ئەو هونەرمەندەی کە پێشمەرگەی هەموو بەشەکانی کوردستان بوو

رەهبەر سەیدبرایم


ئەستێرەكان لە تاریكیدا دەدرەوشێنەوە، گوڵەكان بە ئاودێری و چاودێری دەگەشێنەوە، هەتاو هەڵنایەت لە شەوەزەنگدا، پەلكە زێڕینە بە شەو دەرناكەوێ لە جوانی و رەنگدا، لە فەرهەنگی هونەر و ئاواز و گۆرانیدا خەم و ئازاری تێدا نییە، مۆزیك خۆشی بەخشە، زمانێكی جیهانییە، لاكارتین دەڵێت: (هونەرمەند دەبێت لە دوو گوێ زیاتری هەبێت) بەهۆی هونەر و ئاواز و گۆرانی، مرۆڤ دەروونی ئارام دەبێتەوە بە شادومانی، كاركردن لە هونەر وەك كێڵان و تۆ وەشاندنە بەسەر زەویدا، دەبێت هەر لە گەشە و پرۆڤە و پرۆسە دابێت تاكو هونەرمەند سەرکەوی، گەلی كورد خاوەن مۆزیكیەكی تایبەت و پاكە، لە گۆرانی و هەڵپەڕكێ و فۆلكلۆری دەگمەن و تاكە، هونەرمەندان هونەر دەهۆننەوە، خەڵكیش بەرهەمەكەی دەدورنەوە، هونەر شیلەی ژیانە، خۆراكی مێشك و گیانە، مۆزیك مەی و شەرابە جامی ئارامی پڕ دەكات، بە جوانی هەست مەست دەكات و جەستە پڕ دەكات، گوڵ نیە هەنگ و پەپولەی بەدەوریدا نەخولابێتەوە، تێكۆشەر نیە شیعری نیشتمانی و سرودی شۆڕگێڕانە بەگوێی دا نەزرنگابێتەوە، لەلایەك سرودی نیشتمانی و نەتەوەیی كاریگەریان هەبوایە بەموو، دەبوایە كورد یەكی بگرتایە بە سروود و شیعری زێوەر (ئەی كوردینە ئەی مەردینە، با دەست لەناو دەست كەین هەموو) هونەرمەند تایەری خەلیلی، كاریگەری هەبوو بەرزبوو بە قەد قەندیلی، كە دەیچریكاند لە قەندیلی سەربەرزەوە، دار و بەرد زایەڵەی دەدایەوە و دەلەرزیەوە، ساڵی 1956 واتە 1335 هەتاوی لە شاری بۆكان هەڵیهێناوە چاوی، بۆكان بووكی بووكان، حەقیقیی شاعیری بۆكان دەكات گوڵباران:
بۆكان مانای بووكی شاران
بنكەی خانان و سەرداران
نێوبانگی گۆمی سەركۆ
رۆیی بۆ كۆ و باكۆ و ماكۆ
دەریاچەی ورمێ و شاگۆلی
وان لە قەراخ شار و چۆلی
ئەم قەلبی باغات و شارە
عەرز و ئاسمانی لێ دیارە
لەسەر باسكی ناڵە شكێنێ
حەسەن زیرەك خۆی دەنوێنێ
قووتی رۆحە دەنگی خۆشی
خۆش بێ، بانە شما بێ خۆشی
هەر حەقیقیی نرخی بۆكان دەزانێ:
بووكی شاران شاری بۆكانێ
كانی زێرینە و گەوهەری كانێ
دیمەنە، چیمەنە، چەمە، باغە
خوار سەقز، رۆژهەڵاتی سابڵاغە
شاری بۆكانە، جێی ئەدیبانە
شاری میوانگر و غەریبانە

ئەو عاشقی ئازادی و خاك و شنەی شاخ و هونەر و ئاواز و گۆرانی بوو

حەسەن زیرەك و قالە مەڕە و عەلی خەندان و عوسمانە سووری باڵەبان ژەن و عەبە دەرژێ و حەسەن دەرزی، هەمووی هی زێدی تایەری خەلیلین دەژین لە مێژوو بە سەربەرزی، هونەرمەند تایەری خەلیلی بۆكانی بوو، بەڵام بەڕاستی و كردار كوردستانی بوو، هەر لێرە هەتا بۆكان رادەكێشم خیابان، لەوێوە بۆ قەندیل و هەرمۆتە و سلێمانی (دارولموڵكی بابان) ئەو پێی وابوو كوردستان یەك پارچەیە بێ هێڵی سوور، ئەو بستۆكەی دوژمن ناوی نابوو سنور، وای بۆ دەچوو تابلۆی هەموو بەشەكانی سنوورەكەی دەستكردە، دابەشكراوە و نیشتمانی كوردە، بە كردەوە سەلماندبووی كوردستان یەك بەشەو جێی قارەمان و كوردە، ئەو رۆڵەی شاخ و شەختە و بەفر و هەتاو بوو، خەمی خاك و خەڵك و خەبات و هونەری لەبەرچاو بوو، خاتر ویستی نابێ لە ئەدەب و زانست و هونەر هەبێ، دەبێ لێكۆڵینەوەی ورد و ویژدان و پێوەر هەبێ، بە كەس هەڵمەڵێ سەرەتا، تا دەبینی لە كۆتا!

هێلانەیەك چێ بكات لەناو  گوڵ و سەر درەخت
خۆ ئەو بە قوڕگ و رەنجی شان و پیلی، ببووە تایەری خەلیلی، پێشمەرگەی هەموو بەشەكانی كوردستان بوو، گەڕیدە و دیتەی گەرمیان و كوێستان بوو، بە ئاواتی كوردایەتی، دەیكرد پارتایەتی و پێشمەرگایەتی، لە ریزەكانی كۆمەڵەی زەحمەتكێشان و حیزبی دیموكرات و (ی.ن.ك) و پێشمەرگایەتی و پارتایەتی كردبوو، بە دەنگ و تفەنگ، لە مەیدانی جەنگ، بە گیان و گەروو، لەشەڕ رووبەڕوو، لە خزمەت كورد بوو، لە نەبەردی و بەرگری و بەرەنگاری، بەشدار بووبوو، لە سەنگەری شەرەف و شەر بریندار بووبوو، زیندانی سیاسی بوو لە ئێران و لەكن بەعسی عیراق، لەسەر نەتەوایەتی و دروشمی چەكوش و داس و گوڵەگەنم و مێلاق، پارە رەنگە بەختەوەری نەهێنێ، بەڵام نەبوونی بەدبەختییە، ئەو رازیبوو بەو ژیانە كولەمەرگی و زیندەگی سەختیە، مرۆڤ جوانە بە کارەوە، نەك بە باڵا و قەد و شێوە پارە هەموو دەم هەیە، بەڵام گیرفان و قاسە دەگۆڕێ، هەریەك بەجۆرێ، لە ژیان دەنۆڕێ، ئەو ئاسمانێكی دەویست تێیدا هەڵبفڕێ، خاكێكی گەرەك بوو لێی هەڵپەڕێ، هێلانەیەك چێ بكات لەناو گوڵ و سەر درەخت، بە گۆرانی و ئاهەنگ و جەفەنگ بژی خۆش بەخت، برسییەتی پێ چاكتر بوو لە پێناوی ئازادی، نەك لەبەر سێبەری بەندایەتی و بێدادی، وای مەزەندە دەكرد دیلی و ژێردەستی دۆزەخە بۆ گیان، وازهێنان لە ئازادی وازهێنانە لە ژیان، لەداخی پاسدار و بەعس و بەسیج، پەڕاگەندە بوو هەڵات و كەوتە وڵاتی نەرویج، گەرچی لە ئەوروپا ژیا بوو، بەڵام دڵ و روحی لەناو كورد و چیا بوو، هەر كوردەواری بوو نەدەڕۆیی لەسەرمۆدیل، سەری سپی بەفر بوو وەك لوتكەكانی قەندیل، لە تاراوگە دوور وڵاتی لاینەبوو پەسەند، دەیزانی ژیان وهونەری لێ دەسەند، بۆیە دەهات و دەچوو دەفڕی و دەگەڕاوە، لە كوردستان دەژی و دەحەواوە، ئەو عاشقی ئازادی و خاك و شنەی شاخ و هونەر و ئاواز و گۆرانی بوو، عەشق بە زانایان و دانایان ناكرێ پێناسە، چونكە عەشق رۆچوون و قوڵ بوونەوەیە لە ئەوین و پاكی وبڕوابوونە لەناو دڵو هەست و هەناسە، هەركەسێ پێناسەی عەشق بكات عەشق ناناسێ، لە هەورامان عەشق لاولاوێكە بە دارێكی دیكەوە خۆی هەڵدەواسێ، هەروەك چۆن عاشق و ماشق یەكتردەگرنە باوەش، بۆ پیرۆزی و دڵسۆزی گیانی خۆیان دەكەن پێشكەش، ئاوهاش عاشق بوو تایەری خەلیلی، عەشقی هونەر و جوانی بوو مەیلی، دژی ژێردەستی و دیلی، كە دەنگی هەڵدەبڕی لە گۆرانی و سروود، خەڵكی دەجۆشاند ئاسودە و خۆشنوود، گوڵی مەهابادی بۆ پێشەوا قازی محەمەد گوتووە، محەمەدی ئەفخەمی شیعرەكەی بو داڕشتوووە، گۆرانی كیژۆڵەی كوردستان و شەوی تاریكی و بێدەنگی، هی خۆیەتی بە شیعر و ئاواز و ئاهەنگی، كە دەنگی هەڵدەهێنا و دەیچڕی، لە زیندەگی فارسی و بازەرانی لوڕی، گڕی لەسەدا بەردەدا، لە سۆز و بەرزی ئەدا، بە زمانی شیرین كە دەیخوێند (شیرین شیرین) لە نێو باخی دڵی پڕ برین، گوڵم هەی گوڵم و هۆ كاكەی شوان، دەیگوت بە شێوەیەكی جوان، ساڵی 1983 لە بالیسان ساڵی 1984 لە سورداش بە وتاردانی مام جەلال لە گەورەترین ئاپۆڕەی نەورۆز، لە قەندیلی سەربەرزەوەی گووت بە بەرزی و زوڵاڵ و پڕ سۆز، شیعری خۆیەتی، رەنگ و بۆیەتی، ئەو سرودە بووە ناسنامەی، زیاتر ناساندی و دەنگ و خامەی.

گەرچی لە ئەوروپا ژیا بوو، بەڵام دڵ و رۆحی لەناو كورد و چیا بوو

چی بوو تاوانی ئەوانەی وا لە سێدارە دران؟
 خۆ لە 15 ساڵییەوە دەركەوتبوو، لە تاقیكردنەوەی گۆرانی سەركەوتوو بوو، لە شاخ و شۆڕش سرودی بەرپاكرد، بۆ حەماسەتی سەنگەری پێشمەرگەی كورد، چی بوو تاوانی ئەوانەی وا لە سێدارە دران، غەیری دلسۆزی وڵات و دژمنی داگیرکەران، بە گوڕ و کاریگەربوو بۆ وزەی تێکۆشەران، قۆچی قوربانی وڵاتم و سرودی راپەرین لە شیعری د. مارف عومەر گوڵن کە جوان و بە چێژە، (ژیان، وەرزیکە کورت یا درێژە، تۆی خەبات و چاكە برێژە، یان هێزی پیشمەرگە نابەزن) شۆڕشگێر و ورە بەرزن، فرە بەهرە وەرزشکار و مەلەوان و پێشمەرگە و شاعیر و هونەرمەند، دەنگی بڵند بوو لە چڕین، بەڵام لە دانیشتن بە رەوشت و مەند، رێزی دەنواند بە خایش، بێ ناز و بێ ستایش، هاوڕێیەتی خۆش بوو دەگونجا، دڵی لە کەم کەس دەرەنجا، كە کۆر و بۆنە بەزم و ئاهەنگی دەبوو، سەرسامی و هۆگر و بەردەنگی دەبوو، گەرچی پەنابەر و دەربەدەر و لە جێ خۆی هەڵکەندرابوو، بەڵام سلێمانی لێ خۆش هاتبوو بە هەڵوێست و سەنگین و بە وەفا بوو، لە قەندیلی سەربەرزەوە وەڵامت بۆ دەنێرمەوە، شەهید بوونمان شانازییە هاوڕێ رەنگە نەتبینمەوە، نەک رەنگە بە دڵنیاییەوە هاوڕێی هونەرمەند ناتبینینەوە، بەڵام دەمێنێی لە ویژدانی مێژوو بە دڵی پڕ لە برینەوە، هونەرمەندی نەمر تایەری خەلیلی، بە شانازی رۆیشت نەمرد بە زەلیلی، هەر دێمەوە، هەر دێمەوە، رۆژێ لە رۆژان دێمەوە، دەست لە ناو دەست دڵدارەکەم ئەنێمەوە، لە شیعری ئازاد ئەحمەد ئەسوەدی، بەڵام هەرنایەتەوە هەرنایەتەوە رۆیشتی بە ئەبەدی، رۆژێ لە رۆژان دەست لە ناو دڵدارەکەت ناكەیتەوە، بەڵام رۆژی لە رۆژان گۆرەکەت بۆ بۆکان دەبەینەوە، گەر رێگری نەبێ نەكرێ قەدەغە، دەچێتەوە باوەش ناڵە شکێن و تەرەغە، چونکە خۆت گوتت: هەر لێرە مەمکوژن خاکەکەی سورە، بمبەن بۆ بۆکان نێوم مەشهورە، دڵ خوان نیە وەک خوانی خواردن رابخرێت، واچاكە هەندێ دەردەدڵ و سكاڵا دابخرێت، لە ناوچەی ئەردەڵان پەندێک بەناوبانگ، ئێژێ رێزی نیە چتی بەرکوانگ، من بۆ تۆ مردگ، تۆ بۆ من هیچ نەکردگ، کە تۆ رۆیشتی وتە و شتی بەر ئاگردانت بە من چی.

كە مردم شین و گریانت بە من چی
لەسەر مەیتم لە خۆ دانت بەمن چی
كە نەتهێشت بەی لە باغی سینە بڕنم
رنینی روومەتی جوانت بە من چی
لە شانت دام، لە شانم گەر نەدەی شان
كە مردم تەرمی سەر شانت بە من چی
بهێڵە سەر وەكێلی گەردنت كەم
ئەگینا سەر لە كێل دانت بە من چی
بەرۆكت دامەخە ئێستا ئەگینا
بەرۆك دادڕانی قەبرانت بە من چی
کە نەنێژرێی لە ناڵە شکێن، بۆکانت بە من چی
لاواندنەوە و رازاندنەوەی پەخشانت بە من چی
شیعری فیدایی و رێبوار و پێداهەڵدانت بە من چی