهێندرێن، وەك پڵنگەگانی ئاسیا، ورچی روسی، ئەژدیهای چینی، مراوی لەنگ، گورگە تاكەكان، ئەسپی رەش، مانگای پیرۆز، كۆترەكان و هەڵۆكان، دەستەواژەی مراوی لەنگ، بەو حكومەتە دەوترێت، كە ماوەی مانەوەی لەدەسەڵات لە كۆتاییدا بێت، بەمەش قەڵەمڕەوی و دەسەڵاتی كەم دەبێتەوە و خەڵكی بە چاوی راییكردنی كارەكانی حكومەتی داهاتووەوە سەیری دەكەن، كە تازە هەڵبژێردراوە و دەسەڵات دەگرێتە دەست، بەڵام بنەچەی ئەو گوزارشتە بۆ وەسفكردنی سەرۆكی ئەمریكا دەگەڕێتەوە، كە لەمانگی تشرینی دووەم ماوەكەی تەواو دەبێت، بەڵام دەبێت لە كۆشكی سپی بمێنێتەوە، تا سەرۆكی دوای خۆی لە مانگی كانوونی دووەمی داهاتوودا دەسەڵاتەكە وەردەگرێت، هەمان شت دووبارە دەبێتەوە، ئەگەر سەرۆك لە ماوەی سەرۆكایەتی دووەمیدا بێت، یان لە جەنگی مانەوە لە پۆستەكەی بۆ جارێكی دیكە دۆڕابێت، بەڵام شتەكە درێژ بووەوە و بووە ئەو دەستەواژەیەی، بە هەموو سیاسەتێك دەوترێت، نەتوانێت بەو ئامانجانە بگات، كە نەخشەی بۆ كێشاوە. 

مانگای پیرۆز
بەو دەزگایە دەوترێت مانگای پیرۆز، كە كەس نەوێرێت پرسیاری لێ بكات یان لێپرسینەوەی لەگەڵدا بكات، هەرچەندە هەشە و خەڵكیش پێوەی پابەندن، بە بیانووی ئەوەی شایستەی گوێڕایەڵی و شكۆمەندییە، بەو پاڵێوراوە دەوترێت ئەسپی رەش، كە ركابەرەكانی بە كەمتەرخەمی مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن و فەرامۆشی دەكەن، وا دەزانن ناتوانێت ركابەریی بكات و هیچ دەرفەتێكی بردنەوەشی نییە، بەڵام هەموان تووشی سەرسوڕمان دەكات و دەستكەوتی بەرچاو بەدەست دێنێت، بەرانی قوربانی، ئەو پاڵێوراوەیە پارتەكەی، یان هێزێكی سیاسی، یان كۆمەڵایەتی و هی دیكە بۆ پۆستێك راپێچی دەكەن، بێ ئەوەی هیچ دەرفەتێكی بردنەوەی هەبێت، بەو پاڵێوراوە دەوترێت، تاقیبكەری ئەسپ، كە پێیوایە داكۆكی لە نەیارەكانی دەكات و لەنێو یەك پارتی سیاسییدا یەكیاندەخات.

ئەژدیهای چینی
ئەژدیها، نازناوی چینە، ئاژەڵێكی ئەفسوناوییە، سەری وشتر، گوێچكەی مانگا، قۆچی ئاسك، ملی مار، سكی ماسی سەدەفی، چڕنوكی هەڵۆ، ناولەپی پڵینگ، پوولەكەی ماسی شەبووت، قەپێلكی چڕ و چاوی خەیاڵكەری ئەهریمەنی هەیە. ئەژدیها، پێگەیەكی قووڵی لە ویژدان، كەلتور و دەروونی چینییەكاندا هەیە، شوێنێكی پێشكەوتووشی لە ئەدەب، هونەر و بیناسازیاندا هەیە، ناوی بووەتە هاوشانی چین، وەك هێزێكی جیهانی گەورە لە ئەدەبیاتەكانی سیاسی و ئابوورییدا، بەچەندین زمان دەنووسرێتەوە، هەموو سیفەتێكی چەسپاو بەو ئاژەڵە ئەفسوناوییە، بۆ چین دەگەڕێتەوە، لە خواستراوێكی پڕ مانادا.
دەڵێن ورچی روسی، ئەو وەسفكردنە تەنیا لەبەر ئەوە نییە، ئەو ئاژەڵە تەنیا لە سەر خاكی روسیادا هەیە، بەڵكو هێمای ورچ لێرەدا، بۆ هێز دەگەڕێتەوە، چونكە ئەو ورچانەی لەوێندەر دەژین، چڕنوك تیژ، توند و بەتوانان لە راوكردنی نێچیرەكان بە ئاسانی، هەندێك ئەو ناوە بۆ وەسفكردنی روسیا بە، دوژمنكار، دەسەڵاتدار و ستەمكار بەكار دێنن.
پڵینگەكانی ئاسیا، بە كۆمەڵێك وڵاتی ئاسیا دەوترێت، كە ئاستی بەرچاویان لە گەشەكردنی ئابووری بەدیهێناوە و بەرنامەی گەشەپێدانیان لە چوارچێوەی ئابووری بازاڕ لە خۆگرتووە، ئەو وڵاتانەش لە چەند پڵینگێكی پێگەیشتوو پێكهاتوون ئەمانەن، هۆنگ كۆنگ، ژاپۆن، كۆریای باشوور و تایوان، هەندێكیش لە قۆناغی بەچكەیی رەتیان داوە وەك، ئەندۆنیسیا، مالیزیا، تایلەند و چین. پێشتر دەستەواژەی پڵینگ، لە هەندێ ئەدەبیات و پێش جەنگی سارد، بە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەوترا، سۆڤیەتەكان ویستیان لە بەهێزییەكەی كەم بكەنەوە، بۆیە ئەو دەم بە پڵینگی سەر كاغەز وەسفیان دەكرد.

گورگەکان
لەوانەیە هیچ دەستەواژەیەكی هێماسازی لە مێژووی تیرۆر، لە گورگە تاكەكان پڕ ماناتر نەبێت، كە لەگەڵ تیرۆریستەكانی ئەم دواییە، مەبەست لێی، كەسانی كاریگەرە بە هزری رێكخراوە تیرۆریستییەكان، یان ئەوانەی سەر بەوانن، بەنهێنی كردەوەی تیرۆریستی لێرەو لەوێ لە هەندێ وڵات  دەکەن، پاشان خۆیان رابگەیەنن، یان قوڕوقەپی لێ بكەن و ئەو ئەركە بۆ راگەیاندنەكانی رێكخراوەكە جێبێڵن، كە پشتیوانی لەو جۆرە رووداوانە دەكات، یان دەیخاتە پاڵ خۆیان، لە چوارچێوەی هەوڵ بۆ گەورەكردنی هێزەكەی، بۆ راكێشكردنی كەسانی دیكە بۆ چوونە پاڵی، یان داو بۆ نەیارەكانی دانێتەوە و فشاریان بخاتە سەر، یان هەنگاو بەرەو ئامانجەكانی بهاوێت.
هەرچی كۆترەكان و هەڵۆكانە، گوزارشتێكی خواستراوە لە جیهانی باڵندەكاندا، میانڕەوەكان بە كۆتر وەسف دەكرێن، توندڕەوەكانیش بە هەڵۆكان، تیمی یەكەم وا خۆیان پیشان دەدەن، چاكی، ناسكی و نەرمی كۆتریان هەیە، هەرچی تیمی دووەمە، خۆیان وەك برینداركەر و هەڵكوتكەر پیشان دەدەن، كە بە شتی كەم رازی نابن، بەكارهێنانی ئەو دەستەواژەیەش، بۆ سەردەمی جەنگی سارد دەگەڕێتەوە، كە هەڵوێستی دوو تیم لە سیاسەتكارانی ئەمریكامان، لە مامەڵەكردن بە باشترین شێوە لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەتی داڕماو بینی، یەكەم بەكارهێنانی هێزیان پێ باشبوو، دووەمیش نواندنی نەرمی و ئاشتەوایی، بەكارهێنانی ئەو دەستەواژانە، لە وەسفكردنی سیاسەتی چەندین وڵات بووەتە شتێكی باو، لەوانەیە بە راستی ئەو جۆرە دابەشبوونەیان تێدا بێت، لەوانەشە تەنیا جۆرێك لە دابەشكردنی رۆڵەكان بێت.

سەرچاوە: www.alittihad.ae